Ο Λουίς Σεπούλβεδα και η γυναίκα του, η ποιήτρια Κάρμεν Γιάνιες, δεν μίλησαν ποτέ για τα βασανιστήρια που άντεξαν στις φυλακές του δικτάτορα Πινοτσέτ, εκείνος δυόμισι χρόνια, εκείνη περισσότερα. Γιατί; «Μα από σεβασμό για τους συντρόφους που πέθαναν» μου έλεγε εκείνος το 2011. «Δεν είμαι επιδειξίας να δείχνω τις πληγές μου. Υπάρχει αυτό που λέμε ηθική του συγγραφέα». Το ίδιο κι εκείνη: έγραψε στίχους για τη βία, το αίμα, τον θάνατο, αλλά λέξη για τον εαυτό της.
Οταν εκλέχτηκε ο Αγιέντε στη Χιλή, παντρεύτηκαν και απέκτησαν έναν γιο. Εκείνος μπήκε στην ομάδα προστασίας (GAP) του «γιατρού» ενάντια στους ακροδεξιούς παραστρατιωτικούς, και τον συνέλαβαν το 1973 μετά το πραξικόπημα. Απελευθερώθηκε χάρη στην παρέμβαση της Διεθνούς Αμνηστίας, οδηγήθηκε στην εξορία και δραπέτευσε για να ενταχθεί στην Ταξιαρχία Σιμόν Μπολίβαρ και να πολεμήσει για την ελευθερία στη Νικαράγουα.
Εκείνη τη συνέλαβαν αργότερα και τη… φιλοξένησαν στην κόλαση της Βίλας Γκριμάλντι, όπου οι παράνομες κρατήσεις, οι αποκεφαλισμοί, τα βασανιστήρια και οι δολοφονίες δεν είχαν τελειωμό, αλλά άντεξε και κατάφερε να φτάσει με το παιδί στη Σουηδία το 1981.
Οι δρόμοι του ζευγαριού χώρισαν για μια εικοσαετία. Εκείνος έκανε ζωή αντάρτη μέχρι τα 30 του, έπειτα αφοσιώθηκε στον οικολογικό ακτιβισμό και στην αρθρογραφία, και στα 37 του, το 1986, ξεκίνησε τη συγγραφική διαδρομή που τον έκανε διάσημο. Εκαναν άλλες οικογένειες στην Ευρώπη, όμως το 1997 αποφάσισαν να ζήσουν μαζί στη Χιχόν της Ισπανίας.
Εκεί, πέρσι τον Ιούλιο, ο Σεπούλβεδα ολοκλήρωσε το Τέλος της Ιστορίας (Opera, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης): το πρώτο και μοναδικό έως τώρα μυθιστόρημά του που καθρεφτίζει, μέσα από τα απαραίτητα λογοτεχνικά φίλτρα, την περιπέτεια της ιδιωτικής ζωής του και είναι αφιερωμένο στην Κάρμεν: την κρατούμενη με τον αριθμό 824.
Για τον Αμερικανό Φράνσις Φουκουγιάμα, το «Τέλος της Ιστορίας» σήμαινε το τέλος των κοινωνικών επαναστάσεων. Ποιο είναι όμως το νόημα αυτού του αφορισμού για έναν παλαίμαχο επαναστάτη που, όπως ο Σεπούλβεδα, συνειδητοποιεί τις αδυναμίες των μετα-δικτατορικών δημοκρατιών στη Λατινική Αμερική; Οταν κατέρρευσε το καθεστώς του απαρτχάιντ, ο Νέλσον Μαντέλα καλούσε τον λαό της Νότιας Αφρικής να συγχωρήσει, αλλά να μην ξεχάσει («forgive but not forget»). Αντίθετα, ο Σεπούλβεδα με τη στάση του και τα βιβλία του επιμένει στο «δεν ξεχνώ – δεν συγχωρώ». Τι σημαίνει αυτό στην καθημερινή πράξη;
Πώς το αντιλαμβάνονται εκείνοι που αγωνίστηκαν για έναν πιο δίκαιο κόσμο και καλούνται να κάνουν συμβιβασμούς για χάρη μιας κίβδηλης ομαλότητας; Κι από την άλλη, είναι άραγε το ξεκαθάρισμα των παλιών λογαριασμών ο δρόμος που θα θωρακίσει καλύτερα τις σύγχρονες δημοκρατίες;
Τέτοια πολιτικά και ηθικά ερωτήματα θέτει το Τέλος της Ιστορίας, που μαζί με τη Σκιά του εαυτού μας (Opera 2009, μτφ. Α. Κ.) είναι ίσως τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της ωριμότητας του Σεπούλβεδα. Στο καινούργιο του βιβλίο, ένα πολιτικό μυθιστόρημα με αστυνομική πλοκή, ο 68χρονος σήμερα συγγραφέας χρησιμοποιεί τις παλιές πρώτες ύλες του κι όμως μπαίνει στην καρδιά της πιο επίκαιρης συζήτησης για το αγωνιστικό παρόν και το επαναστατικό μέλλον.
Η δράση τοποθετείται στο 2010, αλλά ο αναστοχασμός που την τροφοδοτεί παίρνει υπόψη του την επέτειο των 100 χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Βρισκόμαστε πλέον στην εποχή της αντεπίθεσης του νεοφιλελευθερισμού και της πολυδιάσπασης της Αριστεράς.
