Η «Εποχή» με αφορμή την τελευταία έρευνα του Ινστιτούτου Έτερον, με τίτλο «Ακτινογραφία της Ακροδεξιάς», συζητά με τον Γιάννη Αλμπάνη, έναν εκ των συντελεστών της μελέτης, για το πώς συγκροτείται το κοινό της Ακροδεξιάς και τον κίνδυνο ανόδου της το επόμενο διάστημα.
Βάσει της μελέτης για την Ακτινογραφία της Ακροδεξιάς, γύρω από ποιες πολιτικές αξίες συγκροτούνται τα 3 ακροδεξιά κοινοβουλευτικά κόμματα (Ελληνική Λύση, Σπαρτιάτες, Νίκη); Αποτελούν έναν ενιαίο χώρο, με πιθανή σύγκλισή του στο μέλλον;
Τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά της Ακροδεξιάς, έτσι όπως προκύπτουν από την έρευνα, δεν εκπλήσσουν. Σταχυολογώ τα πιο σημαντικά: ο εθνοκεντρισμός, η πεποίθηση ότι η θρησκεία πρέπει να έχει πολιτικό ρόλο, η δυσαρέσκεια προς τη λειτουργία της δημοκρατίας και η αμφισβήτησή της, ισχυρό αντιμεταναστευτικό αίσθημα, σκεπτικισμός για την ΕΕ και την παγκοσμιοποίηση (χωρίς να προκύπτει ότι ο κόσμος της είναι όντως διατεθειμένος για ρήξη, αλλά είναι στοιχείο που την διαχωρίζει έντονα από τον δεξιό κόσμο της ΝΔ), αντίθεση στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ, πίστη στον παραδοσιακό ρόλο της γυναίκας-μάνας, στήριξη της ελεύθερης αγοράς με ταυτόχρονη κρατική παρέμβαση (ένα εύρημα που αφορά όλα τα κόμματα και πέραν της Ακροδεξιάς), υποστήριξη της θανατικής ποινής και απαξίωση των πρακτικών, αλλά όχι των ιδεών της Χρυσής Αυγής. Ο χώρος αυτός έχει ενιαία ιδεολογικά χαρακτηριστικά, με διαφορετική ένταση βέβαια και με μια διαφοροποίηση στον κόσμο της Νίκης, που λόγω των χριστιανικών του αντιλήψεων σε ζητήματα που άπτονται της αξίας της ανθρώπινης ζωής, τοποθετείται λίγο διαφορετικά. Η Ακροδεξιά είναι μία, αλλά και ταυτόχρονα πολλές. Ναι μεν έχουν ενιαία ιδεολογικά χαρακτηριστικά, αλλά οι ψηφοφόροι του ενός κόμματος δεν εκφράζουν φιλικότητα για τα άλλα δύο. Επομένως, έτσι όπως είναι σήμερα ο χάρτης της Ακροδεξιάς, δεν νομίζω ότι μπορούν να ενοποιηθούν και να συναντηθούν αυτοί οι κομματικοί οργανισμοί. Ωστόσο, αν υπάρξει στο μέλλον ένα ηγετικό πρόσωπο που θα συνενώσει αυτόν τον χώρο, μπορεί να αυξηθούν πολύ τα ποσοστά του. Να κρατήσουμε, όμως, και κάτι άλλο σημαντικό, την προϊούσα απαξίωση της Χρυσής Αυγής ακόμα και στους ψηφοφόρους των Σπαρτιατών, ενώ η πίστη στις ιδέες της είναι ακόμα ισχυρή και ευρύτερα από τον κόσμο των τριών ακροδεξιών κομμάτων, φθάνοντας το 20%.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Τι την κάνει ακόμα προσφιλή σε μια μερίδα κόσμου;
