Η δέσμη των 11 συγκεκριμένων και άμεσων μέτρων που εξήγγειλε στη ΔΕΘ ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ για τη διάσωση της εργασίας και της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας με την μείωση του ιδιωτικού χρέους και την παράλληλη ενίσχυση της χρηματοδότησης και του κοινωνικού κράτους, προτάσσει μία νέα κοινωνική συμφωνία ως στρατηγική αντιμετώπισης της κρίσης. Μιας κρίσης η οποία, όπως σωστά επισημάνθηκε από τον Αλέξη Τσίπρα εκτός από υγειονομική και οικονομική, είναι και κρίση κοινωνική, εθνική, δημοκρατική και ηθική ή άλλη (περιβαλλοντική, γεωπολιτική).
Μία τόσο πολλαπλή και σύνθετη κρίση, όμως, έχει αναπότρεπτα δομικό και υπερεθνικό χαρακτήρα, ενώ διαπερνά το σύνολο του καπιταλιστικού συστήματος (συστημική κρίση). Αυτό σημαίνει πως δεν αντιμετωπίζεται δραστικά από μία ενθαρρυντική πολιτική τόνωσης της ζήτησης με βραχυχρόνια κεϋνσιανά μέτρα, όπως επίσης δεν προκαλείται αλλά επιδεινώνεται μόνον από μία κακή οικονομική πολιτική περιορισμού της ενεργού ζήτησης.
Το πρόγραμμα των 11 μέτρων «έκτακτης ανάγκης», συνεπώς, που παρουσίασε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί παρά ως το πρώτο βήμα για την υπέρβαση της κρίσης και όχι η «λύση» καθεαυτή στην κρίση. Γιατί η κρίση δεν αποτελεί ένα έκτακτο και παροδικό γεγονός μετά το οποίο θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα, αλλά μία μακρόχρονη διαδικασία που σηματοδοτεί τη δική της νέα κανονικότητα.
Όχι τυχαία, ο επικεφαλής της Deutsche Bank δήλωσε πρόσφατα πως «ο δρόμος για την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας- και η επιστροφή στα προ-κορωνοϊοού επίπεδα- θα είναι μακρύς». Ακόμη σημαντικότερο, ο τέως πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι τόνισε πως «η ανοικοδόμηση της Ευρώπης μετά την πανδημία του νέου κοροναϊού θα μοιάζει με αυτήν που έγινε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο». Όμως, τέτοιας έκτασης καταστροφή δεν έχουμε δει ακόμη…
Το γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία βιώνει την μεγαλύτερη οικονομική ύφεση στην ιστορία της ενόσω οι διεθνείς χρηματιστηριακές αγορές βρίσκονται σε κατάσταση ευφορίας (δείχνοντας το που πάει το χρήμα από τις μαζικές νομισματικές και δημοσιονομικές ενισχύσεις), υποδηλώνει την ύπαρξη μιας τεράστιας χρηματοπιστωτικής φούσκας η οποία αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα σκάσει προσδίδοντας νέα διάσταση και δυναμική στην τρέχουσα κρίση.
Ανεξάρτητα από αυτό, οι προσδιοριστικοί παράγοντες της κρίσης, οι οποίοι υποδηλώνουν συνέχιση της ύφεσης στο β’ εξάμηνο 2020 και πιθανότατα το 2021 με χαμηλότερους ρυθμούς ανάκαμψης στη δεκαετία, είναι :
- Η συνέχιση και επέκταση της πανδημίας μετά την άρση των μέτρων καραντίνας (lockdown) με συνέπεια ήδη να έχουμε ένα δεύτερο κύμα μετάδοσης του κορονοϊού, ενώ υπάρχουν και εκτιμήσεις ότι ακόμη και με το εμβόλιο να ενεργοποιείται μαζικά μέσα με τέλη του 2021, η πανδημία μπορεί να διατηρηθεί για αρκετά ακόμη χρόνια εξαιτίας των μεταλλάξεων του ιού.
- Η εξάντληση των δημοσιονομικών μέσων στήριξης επιχειρήσεων και νοικοκυριών μετά και την παράτασή τους το προσεχές εξάμηνο και η περιορισμένη ικανότητα των νομισματικών ενέσεων ρευστότητας εκ μέρους των κεντρικών τραπεζών να χρηματοδοτήσουν την οικονομία: οι τράπεζες πιέζονται από την αύξηση των «κόκκινων δανείων» που προκαλεί η κρίση, την ίδια ώρα που η έλλειψη ζήτησης και επιχειρηματικών πρωτοβουλιών ωθεί το νέο χρήμα σε κερδοσκοπικές χρηματιστηριακές τοποθετήσεις.
- Οι περιορισμοί στην κινητικότητα των φυσικών προσώπων που προκαλεί η πανδημία και η συνακόλουθη οικονομική αναδίπλωση σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, τείνει να αναστρέψει την τάση παγκοσμιοποίησης εντείνοντας τον οικονομικό ανταγωνισμό και προστατευτισμό μέσω νομισματικών υποτιμήσεων, επιβολής δασμών κλπ. Το διεθνές εμπόριο, το οποίο ήδη εφέτος καταγράφει μείωση πάνω από 30%, πλήττεται έτσι σοβαρά αποτελώντας τον βασικότερο ανασχετικό παράγοντα στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας.
