Μετά το πρόσφατο ταξίδι του στην Κίνα και λίγο πριν τη ψήφιση των νέων επαχθών μέτρων, τα οποία επεκτείνουν τη λιτότητα και πέραν του 2018, ο πρωθυπουργός κ. Αλέξης Τσίπρας έκανε την παραπάνω πρόβλεψη, η οποία δημοσιεύτηκε στην «Αυγή». Ο φόβος είναι δική μου προσθήκη. Δεν φοβάμαι, όμως, τις ξένες επενδύσεις γενικά και αόριστα. Γνωρίζω ότι στη σημερινή συγκυρία κεφάλαια για επενδύσεις υπάρχουν στις πλεονασματικές χώρες εκτός Ελλάδας και το πρόβλημα της ανεργίας απαιτεί λύσεις εδώ και τώρα. Με φοβίζει η χρήση του όρου «τσουνάμι», γιατί μια πιθανή κυριολεκτική του εφαρμογή θα είναι καταστροφική, όπως τα πραγματικά παλιρροιακά κύματα που δημιουργούν οι μεγάλοι σεισμοί. Εξηγούμαι.
Δέχομαι, καλοπροαίρετα, ότι σύμφωνα με το αφήγημα της κυβέρνησης μετά την ολοκλήρωση της αξιολόγησης θα έλθουν, όντως, επενδύσεις στην Ελλάδα. Υποθέτω, επίσης, ότι ο πρωθυπουργός, ερχόμενος από την Κίνα, «κάτι ξέρει» όταν μιλάει για επενδυτικό τσουνάμι, υπονοώντας πολλές και μεγάλες, μάλλον κινεζικές, επενδύσεις. Όμως, γιατί να έλθουν εδώ, τι το ελκυστικό έχει αυτός ο τόπος; Την ίδια ερώτηση είχαν κάνει το 1828 οι τότε «Προστάτιδες» Δυνάμεις στον Καποδίστρια. Η απάντηση του ήταν «τη γεωστρατηγική της θέση και τη γη με το υπέδαφος». Δεν έχουν αλλάξει πολλά από τότε, με εξαίρεση το εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό. Το ξαναγράφω λοιπόν: οι ξένοι έρχονται κυρίως για τη γη και τη γεωγραφική μας θέση σε μια διεθνή συγκυρία που ευνοεί την εξαγωγή κερδών από ενοίκια κάθε είδους —κυρίως από υφαρπαγή γης— και όχι παραγωγικές επενδύσεις.
Ανύπαρκτα φίλτρα
Όλες οι κυβερνήσεις μέχρι σήμερα βαυκαλίζονται με τη καραμέλα της γεωπολιτικής σημασίας της χερσονήσου που μας έλαχε για πατρίδα. Όμως, η απόλυτη γεωγραφική θέση ενός τόπου, δηλαδή το που βρίσκεται ακριβώς στο χάρτη, δεν ταυτίζεται με γεωπολιτική ισχύ. Η τελευταία απαιτεί οικονομική, στρατιωτική και πολιτική ισχύ, δηλαδή σχέσεις και εξαρτήσεις ανεξάρτητες από τη θέση στο χάρτη. Αν μια χώρα δεν έχει τα παραπάνω, τη γεωστρατηγική της θέση την εκμεταλλεύονται άλλοι. Όπως έγινε ακριβώς με τα λιμάνια του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, τα 20 περιφερειακά αεροδρόμια, το χρυσό στη Χαλκιδική, σε λίγο το φυσικό αέριο στο Ιόνιο και δεν ξέρω τι άλλο.
Με ή χωρίς μνημόνια, οι συνθήκες της διαπραγμάτευσης για πιθανές επενδύσεις με γίγαντες της παγκόσμιας οικονομίας, όπως η Κίνα, είναι εκ προοιμίου άνισες σε βάρος της Ελλάδας. Το πρόβλημα έγκειται λοιπόν στο τι αρνείσαι και δέχεσαι και με ποιο τρόπο. Ο υπουργός οικονομικών, κ. Ευκλείδης Τσακαλώτος, υπαινίχθηκε στη Βουλή την ημέρα της ψήφισης του νέου μνημονίου ότι «θα τεθούν φίλτρα». Δεν αμφιβάλω για τις καλές του προθέσεις, δεν είναι, όμως, ο μόνος που αποφασίζει. Γιατί αν κρίνω από τα δείγματα γραφής της κυβέρνησης και μάλιστα σε περιπτώσεις που δεν ήταν μνημονιακές υποχρεώσεις, όχι μόνο δεν τίθενται φίλτρα, αλλά υπάρχει σπουδή για να δοθεί «γη και ύδωρ».