Καταρχάς είναι πολύ σημαντικό που έχει απονομιμοποιηθεί η δράση της, η φασιστική τρομοκρατία. Δεν είναι λίγο αυτό. Η καταδίκη της Χρυσής Αυγής και η ουσιαστική διάλυσή της δείχνει ότι έχει αφήσει μια σημαντική πολιτική παρακαταθήκη, πέραν του ότι μπήκε φραγμός στα εγκλήματά της. Είναι σημαντικό ότι βλέπουμε να απαξιώνεται, ή έτσι δηλώνεται τουλάχιστον, ακόμα και στους ψηφοφόρους των Σπαρτιατών. Στα focus group βλέπουμε πως ειδικά οι ψηφοφόροι της Ελληνικής Λύσης και της Νίκης είναι απόλυτα κατηγορηματικοί ως προς το ότι δεν έχουν καμία σχέση ούτε με τη Χρυσή Αυγή, ούτε με τους Σπαρτιάτες. Αυτό μας δείχνει ότι οποιοδήποτε ακροδεξιό μόρφωμα θελήσει να έχει επιτυχία το επόμενο διάστημα, θα πρέπει να κινηθεί εντός της νομιμότητας και να είναι κάτι πολύ διαφορετικό και αποδεκτό από ό,τι η Χρυσή Αυγή. Οι ιδέες της, όμως, έχουν ακόμα ισχύ, γιατί υπάρχει πολύ έντονο αντιμεταναστευτικό ρεύμα, πολύ ισχυρή δυσαρέσκεια απέναντι στη λειτουργία της δημοκρατίας και πεποίθηση στον κόσμο της Δεξιάς πως η ΝΔ έχει μετακινηθεί πολύ προς το Κέντρο και δεν τους εκφράζει. Βασικό που πρέπει να πούμε, όμως, είναι ότι ο κόσμος της Ακροδεξιάς, τόσο αυτός στα 3 κόμματα, όσο και αυτός που ψηφίζει ΝΔ, δεν διαπνέεται από αισθήματα αγανάκτησης, οργής κτλ. Δεν είμαστε στη φάση του αντιμνημονίου δηλαδή, παρουσιάζουν μια ιδεολογική σταθερότητα στο «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια».
Να πούμε λίγο περισσότερα για τα ευρήματα στο συναισθηματικό πεδίο. Σε μια περίοδο πολλαπλών κρίσεων, οι ψηφοφόροι της Νίκης δηλώνουν πλειοψηφικά πως είναι χαρούμενοι, περισσότερο από κάθε άλλο κόμμα, πώς εξηγείται αυτό; Τι συμπεράσματα προκύπτουν από τα συναισθήματα εν γένει των ψηφοφόρων της Ακροδεξιάς, υπάρχει το συναισθηματικό υπόβαθρο του «αντισυστημικού» προφίλ;
Καταρχάς έχουμε τον κόσμο της Νίκης, που διαφοροποιείται σε αρκετά σημεία από τους υπόλοιπους και σ’ αυτό παίζει ρόλο η θρησκεία, καθώς τους δίνει ελπίδα και διέξοδο. Η δεύτερη παρατήρηση που πρέπει να κάνουμε, είναι ότι ο κόσμος που ψήφισε Ακροδεξιά, δεν είναι κάποια περιθωριοποιημένα άτομα. Όσον αφορά την εμπιστοσύνη τους προς τους συνανθρώπους, έχουν χαμηλότερους δείκτες σε σχέση με τα άλλα κοινοβουλευτικά κόμματα και είναι λιγότερο ικανοποιημένοι από τη ζωή. Μια σημαντική διαφορά από τον κόσμο της ΝΔ, που είναι ο κατεξοχήν ικανοποιημένος από τη ζωή. Σε ό,τι αφορά τα συναισθήματά τους γενικά, βλέπουμε να καταγράφεται ό,τι και στον υπόλοιπο κόσμο: άγχος, ανασφάλεια και αβεβαιότητα, λόγω της δύσκολης καθημερινότητας, αλλά και του αβέβαιου γεωπολιτικού περιβάλλοντος με τους πολέμους σε Ουκρανία και Παλαιστίνη. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι δεν προκύπτουν συναισθήματα οργής, θυμού και ρήξης. Γι’ αυτό λέω ότι η πολιτική τους τοποθέτηση είναι κάτι παγιωμένο, που δεν προκύπτει από κάποια δυσαρέσκεια απλά. Είμαστε σε μια εν γένει φλατ συναισθηματικά εποχή, χαμηλών προσδοκιών και προσγείωσης στην πραγματικότητα με κυνισμό και παραίτηση από τα κοινά. Εκεί είναι που την «πατάνε» και τα αριστερά κόμματα που επιμένουν σε μια οξεία αντιμνημονιακή ρητορεία.