- Η όξυνση των γεωπολιτικών εντάσεων και συγκρούσεων που πυροδοτεί η οικονομική και υγειονομική κρίση στη βάση μιας λογικής αυτοσυντήρησης («ο σώζων εαυτόν σωθείτω») την οποία επιτείνουν η κλιματική αλλαγή και οι μεταναστευτικές ροές που προκαλούν οι πόλεμοι και η πείνα. Η κρίση στις σχέσεις των ΗΠΑ με την Κίνα και το Ιράν, ο κίνδυνος ανάφλεξης στην Αν. Μεσόγειο, το σοβαρό ενδεχόμενο ενός Brexit χωρίς συμφωνία με την ΕΕ αποτελούν τα πιο πρόσφατα παραδείγματα.
- Η «τέλεια καταιγίδα» που συνιστά ο συνδυασμός υγειονομικής, οικονομικής και γεωπολιτικής κρίσης εκτινάσσει τις ανησυχίες και τους φόβους των νοικοκυριών αλλά και την αβεβαιότητα των επενδυτών σε κορυφαία ύψη. Αυτό έχει ως συνέπεια την καθήλωση των ιδιωτικών παραγωγικών επενδύσεων και τον περιορισμό του επιχειρηματικού σχεδιασμού σε ‘καθεστώς επιβίωσης’. Οι επερχόμενες αμερικανικές εκλογές διογκώνουν περαιτέρω την αβεβαιότητα αυτή.
- Το πακέτο των μέτρων ενίσχυσης (επιχορηγήσεις και δάνεια) που αποφάσισε τελικά η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί τον άξονα πάνω στον οποίο θα στηριχτεί η ανάκαμψη των ευρωπαϊκών οικονομιών τα επόμενα χρόνια, όμως θα έχει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, προϋποθέσεις και περιοριστικούς όρους ενώ δεν πρόκειται να αρχίσει να αξιοποιείται πριν από τα μέσα προς τέλη 2021.
- Επίσης, η πανδημία COVID-19 έχει αποδυναμώσει αποφασιστικά την εμπιστοσύνη του κοινού στην επιστήμη. Οι θεωρίες συνωμοσίας και η πολιτική ρητορική που απορρίπτουν την επιστήμη έχουν πολλαπλασιαστεί. Αλλά εάν το κοινό δεν εμπιστεύεται τις συστάσεις επιστημόνων και οικονομικών εμπειρογνωμόνων, η κρίση θα παραταθεί.
Σαν αποτέλεσμα της καθίζησης της παγκόσμιας οικονομίας σε χαμηλά επίπεδα δραστηριότητας και χρήσης του ανθρώπινου δυναμικού (ανεργία κλπ) αναμένεται μία διπλή κρίση υπερχρέωσης, τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα: ιδιαίτερα το 2021, όταν θα έχουν εκλείψει τα μέτρα στήριξης, πολλές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και νοικοκυριά θα ανακαλύψουν τη ζοφερή πραγματικότητα της αδυναμίας τους να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους, εξέλιξη που θα αυξήσει τον κίνδυνο μιας νέας χρηματοπιστωτικής αστάθειας.
Στις συνθήκες αυτές, η όποια ανάκαμψη εκδηλωθεί προσεχώς στην παγκόσμια και ευρωπαϊκή οικονομία το πιθανότερο είναι να αποδειχθεί προσωρινή, ενώ δεν αποκλείεται η ύφεση της ελληνικής οικονομίας να έχει συνέχεια το 2021. Όμως, ακόμη κι αν σημειωθεί μικρή ανάκαμψη του ΑΕΠ σε 1-2 τρίμηνα, αυτό δεν πρέπει να εκληφθεί ως τέλος της κρίσης για όλους τους παραπάνω λόγους, γιατί ποτέ οι εξελίξεις δεν ακολουθούν ευθύγραμμη πορεία και γιατί εφόσον τα μέτρα διάσωσης αφορούν τις πληγείσες επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους σε αυτές αυτό που ενδιαφέρει δεν είναι μία μικρή ή προσωρινή αύξηση του ΑΕΠ συνολικά, αλλά η ανάκαμψη των προβληματικών κλάδων και επιχειρήσεων προκειμένου να μιλήσουμε για τερματισμό της κρίσης.
Με βάση τις εκτιμήσεις αυτές για την συνέχεια της κρίσης, ο παράγοντας του χρόνου τείνει να αποβεί καθοριστικός στην πιστή εκτέλεση ή τον εκτροχιασμό του προγράμματος. Γιατί το πρόγραμμα έχει λάβει ως χρονικό ορίζοντα κοστολόγησης των προσωρινών μέτρων το 1 τρίμηνο, αλλά συγχρόνως δεσμεύεται πως τα μέτρα θα ισχύσουν «για όσο διαρκεί η κρίση». Αυτό σημαίνει πως εάν η κρίση διαρκέσει π.χ. και όλο το 2021, όπως είναι πολύ πιθανόν, τα μέτρα αυτά να χρειαστεί να ισχύσουν για 5 τρίμηνα οπότε το επισήμως υπολογιζόμενο κόστος των 11 δις ευρώ (14 δις με δικές μου εκτιμήσεις) να εκτιναχθεί στα 44 δις (βλ Πίνακα).
Κατόπιν αυτού, το πρόγραμμα μάλλον υποεκτιμά την έκταση και ένταση της κρίσης με συνέπεια να χρειάζεται κάποια επανεξέταση των υποθέσεων εργασίας του, ή έστω αναθεώρηση των ανειλημμένων δεσμεύσεών του προκειμένου να καταστεί πιο ρεαλιστικό.
Ο Κώστας Καλλωνιάτης είναι οικονομολόγος
Πηγή: TVXS
