Η αποστροφή αυτή είναι κομβική στην Κληρονομιά των κατασκόπων (A legacy of spies), το καινούργιο μυθιστόρημα του Τζον Λε Καρέ, που έχει προκαλέσει μεγάλη δυσφορία στο βρετανικό κατεστημένο. Πιο οργισμένος παρά ποτέ με την αχρειότητα και το ηθικό έλλειμμα του δυτικού κόσμου, ο 85χρονος συγγραφέας κεντάει εδώ μια ιστορία κατασκόπων από τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου μαζί με μια ιστορία απολογισμού της νέας τάξης πραγμάτων στις αρχές του 21ου αιώνα. Και θέτει ερωτήματα για τις αξίες που διέπουν την εξωτερική πολιτική των ευρωπαϊκών κρατών, εκθέτοντας με μαεστρία τα υποκριτικά παιχνίδια της Βρετανίας στο πεδίο των συγκρούσεων του καιρού μας.
Βαθύς γνώστης της παγκόσμιας πολιτικής σκακιέρας, την οποία παρακολουθεί στενά από τα τέλη του ’50 που εργάστηκε στις Μυστικές Υπηρεσίες ως διπλωματικός υπάλληλος στη βρετανική πρεσβεία της Βόννης, ο Τζον Λε Καρέ -κατά κόσμον Ντέιβιντ Κόρνγουελ- δεν πουλάει «αποκαλύψεις», αφού αυτές είναι σχεδόν πάντα ελεγχόμενες. Ομως σε όλα του τα μυθιστορήματα -στα κατασκοπευτικά των δεκαετιών ’60, ’70, ’80, και στα πολιτικά που έγραψε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου- ξέρει να κάνει τα πραγματικά γεγονότα «να τραγουδούν».
Με σπάνια ευφυΐα και ευαισθησία, εξερευνά συστηματικά την πράξη της προδοσίας, τις ιδεολογικές συγκρούσεις και τις γεωπολιτικές αναταράξεις. Και πάντα αναζητά την αλήθεια «όχι στα πράγματα, αλλά στις αποχρώσεις τους». Αυτές τον απασχολούν και στην Κληρονομιά των κατασκόπων, όπου στρέφει πάλι τον φακό του στον «μυστικό κόσμο», επειδή, όπως επισήμανε πρόσφατα στην αυτοβιογραφική Σήραγγα των περιστεριών (εκδ. Bell), «Καλώς ή κακώς, στη Βρετανία, οι Μυστικές μας Υπηρεσίες εξακολουθούν να είναι η πνευματική εστία της πολιτικής, κοινωνικής και επιχειρηματικής ελίτ».
Αυτή τη φορά, ο Λε Καρέ παραπέμπει τον αναγνώστη στο εμβληματικό μυθιστόρημά του Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο (εκδ. Bell), που πρωτοεκδόθηκε το 1963, την εποχή που αποκαλύφθηκε ότι ο Κιμ Φίλμπι, παραλίγο επικεφαλής της βρετανικής Αντικατασκοπίας, ήταν (από το 1937) διπλός πράκτορας υπέρ των Σοβιετικών…
Σ’ εκείνο το μυθιστόρημα ο τραγικός πράκτορας Αλεκ Λίμας και η ερωμένη του, η Αγγλίδα ιδεαλίστρια κομμουνίστρια Λιζ Γκολντ, σκοτώνονται στο Τείχος του Βερολίνου, προσπαθώντας να επιστρέψουν στη Δύση μετά από μια παράτολμη αποστολή για την κάλυψη μιας «πηγής» της Ιντέλιτζενς (ΜΙ6) στη ΣΤΑΖΙ. Μισόν αιώνα αργότερα, και ενώ η Βρετανία κολυμπά σε ένα κλίμα αυξανόμενου σοβινισμού και περιχαράκωσης που έχει καταλήξει στο Brexit, ο γιος τού Λίμας και η κόρη τής Γκολντ συνεργάζονται για να οδηγήσουν τις βρετανικές Μυστικές Υπηρεσίες σε δίκη.
Ζητούν δικαιοσύνη και εκδίκηση, αποζημίωση και εξηγήσεις για τον θάνατο των δικών τους, οι οποίοι θυσιάστηκαν στο όνομα μιας υπόθεσης, ενδεχομένως ιερής κάποτε, που πάντως η νέα γενιά ούτε θυμάται, ούτε κατανοεί ούτε και δικαιώνει. Στο πλευρό τους έχουν μια Εξεταστική Επιτροπή του Κοινοβουλίου και απέναντι τους αδίστακτους δικηγόρους των εκσυγχρονισμένων Μυστικών Υπηρεσιών που εκβιάζουν έναν συνταξιοδοτημένο πράκτορα πεδίου, τον Πίτερ Γκίλαμ, γνώστη των λεπτομερειών εκείνης της αποστολής, για να βρει ντοκουμέντα και προσχήματα που θα κατατροπώσουν το δίδυμο.