Χαρακτηριστικό παράδειγμα των παραπάνω είναι η πρόσφατη πρόταση του πρωθυπουργού για την κατασκευή γηπέδου του Παναθηναϊκού στο Γουδή, μαζί με άλλες προτάσεις και, το χειρότερο, με αναθεώρηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας (ΡΣΑ). Η πρόταση για τη «Νέα Αθήνα», η οποία επανήλθε δριμύτερη την περασμένη Τετάρτη, είναι πέρα για πέρα λάθος από χωροταξική, περιβαλλοντική, πολιτική και κοινωνική άποψη, και δεν μας εξηγεί γιατί απορρίπτει την εγκεκριμένη χωροθέτηση στον Ελαιώνα. Έχουν τοποθετηθεί αρνητικά δεκάδες επιστημονικοί φορείς, επιστήμονες, όλες οι παρατάξεις στο Δήμο Αθηναίων, τα κοινωνικά κινήματα, υπάρχουν σοβαρές αντιδράσεις και εντός του ΣΥΡΙΖΑ και δικαίως η «Εποχή» το έχει αναδείξει ως μείζον θέμα. Παρά τις αντιδράσεις, πιστεύω ότι το πρωθυπουργικό γραφείο θα προχωρήσει την ιδέα, γιατί μέσω αυτής ανοίγει το θέμα της αναθεώρησης του ΡΣΑ, κάτι που επιθυμούν διακαώς τα συμφέροντα real estate, τώρα που η «οικονομία γυρίζει σελίδα». Ίσως ο Παναθηναϊκός στο Γουδί να είναι η αφορμή για την άχρηστη και επικίνδυνη αναθεώρηση.
Ένα ακόμα σημαντικό λάθος
Το γνωστό επιχείρημα για να γίνουν όλα αυτά αποδεκτά είναι η δημιουργία θέσεων απασχόλησης, και όντως η οικοδομή και οι κατασκευές είναι κλάδοι που συμβάλλουν στην απασχόληση, αλλά και σε επικίνδυνες φούσκες, όπως έγινε με τους Ολυμπιακούς Αγώνες που ακόμα πληρώνουμε. Το τίμημα, όμως, θα είναι μεγάλο για όλο το λεκανοπέδιο, αλλά και για την υπόλοιπη χώρα αν σκεφτούμε τα σύνθετα μεγαλοξενοδοχεία, τα γκολφ και τις γιγάντιες ανεμογεννήτριες που παρουσιάζονται ως στρατηγικές επενδύσεις. Αδυνατώ λοιπόν να κατανοήσω πού και πώς εντόπισε ο πρωθυπουργός «πολύ θετικό περιβαλλοντικό ισοζύγιο» στη «Νέα Αθήνα» (εφημερίδα «Αυγή», 25/5/17), όταν καταστρέφεται ένα από τα τρία θεσμοθετημένα της μητροπολιτικά πάρκα.
Τέλος, η κατηγορία του πρωθυπουργού για «τεχνοκρατικό δογματισμό» σε όσες/ους αντιδρούν στην κατασκευή ενός γηπέδου «μιας πολύ αγαπημένης ομάδας των Αθηναίων» («Αυγή», όπως παραπάνω), με προσβάλει προσωπικά, ίσως και πολλούς/ες άλλους/ες. Όσα χρόνια παλεύουμε να σώσουμε ότι μπορούσαμε σ’ αυτό τον τόπο μαζί με τα κινήματα πολιτών, φροντίζαμε να έχουμε τεκμηριωμένα επιχειρήματα και πολλά από αυτά είχαν, ναι, τεχνοκρατική επάρκεια. Ξέραμε ότι απέναντι μας ήταν η εξουσία που αποφάσιζε ερήμην επιχειρημάτων, δεν τα χρειαζόταν. Σήμερα είναι απογοητευτικό, αλλά και ενδεικτικό της μετάλλαξης του ΣΥΡΙΖΑ, να αντιμετωπίζουμε τις ίδιες λογικές όπως παλιά. Φοβάμαι λοιπόν ότι το «επενδυτικό τσουνάμι», αφού καταστρέψει το λιγοστό πράσινο στην Αττική και τα άθικτα τοπία στην υπόλοιπη Ελλάδα, θα προστεθεί στις άλλες σημαντικές αστοχίες και λάθη που έχουν προηγηθεί και θα παρασύρει και όσους/ες έχουμε απομείνει.
* Ο Κωστής Χατζημιχάλης είναι Ομότιμος Καθηγητής Γεωγραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.
