Στο τελευταίο μου βιβλίο Μανιφέστο για μια Βιώσιμη Κοινωνία (Εκδόσεις Πόλις) ισχυρίστηκα ότι η κλιματική αλλαγή ανοίγει, έστω και με νέο τρόπο, όλα τα ζητήματα της Αριστεράς: παραγωγικό/καταναλωτικό μοντέλο, ανισότητες και δημοκρατία. Πάνω σε αυτό το τρίπτυχο μπορεί να χτιστεί ένα, εν δυνάμει ηγεμονικό, αφήγημα που να σκιαγραφεί μια πορεία προς ένα βιώσιμο μέλλον και, συγχρόνως, να μας προσφέρει κάποιες ιδέες για τις πιο άμεσες προτεραιότητες ενός εναλλακτικού προγράμματος. Το τελευταίο κεφάλαιο δε, γραμμένο με τον Χριστόφορο Παπαδόπουλο, αναλύει το πως μπορεί ένα τέτοιο αφήγημα να εκπροσωπήσει, και να κινητοποιήσει, όλες τις κοινωνικές ομάδες που έχουν να κερδίσουν από μια αλλαγή πορείας.
Στη Θεσσαλονίκη αυτή την περίοδο μαζεύονται υπογραφές από τους δημότες της πόλης υπέρ ενός μητροπολιτικού πάρκου στο χώρο της ΔΕΘ, και τη μετεγκατάσταση της έκθεσης στις δυτικές συνοικίες. Πρέπει ευθέως να ομολογήσω και τη δική μου ευθύνη, ως μέλος της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, για την επικράτηση της ιδέας της ανάπλασης στον ίδιο χώρο αντί της μετεγκατάστασης. Υπάρχουν βέβαια δικαιολογίες, αλλά συνολικότερα μπορεί να ειπωθεί ότι το οικολογικό ζήτημα δεν κυριάρχησε στην εποχή της διακυβέρνησης μας. Από την άλλη, η δυνατότητα συλλογής υπογραφών (το 10% των δημοτών – περίπου 25.000 στην περίπτωση της πόλης της Θεσσαλονίκης) ώστε να επιβληθεί ένα δημοψήφισμα είναι έργο του ΣΥΡΙΖΑ, και πιο συγκεκριμένα από νομοσχέδιο του Πάνου Σκουρλέτη όταν ήταν υπουργός εσωτερικών.
Αυτή η δημοκρατική δυνατότητα έχει τεράστια σημασία. Τελευταία φαίνεται ότι η προτεραιότητα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής δεν είναι και τόσο προτεραιότητα. Σημαντικά ιδιωτικά συμφέροντα όπως οι εταιρίες ορυκτών καυσίμων έχουν πάρει πίσω τις υποσχέσεις τους να επενδύσουν σε πράσινες λύσεις και να μειώσουν τις εξορύξεις, αφού οι πολιτικές ηγεσίες δεν τους πιέζουν. Ο πόλεμος στην Ουκρανία παρουσιάζεται ως χρυσή ευκαιρία για να στραφούν οι επενδύσεις προς στους εξοπλισμούς. Η άνοδος του Τραμπ, και άλλων ηγετών της Ακροδεξιάς, που ανοικτά αμφισβητούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, έχει μετατοπίσει το κέντρο βάρος του πολιτικού συστήματος, αν και μου φαίνεται ότι οι δυνάμεις της κεντροδεξιάς δεν ήθελαν και πολύ για να βάλουν νερό στο ήδη λιγοστό κρασί τους όσο αφορά την πράσινη ατζέντα. Ένας άλλος λόγος που εξηγεί την περιθωριοποίηση αυτής της ατζέντας είναι ότι τα τελευταία χρόνια οι κυρίαρχες δυνάμεις της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστεράς χρησιμοποιούν όλες τις μοδάτες λέξεις της ατζέντας – βιώσιμη ανάπτυξη, πράσινες τεχνολογίες, έξυπνες πόλεις κλπ. – αλλά ο πολύς κόσμος δεν έβλεπε αυτό να τον αφορά. Μάλιστα υποψιαζόταν, όχι χωρίς λόγο, ότι αυτοί θα πλήρωναν το κόστος της «δίκαιης» μετάβασης – αυτό φάνηκε στο κίνημα των κίτρινων γιλέκων αλλά και στις πιο πρόσφατες αγροτικές κινητοποιήσεις στη βόρεια Ευρώπη και στη χώρα μας.
