Ο Τομά Πικετί μιλάει στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» για το βιβλίο του «Μικρή ιστορία της ισότητας»
● Τι σας οδήγησε να γράψετε ένα βιβλίο που είναι μια «Μικρή ιστορία της ισότητας» και είναι πιο αισιόδοξο από πολλά προηγούμενα δοκίμιά σας;
Θεωρούσα πάντοτε τα έργα μου και τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξα σχετικά αισιόδοξα και με δυσαρεστεί το να βλέπω ότι ορισμένοι τα ερμηνεύουν διαφορετικά. Τα δύο προηγούμενα βιβλία μου, «Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα» και το «Κεφάλαιο και ιδεολογία», ήταν πολύ μεγάλα και οι αναγνώστες μπορεί να χάνονταν μέσα στην επιχειρηματολογία. Αυτή τη φορά θέλησα να γράψω ένα πολύ μικρότερο βιβλίο. Και νομίζω ότι κατόρθωσα να αποσαφηνίσω τη σκέψη μου. Εξέτασα περίπου 200 χρόνια, ξεκινώντας από τα τέλη του 18ου αιώνα, και παρατήρησα την εξέλιξη που είχαν σε αυτό το χρονικό διάστημα η πολιτική ισότητα, η κοινωνική ισότητα και η οικονομική ισότητα. Διακρίνω ένα κίνημα μακράς περιόδου προς μεγαλύτερη ισότητα, που πήγασε από μεγάλες πολιτικές κινητοποιήσεις, σε ορισμένες περιπτώσεις από κοινωνικούς αγώνες και μερικές φορές και από μεγάλες κρίσεις. Τελικά, όμως, εκείνη που μετασχημάτισε τις κοινωνίες μας, και τις έκανε πιο δίκαιες και ευημερούσες, ήταν η θεμελίωση νέων νομικών κανόνων του παιχνιδιού, εκπαιδευτικών, φορολογικών και κοινωνικών.
● Στην αρχή του βιβλίου σας κάνετε μια σημαντική διάκριση: όταν σκεφτόμαστε την ανισότητα, τείνουμε να επικεντρωνόμαστε στις στατιστικές του εισοδήματος, αλλά εσείς υποστηρίζετε αντίθετα ότι ο πιο σημαντικός δείκτης που πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας είναι η ανισότητα των περιουσιών. Γιατί;
Για να αξιολογήσουμε τις ευκαιρίες και την ισχύ ενός προσώπου, πιστεύω ότι ο πλούτος είναι από ορισμένες απόψεις ένας δείκτης καλύτερος από το εισόδημα. Οταν δεν έχει κανείς κάποια περιουσία, είναι υποχρεωμένος να αποδέχεται οποιαδήποτε εργασιακή συνθήκη και οποιονδήποτε μισθό, επειδή οφείλει να πληρώνει το νοίκι και πρέπει να φροντίζει την οικογένειά του ή τους συγγενείς του. Δεν μπορεί να επιλέγει. Αν αντίθετα έχετε μια περιουσία, έστω και μόνο των 100.000 ή 200.000 δολαρίων ή ευρώ, αυτό αποτελεί μια μεγάλη διαφορά σε σχέση με τον μηδενικό πλούτο. Σε αυτή την περίπτωση, αν σας προταθεί μια εργασία που δεν σας αρέσει, δεν είστε υποχρεωμένος να την αποδεχθείτε. Μπορείτε να πάρετε λίγο χρόνο. Μπορείτε να προσπαθήσετε να δημιουργήσετε μια δική σας δραστηριότητα. Δεν πρόκειται επομένως μόνο για το χρήμα, αλλά για το ότι έχετε διαπραγματευτική ισχύ σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία και μπορείτε να αποφασίσετε τι τύπο ζωής θέλετε να έχετε. Και, πράγματι, αυτό το κίνημα προς μεγαλύτερη ισότητα, που περιγράφω στο βιβλίο, είναι πρωτίστως ένα κίνημα στο οποίο ένας όλο και μεγαλύτερος αριθμός προσώπων αποκτούν σταδιακά όλο και περισσότερο έλεγχο, περισσότερη διαπραγματευτική ισχύ, περισσότερες ευκαιρίες στη διαχείριση της ζωής τους.
● Εχετε ανασυνθέσει το ποια ήταν, για περισσότερα από 200 χρόνια και σε διάφορες χώρες, η κατανομή του πλούτου στην κοινωνία. Τι είδους δεδομένα χρησιμοποιήσατε; Γιατί θα πρέπει να πιστέψουμε ότι τα δεδομένα που έχουμε για τον πλούτο στη Γαλλία, στο Ηνωμένο Βασίλειο ή στις Ηνωμένες Πολιτείες, και που ανάγονται σε περισσότερα από 150 χρόνια πριν, είναι αρκετά αξιόπιστα, ώστε να μπορούμε να ανασυνθέσουμε μιαν ιστορία αυτού του τύπου, να κάνουμε τις αναλύσεις που κάνατε και να αντλήσουμε συμπεράσματα;
Νομίζω ότι τα δεδομένα που έχουμε από τα τέλη του 18ου αιώνα και για όλο τον 19ο αιώνα σχετικά με τον πλούτο και την ιδιοκτησία είναι πιθανότατα καλύτερα από εκείνα που διαθέτουμε σήμερα. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν οι φορολογικοί παράδεισοι και δεν υπήρχε η προοδευτική φορολογία. Οι άνθρωποι, επομένως, δεν είχαν ιδιαίτερους λόγους για να προσπαθούν να κρύψουν τον πλούτο τους. Ισχυε μάλιστα ακριβώς το αντίθετο. Εκείνη την εποχή, ο πλούτος και η ιδιοκτησία ήταν πολύ συχνά ένα στοιχείο αναγκαίο για να μπορεί κάποιος να ασκεί τα πολιτικά του δικαιώματα. Και πράγματι, πολύ συχνά το πολιτικό σύστημα βασιζόταν στην ιδιοκτησία για να παραχωρεί το δικαίωμα ψήφου. Επομένως, αυτά τα δεδομένα είναι ως επί το πλείστον αξιόπιστα. Σήμερα, αντίθετα, χρειάζεται να καταβάλλουμε πολλές προσπάθειες, προκειμένου να βεβαιωθούμε ότι έχουμε ενσωματώσει όλες τις διορθώσεις που συνυπολογίζουν τη φοροδιαφυγή κάθε είδους και τους φορολογικούς παραδείσους.
