Οι εκλογές ανέδειξαν ισχυρή κοινοβουλευτική εκπροσώπηση της ακροδεξιάς. Περιλαμβάνει την Ελληνική Λύση, με συνωμοσιολογικό, ξενοφοβικό και ρωσόφιλο χαρακτήρα, την Νίκη, ακραία αντιδραστική στα ζητήματα «ηθικής και οικογένειας» και οικογένειας” ως πομπός ενός ελληνοχριστιανικού φονταμενταλισμού, και τους Σπαρτιάτες, απευθείας διάδοχο της νεοναζιστικής εγκληματικής Χρυσής Αυγής με γέφυρα και ισχυρό χαρτί τον Η. Κασιδιάρη. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί με τα δικά της αυτόνομα χαρακτηριστικά η Πλεύση Ελευθερίας, κόμμα αντιπολιτικής και αρχηγικού αυταρχισμού με απεύθυνση προς ακροδεξιά ρεφλέξ. Η εικόνα συμπληρώνεται με την ισχυρή ακροδεξιά πτέρυγα στο εσωτερικό της Νέας Δημοκρατίας.
Χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση η «κοινωνική ακροδεξιά», η διάχυση αντιδραστικών θέσεων σε μεγάλο μέρος του κοινωνικού σώματος, φαινόμενο που ενδεχομένως υποβαθμίζεται με την χρήση του όρου «συντηρητικοποίηση» της ελληνικής κοινωνίας. Θυμίζουμε και την τελευταία έρευνα του Σημείου για τους δείκτες ακροδεξιάς συγκρότησης στην ελληνική κοινωνία (Σημείο, aboutpeople, Ιούνιος 22) στην οποία επιλέξαμε 10 «σκληρές» θέσεις: αν θα ήταν χρήσιμη μια «καλή» Χρυσή Αυγή, αστυνομική καταστολή χωρίς νομικούς περιορισμούς, έμφυλη βία, pushbacks, αντιτσιγγανισμός, αντισημιτισμός, θανατική ποινή, αποτίμηση δικτατορίας, εκτρώσεις. Θέσεις που δεν υποδεικνύουν έναν ήπιο συντηρητισμό αλλά συγκροτούν σκληρή ακροδεξιά ταυτότητα. Το 7,5% συμφώνησε τουλάχιστον με 8 από τις 10 θέσεις.
Η ύπαρξη αυτού του «μαύρου συμπαγούς» ποσοστού έχει εντοπισθεί ξανά. Δείχνει σταθερότητα, έχει συγκροτήσει σχέσεις μόνιμης αντιπροσώπευσης με ακροδεξιούς σχηματισμούς. Παλιότερα καταγραφόταν στα εκλογικά αποτελέσματα της Χρυσής Αυγής και πέριξ αυτής. Το πιο ανησυχητικό εύρημα είναι ένα περιμετρικό 15% που τείνει να ασπαστεί πολλές ακραίες αντιδραστικές απόψεις. Αθροιζόμενα αυτά τα ποσοστά, πλησιάζουν το ¼ των ερωτηθέντων που τείνουν να υιοθετήσουν όλη ή το μεγαλύτερο μέρος της αντιδραστικής ατζέντας της ακροδεξιάς, αλλά αυτοπροσδιορίζονται ως συντηρητικοί. Το μεταναστευτικό αποτελεί διαρκή καταλύτη στη συγκρότηση του ακροδεξιού χώρου με ισχυρή επίδραση, όπως φάνηκε και με τις πυρκαγιές.
Εκτίμησή μας πως μια νέα ελληνική alt-right συγκροτείται ως πολιτική δύναμη σε αυτή τη φάση του ακροδεξιού φαινομένου. Αντανακλά τις συνέχειες και τις ασυνέχειες της μεταπολιτευτικής ακροδεξιάς.
Εμπεριέχει θέσεις των νοσταλγών της δικτατορίας και της βασιλείας, δηλαδή τη βασιλοχουντική ακροδεξιά της πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου. Εμπεριέχει τη δεύτερη φάση της δεκαετίας του ‘90, με την έκρηξη της ξενοφοβίας και τα πρώτα σκιρτήματα του Μακεδονικού που ενισχύθηκε με τη μάχη των ταυτοτήτων και την ακροδεξιά στροφή της Εκκλησίας επί Χριστόδουλου. Τέλος, έχει στοιχεία της δυναμικής ανόδου της τρίτης φάσης, δηλαδή κρυσταλλώνει τη μεταμνημονιακή είσοδο του νεοναζιστικού περιθωρίου στην κεντρική σκηνή και την έξαρση της οργανωμένης ρατσιστικής βίας.
Η τέταρτη αυτή φάση, μετά την καταδίκη της Χρυσής Αυγής το 2020, είναι η φάση μιας νέας alt-right, ακόμα υπό διαμόρφωση και με ισχυρούς εσωτερικούς ανταγωνισμούς αλλά με μεγάλο δυνάμει ακροατήριο. Έχει ως σταθερό υπόβαθρο την ευρωπαϊκή εκδοχή των θεωριών λευκής ανωτερότητας, έναν νέο μετα-φασιστικό εθνικισμό που δεν έχει πλέον στο στόχαστρο τα άλλα έθνη αλλά τη μετανάστευση και το Ισλάμ. Διεκδικεί να αποτελεί φωνή όχι των «κακών ακροδεξιών» ή των φασιστών αλλά των θιγόμενων από τον κοσμοπολιτισμό συντηρητικών. Φωνή των αδικημένων από την παγκοσμιοποίηση, αυτή η νέα alt-right ανέρχεται μιλώντας για ελευθερίες και δικαιώματα. Συσπειρώνει γύρω από την πολιτισμική ταυτότητα. Στον λόγο υπέρ των δικαιωμάτων του ανθρώπου απαντά με το δικαίωμα στην πατρίδα και υπερασπίζεται τάχα τον φυλετικό πλουραλισμό: δεν έχουμε τίποτα εναντίον των άλλων φυλών, αρκεί να μένουν στον τόπο τους, δεν είμαστε ρατσιστές αλλά τα κράτη πρέπει να κατοικούνται αποκλειστικά από αυτόχθονες.