Σε αυτό το περιβάλλον είναι εύκολο για τους πολιτικούς να συνεχίζουν να μιλούν για το πράσινο, αλλά οι πράξεις τους να μας απομακρύνουν συστηματικά από τους στόχους που πρέπει να πετύχουμε αν επιδιώκουμε να σωθεί ο πλανήτης. Έτσι και με τη ΔΕΘ. Μάλλον η κυβέρνηση και η διοίκηση της ΔΕΘ θα σκέφτηκαν ότι δεν μπορεί να επηρεάσει και πολύ το παγκόσμιο κλίμα μια ανάπλαση στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Χρειάζεται να ειπωθεί ότι αν όλοι σκέφτονται έτσι – δηλαδή δεν σκέφτονται σε παγκόσμια κλίμακα ώστε να πράξουν τοπικά που λέγαμε παλιά – τότε ο πλανήτης απλώς δεν θα σωθεί; Όταν είδα για πρώτη φορά τη μακέτα για την ανάπλαση μου κόπηκε η ανάσα. Τουλάχιστον τέσσερεις νέες εγκαταστάσεις, η κάθε μια πολύ μεγαλύτερη από το Παλαί ντε Σπορ, που επισκιάζουν τα λίγα δέντρα που αποτελούν το «μητροπολιτικό πάρκο». Και αυτό σε μια πόλη με ελάχιστο πράσινο και τρομερό πρόβλημα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Και βέβαια ούτε λόγος για τα υπάρχοντα κτίρια της ΔΕΘ που θα γκρεμιστούν, μερικά από τα οποία, αν και εγκαταλειμμένα, έχουν αξία από αρχιτεκτονικής σκοπιάς. Η ιδέα ότι αυτά θα μπορούσαν να ανακαινιστούν ως κέντρα πολιτισμού εντός ενός πάρκου δεν θα μπορούσε να είναι προτεραιότητα στην εποχή της χρηματιστικοποίησης και εμπορευματοποίησης. Προφανώς αυτό που λείπει από το κέντρο της πόλης είναι ένα τεράστιο εμπορικό κέντρο.
Το κίνημα για το μητροπολιτικό πάρκο και τη μετεγκατάσταση της ΔΕθ γνωρίζει καλά πόσο θα επηρεαστούν οι πολίτες της Θεσσαλονίκης από μια τέτοια ανάπλαση όπως επίσης ξέρει ότι μόνο όταν οι πολίτες ενεργοποιηθούν, όταν ζητούν να έχουν λόγο για όλα αυτά που επηρεάζουν τη ζωή τους, μόνο τότε υπάρχει μια δύναμη να μετατοπίσει το κέντρο βάρος του πολιτικού συστήματος. Οι πόλεις μας συνεχώς αλλάζουν μορφή – λόγω της χρηματιστικοποίησης, του Airbnb κλπ. – χωρίς να ερωτηθεί κανείς. Άρα το κίνημα στη Θεσσαλονίκη ανταποκρίνεται στο αίτημα για περισσότερη δημοκρατία. Η μετεγκατάσταση της ΔΕΘ ανταποκρίνεται και στο αίτημα για ισότητα. Μια πόλη δεν μπορεί να είναι μονοκεντρική – χρειάζεται πολλά κέντρα με πολιτικές, εμπορικές και άλλες δραστηριότητες. Οι υποβαθμισμένες συνοικίες της Δυτικής Θεσσαλονίκης θα είχαν πολλαπλά οφέλη από μια μετεγκατάσταση.
Η διοίκηση της ΔΕΘ είχε μια χρυσή ευκαιρία να συμβάλει στην ικανοποίηση και του τρίτου αιτήματος για την αναγκαία αλλαγή του παραγωγικού και καταναλωτικού μοντέλου. Θα έπρεπε να έχει την αρχή ότι το μέσον είναι και το μήνυμα. Μια μετεγκατάσταση στις δυτικές συνοικίες, αξιοποιώντας εγκαταλελειμμένα κτίρια, ή έστω με την ανέγερση λίγων νέων εγκαταστάσεων μικρής κλίμακας, θα ήταν μια νέα αρχή. Θα μπορούσε να έχει μέριμνα την αναβάθμιση των δυτικών συνοικιών. Θα μπορούσε να κάνει σημαία της όχι την ανάπτυξη γενικώς αλλά τις πράσινες τεχνολογίες, τις αλλαγές στα καταναλωτικά πρότυπα και πολιτιστικές παρεμβάσεις. Δεν λείπουν αυτά από τη ΔΕΘ, αλλά δεν βγαίνουν και στην επιφάνεια ως παρεμβάσεις με την αίσθηση του επείγοντος.
Άποψη μου είναι ότι πολλά κινήματα – για το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία, ή για το στεγαστικό – αντιμετωπίζουν επιπτώσεις που πηγάζουν από κοινές αιτίες: τη χρηματιστικοποίηση, την εμπορευματοποίηση, την απαξίωση του δημόσιου χώρου και των κοινών αγαθών. Σε μια επόμενη φάση έχει τεράστια σημασία τα διάφορα κινήματα να δουλέψουν μαζί πάνω σε αυτή τη συνάφεια. Αλλά από κάπου πρέπει να ξεκινήσει κανείς. Το κίνημα για το μητροπολιτικό πάρκο στη Θεσσαλονίκη αναδεικνύει πολλά ζητήματα που μας αφορούν. Χρειάζεται να το στηρίξουμε με όλες μας τις δυνάμεις.
Από την τοποθέτησή μου στην εκδήλωση της Νέας Αριστεράς με θέμα το σχέδιο ανάπλασης της ΔΕΘ που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 8/5/2025 και συμμετείχαν και ο Ακρίτας Καϊδατζής, η Σάσα Λαδά και ο Νίκος Νικήσιανης.