Στην έρευνα η συμπάθεια για τα 3 ακροδεξιά κόμματα καταγράφει μικρά ποσοστά. Οι απόψεις τους, όμως, εναντίον δικαιωμάτων κοινωνικών ομάδων, όπως ΛΟΑΤΚΙ, γυναίκες και μετανάστες, βλέπουμε να διαχέονται και να βρίσκουν απήχηση και εν γένει μέσα στην κοινωνία; Βάσει και των παλαιότερων ερευνών, τέτοιες πεποιθήσεις περιθωριοποιούνται με τον καιρό ή αντίθετα ενδυναμώνονται;
Η συμπάθεια, καθώς είναι και μικρά κόμματα, είναι χαμηλή, κάτι που μας δείχνει και την εν δυνάμει απήχησή τους. Έχουν, όμως, ευρύτερη ακτινοβολία συγκριτικά με τους ψηφοφόρους τους. Ορισμένες από τις ιδέες που συγκροτούν την Ακροδεξιά έχουν διευρυμένη απήχηση και άλλες λιγότερο. Το αντιμεταναστευτικό είναι πολύ δημοφιλές εν γένει στη Δεξιά και κάπως λιγότερο στο Κέντρο. Ακόμα και στην πιο σκληρή ερώτηση για το αν είναι υπέρ της επαναπροώθησης, ακόμα και με κίνδυνο ανθρώπινες ζωές, ένα 29% απαντά θετικά. Στο ζήτημα αυτό είναι πολύ έντονος ο άξονας Αριστεράς – Δεξιάς. Ο κόσμος του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ, λιγότερο του ΠΑΣΟΚ και της Πλεύσης Ελευθερίας, είναι αυτός που έχει τις κατεξοχήν φιλομεταναστευτικές αντιλήψεις. Όσον αφορά την αντίθεση στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ, επίσης ταυτοτικό στοιχείο της Ακροδεξιάς, ο κόσμος της ΝΔ διαφοροποιείται, καθώς για πρώτη φορά η πλειοψηφία του τοποθετείται θετικά για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών. Για την τεκνοθεσία, όμως, είναι γενικά αντίθετη η πλειοψηφία της κοινωνίας. Σημαντικό να σημειωθεί ότι καταγράφεται αλλαγή και του κόσμου του ΚΚΕ σ’ αυτά τα θέματα, με πιο προοδευτικές απαντήσεις και από αυτόν του ΠΑΣΟΚ. Στο θέμα των γυναικών, η ελληνική Ακροδεξιά δεν έχει τα χαρακτηριστικά αυτής στις ΗΠΑ, παρόλο που είναι σημαντικές οι καταγραφές της κατά του δικαιώματος των εκτρώσεων, ειδικά στη Νίκη. Στα focus group, όμως, η συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών ψηφοφόρων της Ακροδεξιάς ήταν υπέρ των εκτρώσεων, δείχνοντας τη σημασία της εμπειρίας και της υλικότητας του σώματος. Τον παραδοσιακό ρόλο, βέβαια, της γυναίκας σαν μητέρας, τον υιοθετεί και η Ακροδεξιά και η Δεξιά. Δεν προκύπτει, όμως, από την έρευνα ότι θα μπορούσε να είχε επιτυχία ένα κίνημα εναντίον των εκτρώσεων, όπως βλέπουμε στο εξωτερικό. Κυρίως, λοιπόν, είναι το αντιμεταναστευτικό που δίνει άνοιγμα στην Ακροδεξιά μέσα στη Δεξιά.