Παρά τις επιμέρους κομματικές διαφοροποιήσεις, ο ακροδεξιός χώρος πολιτεύεται ως «κόμμα-ενάντια-στα-κόμματα» προβάλλοντας τον εθνικό χαρακτήρα ως υπέρβαση της διάκρισης αριστερά/δεξιά. Σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό εντοπίζονται ως κοινά χαρακτηριστικά ο εθνικισμός, ο αντιμεταναστευτικός ρατσισμός, ο προνοιακός σοβινισμός (πρώτα ή μόνο οι Έλληνες), ο αντιεπιστημονικός ανορθολογισμός και η παραδοσιακή πατριαρχία. Με γεωγραφικές διαφοροποιήσεις (στη Β. Ελλάδα Νίκη και Ελληνική Λύση, Πελοπόννησος και Αττική Σπαρτιάτες) έχει συγκροτήσει σταθερή σχέση με αντιεμβολιαστές και παραθρησκευτικές οργανώσεις.
Το νέο ακροδεξιό φαινόμενο συνδέεται άμεσα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα fake news. Οι πιο βίαιες κρυσταλλώσεις του περιλαμβάνουν τις ένοπλες πολιτοφυλακές που δραστηριοποιούνται στις παραμεθόριες περιοχές, την επανεμφάνιση ρατσιστικής βίας με οργανωμένα χαρακτηριστικά στις πόλεις, την όσμωση του κρατικού μηχανισμού ιδίως της αστυνομίας με ομάδες οργανωμένης βίας, τα οργανωμένα οπαδικά στοιχεία.
Η ιδιαίτερη συνθήκη του καλοκαιριού 2023 (πυρκαγιές μακράς διάρκειας) επιταχύνει την ανάπτυξη ενός ολόκληρου μοτίβου με ακροδεξιόστροφη απόληξη. Κομβικά σημεία του η καλλιέργεια κλίματος ξενοφοβίας από μεγάλα ΜΜΕ, η τεράστια εθνική φυσική καταστροφή και η αίσθηση διαρκούς επικείμενου κινδύνου, η επίκληση εξωτερικού εχθρού, η δημιουργία εσωτερικού εχθρού, η δαιμονοποίηση των μεταναστών, οι κρατικές δομές σε αδυναμία ανταπόκρισης σε στοιχειώδεις ανάγκες, η δημιουργία ισχυρού αισθήματος ανασφάλειας, οι αυτονομημένοι θύλακες και οι ένοπλες πολιτοφυλακές, η στοχοποίηση υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι θεωρίες συνωμοσίας και η παραπληροφόρηση, η ασθενής αντιπολίτευση, η ατροφική κοινωνία πολιτών και κινημάτων με αντιρατσιστικό πρόσημο, η άνοδος αυταρχικών αντιλήψεων και αντικοινοβουλευτισμού.
Το τοπίο αυτό σε συνδυασμό με την έλλειψη λογοδοσίας (υποκλοπές, παράνομες επαναπαπροωθήσεις, Πύλος), την αποδυνάμωση των ελεγκτικών μηχανισμών και των Ανεξάρτητων Αρχών, συνθέτει μια νέα πολιτική αρχιτεκτονική: κυριαρχία της συντηρητικής παράταξης με γονατισμένη τη δημοκρατική αντιπολίτευση και ηττημένη την αριστερά σε κοινοβουλευτικό και κοινωνικό επίπεδο, δηλαδή δεξιά κυβέρνηση με ακροδεξιά αντιπολίτευση σε μια κοινωνία που συντηρητικοποιείται και απομακρύνεται από τις αρχές μιας ανοιχτής δημοκρατικής κοινωνίας.
Όσο τα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα αλλά και οι κραυγαλέες ανεπάρκειες του «επιτελικού μοντέλου» κρατικής διοίκησης δημιουργούν ρηγματώσεις στο κυβερνητικό αφήγημα, θα μοιάζει ελκυστικότερη επιλογή ή και μονόδρομος για την κυβερνητική παράταξη να αναδεικνύεται στον ισχυρό πόλο απέναντι στην «λαϊκιστική ακροδεξιά». Θα πρόκειται για το μοντέλο Μακρόν, δηλαδή τη δημιουργία του διπόλου κεντροδεξιά-ακροδεξιά, στο οποίο αναγκαστικά οι δημοκρατικές δυνάμεις συσπειρώνονται απέναντι στην ακροδεξιά. Ταυτόχρονα επιλογές κυβερνητικές θα κρατάνε ανοιχτούς τους διαύλους με το ακροδεξιό ακροατήριο: καλλιέργεια κλίματος ξενοφοβίας, ρητορική υπερσυντηρητική σε ζητήματα ασφάλειας, επαμφοτερίζουσα στάση σε θέματα όπως οι νέες ταυτότητες.
Κωστής Παπαϊωάννου
