Η ανεργία δεν έχει αντιμετωπιστεί εδώ πολύ καιρό, με αποτέλεσμα να γιγαντωθεί. Μοιάζει με μια παγκόσμια επιδημία που φέρνει θάνατο, κοινωνική καχεξία και διάλυση. Χρειάζονται νέες λύσεις για να αντιμετωπιστούν τα διαβρωτικά κοινωνικά και οικονομικά αποτελέσματα των επιπέδων ανεργίας που συνηθίσαμε πλέον να θεωρούμε «κανονικά». Απάντηση, σύμφωνα με τη Pavlina Tcherneva, μπορεί να δώσει μόνο μια παγκόσμια πρωτοβουλία του μεγέθους και της έκτασης του Σχεδίου Μάρσαλ.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, η παγκόσμια ανεργία αναμένεται να ξεπεράσει για πρώτη φορά τα 200 εκατομμύρια στα τέλη του 2017, και οι γνωστοί περιορισμοί των επίσημων στατιστικών υποδεικνύουν ότι το πρόβλημα είναι πολύ μεγαλύτερο. Καθώς τα συμβατικά μέτρα αποτυγχάνουν να δημιουργήσουν πιο σφιχτές αγορές εργασίας, και οι οικονομικές ανακάμψεις χωρίς θέσεις εργασίας γίνονται ο κανόνας, οι οικονομολόγοι παλεύουν με αυτή την καινούργια πραγματικότητα αποκαλώντας τη διαρκή, διαρθρωτική στασιμότητα. Αναγκάζονται να αναπροσαρμόσουν προς τα πάνω τα επίπεδα ανεργίας που θεωρούν «φυσιολογικά», όμως σπάνια λαμβάνονται υπόψη στα οικονομικά μοντέλα τα ανθρώπινα, κοινωνικά και οικονομικά κόστη αυτού του συνεχώς εντεινόμενου προβλήματος.
Το Πρόβλημα: Μια Επιδημία Παγκόσμιας Ανεργίας
Η συμβατική οικονομική θεωρία αποδέχεται κάποιο επίπεδο ανεργίας ως «φυσιολογικό» (δηλαδή, το μέγεθος το οποίο δεν επηρεάζεται από μέτρα πολιτικής, χωρίς ωστόσο να δημιουργηθεί κάποιο άλλο πρόβλημα, όπως π.χ. πληθωρισμό), αγνοεί όμως τα σκληρά ανθρώπινα, περιβαλλοντικά και οικονομικά κόστη της ανεργίας. Στην πραγματικότητα, πολλές από τις καλύτερες έρευνες που έχουν γίνει πάνω σε αυτό το ζήτημα προέρχονται από γνωστικά πεδία εκτός των οικονομικών.
Δεν είναι υπερβολή να σημειώσουμε, για παράδειγμα, ότι η ανεργία σκοτώνει. Κυριολεκτικά. Η έρευνα δείχνει ότι μία στις πέντε αυτοκτονίες σχετίζεται με την ανεργία, και ότι η έλλειψη εργασίας αυξάνει κατά 32-37% τη θνησιμότητα στους άνδρες. Αν και ο αντίκτυπος στις γυναίκες είναι λιγότερο σαφής, γνωρίζουμε ότι η ανεργία προκαλεί σοβαρές και διαρκείς αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνική συμμετοχή και στο κοινωνικό κεφάλαιο – όλα προαπαιτούμενα για μια ικανοποιητική και παραγωγική ζωή, τόσο στο σπίτι όσο και στο χώρο εργασίας. Ο βαθιά αρνητικός αντίκτυπος της ανεργίας στην ψυχική και σωματική υγεία είναι καλά τεκμηριωμένος. Η δε έλλειψη εργασίας έχει επιβεβαιωθεί ότι έχει βαθιές και ανεξίτηλες επιπτώσεις στην αίσθηση ικανοποίησης από τη ζωή.