Ο Σεπούλβεδα έχει δει το ξέπλυμα των παλιών βασανιστών και το κυνήγι που ξεκίνησε το 1990 στη Χιλή από το σκιώδες «Γραφείο» (La Oficina) ενάντια στις ακροαριστερές οργανώσεις, στο όνομα της κοινωνικής ειρήνης και της μετάβασης στη δημοκρατία. Και διαπιστώνει σήμερα τα απόνερα αυτής της κατάστασης, που καταδιώκει ακόμα και προοδευτικούς πολιτικούς όπως η Σοσιαλίστρια Χιλιανή πρόεδρος (το 2006 και ξανά το 2014) Μιτσέλ Μπατσελέτ…
Πρωταγωνιστής και alter ego του στο Τέλος της Ιστορίας είναι ένας αλλοτινός ελεύθερος σκοπευτής του αντιδικτατορικού αγώνα, που παγιδεύεται από τον υπόκοσμο της εξουσίας και εξωθείται να σκοτώσει τον προκλητικό αρχιβασανιστή της Βίλας Γκριμάλντι που είναι έγκλειστος σε φυλακή πολυτελείας. Τι θα κάνει;
«Αγωνίζομαι για να μην ξεχάσω ότι είμαι ελεύθερος»
Ο παππούς του Μιγκέλ Κρασνόφ, αρχιβασανιστή στη δικτατορία Πινοτσέτ, ήταν ο Κοζάκος αταμάνος Πιοτρ Νικολάεβιτς Κρασνόφ, υποστράτηγος του ρωσικού Αυτοκρατορικού Στρατού που νικήθηκε από τον Κόκκινο Στρατό, και στον οποίο ο Τρότσκι χάρισε τη ζωή το 1918. Παρέμεινε ωστόσο αμετανόητος αντιμπολσεβίκος όπως κι ο γιος του που πίστεψε στο Ράιχ, και τελικά κατέληξαν μαζί το 1947 στη θανατηφόρα αγκαλιά του Στάλιν.
Με εξαιρετική μαεστρία ο Σεπούλβεδα συνδέει τους πρωταγωνιστές του Τέλους της Ιστορίας με ένα πλήθος από ιστορικά πρόσωπα της πολιτικής, στρατιωτικής και λογοτεχνικής σκηνής που παραπέμπουν σε αγώνες για την ελευθερία και στην καταστολή τους. Και μετατοπίζει τη δράση από την Πετρούπολη, τη Γιάλτα, το Μόναχο ή τη Μόσχα ώς το Σαντιάγο, για να εστιάσει τελικά στην ολισθηρή και παραπλανητική μετα-δικτατορική και μετα-δημοκρατική πραγματικότητα της Λατινικής Αμερικής, αναδεικνύοντας την ανθρωπολογία της κατά τον 21ο αιώνα.
Ο παλιός αντάρτης πρωταγωνιστής του ήταν κεντρικός χαρακτήρας του και το 1995, στο Ονομα ταυρομάχου (Opera, μτφ. Α. Κ.). Εχει πια αποσυρθεί στην Παταγονία με τη σύντροφό του που άφησε τη μιλιά της στη Βίλα Γκριμάλντι. Ομως το σημερινό ενδιαφέρον των επιχειρηματιών από τη Ρωσική Ομοσπονδία για εισαγωγές προϊόντων από τη Χιλή, τον ξαναβάζει εκβιαστικά σε ένα σκοτεινό παιχνίδι με παλιούς γνώριμους που έχουν αλλάξει ρόλους. Ο αλλοτινός εκπαιδευτής του στη Σοβιετική Ακαδημία Πολέμου, δυο πρώην σύντροφοι που έκαναν καριέρα μυστικών πρακτόρων της ΕΣΣΔ, ο Ελβετός εκπρόσωπος μιας πανταχού παρούσας ασφαλιστικής εταιρείας, οι εθνικιστές νοσταλγοί του κοζάκικου μεγαλείου, οι παλιοί φίλοι του στο σκληροπυρηνικό αντάρτικο του ELN…
Ολοι ξαναδιασταυρώνονται σε ένα τοπίο όπου πλέον ρυθμιστής της εξουσίας είναι το νέο οικονομικό μοντέλο, και η Ιστορία υφίσταται ύπουλη αναθεώρηση. Οι αγωνιστές της ελευθερίας είναι «λυσσαλέοι» και τα πρωτοπαλίκαρα του Πινοτσέτ που βρίσκονται στη φυλακή για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, διαχειρίζονται ελεύθερα τον ιστότοπό τους. Το αφήγημα έχει αλλάξει. Γι’ αυτό ο Σεπούλβεδα επαναφέρει στο τραπέζι το ζήτημα της πολιτικής ηθικής και προκαλεί τον αναγνώστη να προβληματιστεί για το πώς το παρελθόν θα εμπλουτίσει το μέλλον χωρίς να το δηλητηριάσει.
Ο ίδιος έχει απαντήσει: «Αγωνίζομαι για να μην ξεχάσω ότι είμαι ελεύθερος».
Μικέλα Χαρτουλάρη
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