Από τη γενική εικόνα της έρευνας, ποιο συμπέρασμα προκύπτει για την πορεία της Ακροδεξιάς στο μέλλον; Υπάρχει δυνατότητα προσέγγισης των ψηφοφόρων της πάνω σε αξίες ανθρωπισμού, ισότητας και δημοκρατίας;
Βάσει των στοιχείων που βλέπουμε, νομίζω ότι η Ακροδεξιά θα σημειώσει κι άλλη άνοδο στο προσεχές μέλλον, ειδικά αν συνεχίσουν τα οικονομικά προβλήματα και η φθορά της κυβέρνησης. Ούτως ή άλλως η ΝΔ δεν τους εκφράζει πια, καθώς τη θεωρούν κόμμα των ελίτ και μακριά από τις παραδοσιακές αντιλήψεις της Δεξιάς. Αν υποθέσουμε ότι ο σκληρός πυρήνας της, πχ αυτοί που δεν δέχονται ούτε τους νεκρούς στο Πολυτεχνείο, είναι άνω του 10%, που είναι πολύ μεγάλο ποσοστό, και υπάρχει ένας δεύτερος πυρήνας, πχ αυτών που λένε για την καλή Χ.Α., που φτάνει το 20%, συν ενός κόσμου με αντιμεταναστευτικές αντιλήψεις, βλέπουμε ότι η Ακροδεξιά μπορεί να αγγίξει αρκετά υψηλά ποσοστά. Βέβαια, όσο αυτός ο χώρος δεν ενοποιείται κάτω από έναν «χαρισματικό» ηγέτη, τα εκλογικά του αποτελέσματα θα είναι «εντυπωσιακά» στο σύνολο, αλλά δεν θα έχουν κρίσιμη επίπτωση για το πολιτικό σύστημα. Είναι ενδεικτικό, όμως, ότι τα 3 αυτά κόμματα είναι συγκρίσιμα σε ποσοστά με το δημοσκοπικό ποσοστό του ΣΥΡΙΖΑ ή του ΠΑΣΟΚ. Όσον αφορά την προσέγγιση των ψηφοφόρων τους από την Αριστερά, βρισκόμαστε σε ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα, καθώς δεν μπορεί να πει «δεν τους απευθύνομαι», είναι πολύ μεγάλα τα νούμερα για να μιλάμε για περιθωριακά στοιχεία, για skinheads φασίστες κτλ. Από την άλλη, είναι συγκροτημένοι ιδεολογικά και είναι δύσκολο να σπάσεις αυτές τις αντιλήψεις. Είναι ενδιαφέρον, όμως, ότι δεν διακατέχονται από ένα αντικομμουνισμό εμφυλιοπολεμικού χαρακτήρα. Έχουν καλύτερη άποψη για το ΚΚΕ απ’ ό,τι για τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν ξέρω πως θα μπορούσε η Αριστερά να πείσει αυτόν τον κόσμο, ενδεχομένως να μπορούσε να τους προσεγγίσει μέσα από οικονομικά αιτήματα. Είναι ένας παραδοσιακός τρόπος προσέγγισης. Είναι, όμως, πολύ μεγάλη η απόσταση από τον χώρο της Αριστεράς, δεν είμαστε στη φάση της αντιμνημονιακής έκρηξης που είχαν θολώσει τα πολιτικά σύνορα. Τώρα μιλάμε για καθαρό ιδεολογικό πρόσημο, δεν είναι καθόλου παραστρατημένοι.
Τζέλα Αλιπράντη