Από ένα τέτοιο τοπίο δεν μπορούσε να λείπει, έστω και υπέργηρος, ο φιλοευρωπαίος Τζορτζ Σμάιλι: ο ικανότερος δάσκαλος κατασκόπων και κυνηγός προδοτών στην ιστορία της Λογοτεχνίας, χαρακτήρας διαμετρικά αντίθετος από τον Τζέιμς Μποντ, alter ego του Λε Καρέ, και αξέχαστος πρωταγωνιστής σε επτά μυθιστορήματά του έως το 1990.
Αυτός ήταν ο αρχιτέκτονας εκείνης της αμφιλεγόμενης επιχείρησης και η δική του εντιμότητα θα προκαλέσει τον αναγνώστη να σκεφτεί το ειδικό βάρος που έχουν στη σημερινή πολιτική σκηνή, οι σκοποί και τα μέσα, η ασφάλεια και η ελευθερία, το νόμιμο και το ηθικό, το καθήκον και το συναίσθημα, τα παιχνίδια εξουσίας και οι κοινωνικές ανάγκες…
«Ε! όχι και για τον καπιταλισμό»
Οι διπλωμάτες του Φόρεϊν Οφις και οι «μυστικοί» της ΜΙ6 έχουν κατά καιρούς επιτεθεί στον Τζον Λε Καρέ επειδή με τα μυθιστορήματά του εκθέτει τα κακώς κείμενα της Βρετανίας. «Μπορεί να μεταμφιέζω τα γεγονότα, αλλά σίγουρα δεν τα πλαστογραφώ», απαντά δηκτικά εκείνος. «Σκεφτείτε πόσοι ταλαίπωροι κατάσκοποι θα εύχονταν ο Εντουαρντ Σνόουντεν να είχε γράψει ένα μυθιστόρημα…»
Η Κληρονομιά των κατασκόπων (…που είναι πολλαπλή) έχει πάντως προκαλέσει μια μεγάλη συζήτηση για τη λογοτεχνία που παραβαίνει το Σύμφωνο σεβασμού των Κρατικών Μυστικών (Official Secrets Act) και εκθέτει τη «βρετανικότητα».
Ο Λε Καρέ δεν το πρόδωσε. Το πρόδωσε όμως ο Σόμερσετ Μομ με τις ιστορίες του Ashenden (Ασέντεν ή ο Βρετανός πράκτορας) που ενόχλησαν τον Τσόρτσιλ. Επίσης ο Γκράχαμ Γκριν στον Ανθρωπό μας στην Αβάνα και στον Ανθρώπινο παράγοντα. Και πριν από αυτούς το είχε προδώσει με τις Ελληνικές αναμνήσεις του (!), και είχε διωχθεί δικαστικά το 1932, ο Σκοτσέζος εθνικιστής Κόμπτον Μακένζι, μυθιστοριογράφος και βιογράφος με πόστο αντικατασκοπίας στην Ελλάδα κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ολοι τους παρασημοφορήθηκαν στο τέλος…
Πουθενά η κατασκοπευτική λογοτεχνία δεν έχει ανθήσει όπως στη Βρετανία. Εκεί, εκλεκτοί συγγραφείς θήτευσαν στις Μυστικές Υπηρεσίες (Γκριν, Φλέμινγκ, Λε Καρέ, Στέλλα Ρίμιγκτον-επικεφαλής της ΜΙ5 το 1992-96 κ.ά.) Εκεί, γεννήθηκαν αξέχαστοι λογοτεχνικοί χαρακτήρες που ξεχώρισαν σε ρόλους κατασκόπων ήδη από το 1901 και τον Κιμ του Κίπλινγκ μέχρι τον Τζέιμς Μποντ και τον Σμάιλι. Εκεί, λαμπροί απόφοιτοι των κορυφαίων βρετανικών πανεπιστημίων εξελίχθηκαν σε διπλούς πράκτορες.
Ομως είναι και κάτι άλλο, σημειώνει ο «Economist». Αυτό το λογοτεχνικό είδος είναι ιδανικό για να εξερευνήσει τα χαρακτηριστικά της «βρετανικότητας»:
- α) την εμμονή με τη μυστικότητα,
- β) την αγωνία της γεωπολιτικής παρακμής,
- γ) τη στενή σχέση με τον πατριωτισμό και
- δ) τη διττή φύση του κατεστημένου που προγραμματικά λειτουργεί στο προσκήνιο όσο και στο παρασκήνιο, με τρόπους συμβατικούς όσο και ανορθόδοξους.
Γι’ αυτό είναι σημαντική η Κληρονομιά του Λε Καρέ. Επειδή παρακολουθεί το παραστράτημα της «βρετανικής ψυχής». «Τι νομίζεις; Για τον καπιταλισμό παλεύαμε;» σχολιάζει ο Σμάιλι στον Γκίλαμ. «Θεός φυλάξοι. Αν είχα μια αποστολή πέρα από τη δουλειά μας με τον εχθρό, αυτή ήταν στο όνομα της Ευρώπης. Κι αν υπήρξα άκαρδος, υπήρξα άκαρδος για την Ευρώπη».
Μικέλα Χαρτουλάρη
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