● Ποια είναι τα τρία πράγματα που θεωρείτε ότι έχετε μάθει παρατηρώντας αυτές τις τάσεις στην πορεία του χρόνου και τα οποία οι περισσότεροι άνθρωποι ενδέχεται να μη γνωρίζουν;
Το πρώτο είναι ότι υπήρξε ένα κίνημα μακράς περιόδου προς μεγαλύτερη ισότητα τόσο του εισοδήματος όσο και του πλούτου. Το δεύτερο είναι ότι αυτό το κίνημα αναπτύχθηκε αληθινά μόνο μετά τον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το τρίτο είναι ότι, αν συγκρίνουμε την τωρινή κατάσταση με εκείνη του 1910 ή του 1914, ζούμε σε έναν κόσμο πιο δίκαιο με όρους ισότητας πλούτου και κυρίως εισοδήματος, αλλά αυτό το κίνημα υπήρξε περιορισμένης εμβέλειας, επειδή η συγκέντρωση του πλούτου είναι ακόμα πελώρια. Ωστόσο, όσο κι αν η οικονομική ανισότητα εμφανίζεται ακόμα και σήμερα πολύ μεγάλη, πριν από έναν αιώνα ήταν ακόμα πιο ακραία. Αν παρατηρήσουμε την Ευρώπη του 1900 ή του 1910, βλέπουμε ότι το 10% των πλουσιότερων κατείχε το 90% του πλούτου και όχι το 60% που κατέχει σήμερα. Και ότι εκείνο τον καιρό, το 40% που κατείχε μεσαίο πλούτο δεν διακρινόταν σχεδόν σε σχέση με το 50% των φτωχότερων. Πράγματι, αυτό το 40% κατείχε συνολικά μεταξύ του 5% και του 10% του ολικού πλούτου. Και το 50% που αποτελούνταν από τους φτωχότερους κατείχε το 1% ή το 2% του ολικού πλούτου. Αυτό σημαίνει ότι στην πραγματικότητα δεν υπήρχε μεσαία τάξη.
Επομένως, στη μακρά περίοδο υπήρξε μια σημαντική βελτίωση, με την έννοια ότι σήμερα, στην Ευρώπη, αυτό το 40% που αποτελείται από τα πρόσωπα μεσαίου πλούτου κατέχει σχεδόν το 40% του ολικού πλούτου και στις Ηνωμένες Πολιτείες λίγο λιγότερο από το 30%. Είναι πολύ δύσκολο να ξαναγράψουμε την ιστορία και να φανταστούμε τι θα είχε συμβεί αν δεν είχαν γίνει ο Πρώτος και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Μπορούμε όμως σίγουρα να ισχυριστούμε ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες η Μεγάλη Υφεση άσκησε μιαν επίδραση μεγαλύτερη από τον πόλεμο στο κοινωνικό και πολιτικό πανόραμα. […]
📍 Κυκλοφόρησε πρόσφατα και στη γλώσσα μας το βιβλίο του Γάλλου οικονομολόγου Τομά Πικετί «Μικρή ιστορία της ισότητας» (μετάφραση: Αγγελος Μουταφίδης, Εκδόσεις Πατάκη 2023). Ο Πικετί περιγράφει και αναλύει τη μακρά ιστορική διαδικασία που οδήγησε προς μεγαλύτερη οικονομική, πολιτική και κοινωνική ισότητα. Φωτίζει παράλληλα τις σχέσεις ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, καταδεικνύοντας ότι σε παγκόσμια κλίμακα η ευημερία των «πλούσιων» στηριζόταν στην εκμετάλλευση των «φτωχών». Οι αναλύσεις του αποτελούν μια βαθιά και αυστηρή κριτική στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες και στις κυρίαρχες τάξεις, που επινοούσαν πάντοτε πολιτικούς και θεσμικούς μηχανισμούς για να προστατεύουν και να διατηρούν τα προνόμιά τους. Η μακρά πορεία προς την ισότητα περιγράφεται ως μια εμπειρία κοινωνικών αγώνων, η οποία πρέπει να μελετηθεί και να κατανοηθεί, προκειμένου να αντληθούν πολύτιμα διδάγματα για τις μάχες του παρόντος και του μέλλοντος
Θανάσης Γιαλκέτσης