Η σχέση ανάμεσα στο έγκλημα και στην ανεργία είναι επίσης καλά τεκμηριωμένη. Κάποιες εγκληματικές δραστηριότητες ποικίλουν ανάλογα με τον οικονομικό κύκλο, και μελέτες έχουν καταδείξει τις μεγάλες και σημαντικές επιπτώσεις της ανεργίας στα ποσοστά συγκεκριμένων εγκλημάτων, τόσο βίας όσο και κατά της ιδιοκτησίας. Η σχέση ανάμεσα στην ανεργία των νέων και το έγκλημα είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Στο πλαίσιο των ευρημάτων της ΔΟΕ, 74 εκατ. νέοι είναι άνεργοι σε όλο τον κόσμο (το ένα τρίτο όλων όσων εκτιμώνται ως άνεργοι). Άλλες μελέτες εκτιμούν ότι ο αριθμός των ανέργων νέων είναι έξι ή εφτά φορές μεγαλύτερος από αυτόν που δίνει η ΔΟΕ.
Η ανεργία δεν βλάπτει μόνο τους ανέργους. Βλάπτει και τα παιδιά και τις οικογένειές τους. Αυξάνει την παιδική θνησιμότητα, την κατάθλιψη, την κατανάλωση οινοπνεύματος και την εξάπλωση μεταδοτικών ασθενειών. Επίσης, η ανεργία είναι συχνά μία από τις αιτίες που βρίσκονται πίσω από την εμπορία ενηλίκων και παιδιών, και τη σεξουαλική και εργασιακή εκμετάλλευση.
Αυτή η λίστα είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου των οδυνηρών επιπτώσεων της ανεργίας. Ενώ η «φυσιολογική» ανεργία εισάγεται σε όλα τα μοντέλα πρόβλεψης που χρησιμοποιούν κυβερνήσεις και βιομηχανία, κανένα από αυτά δεν υπολογίζει τα μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά κόστη της επιδημίας που αυτό το «φυσιολογικό ποσοστό» αντιπροσωπεύει στην πραγματικότητα.
Η Λύση: Ένα Παγκόσμιο Σχέδιο Μάρσαλ για τους Ανέργους
Επειδή τα κοινωνικά και οικονομικά κόστη της ανεργίας εξαπλώνονται και αναπαράγονται με πολύπλοκους κι ολέθριους τρόπους, η ανεργία θα πρέπει να αντιμετωπιστεί σαν μεταδοτική ασθένεια. Η πολιτική αντιμετώπιση θα πρέπει να στοχεύει στον εμβολιασμό κατά της ανεργίας, όχι στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της.
Σήμερα, όταν οι κυβερνήσεις ασχολούνται με το θέμα, εστιάζουν στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων, αφού οι μαζικές απολύσεις έχουν ήδη συμβεί. Οικονομικά και δημοσιονομικά μέτρα λαμβάνονται προκειμένου να δημιουργήσουν ανάπτυξη μέσω επενδύσεων. Τα αποτελέσματα όμως είναι συνήθως πολύ αναιμικά κι έρχονται πολύ αργά.
Αντί λοιπόν να θεωρούνται αποδεκτά τα αυξανόμενα επίπεδα ανεργίας, χρειάζεται μια προληπτική πολιτική εμβολιασμού, η οποία, κατά πρώτον, θα αποφεύγει να αποδεχτεί την ανεργία ως φυσιολογική. Μια τέτοια πολιτική απαιτεί να δοθούν αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας με αξιοπρεπείς αμοιβές σε όλους όσους θέλουν να εργαστούν, για όσο τις χρειάζονται: Ένα Παγκόσμιο Σχέδιο Μάρσαλ για τους Ανέργους.
Καθώς οι οικονομολόγοι ανακαλύπτουν και πάλι τα όρια της μονεταριστικής πολιτικής, ο διάλογος για την πολιτική μετακινείται. Εκκλήσεις για δυναμικές παρεμβάσεις στην οικονομική πολιτική διατυπώνονται από τα πιο απίθανα μέρη. Ενώ κάποιες χώρες αγκιστρώνονται στη λιτότητα, σαν εραστές σε δυσλειτουργικές σχέσεις, μια νέα εποχή ακτιβιστικής οικονομικής πολιτικής πλησιάζει.
Είτε μέσω στοχευμένου πολιτικού σχεδιασμού, είτε λόγω ανάγκης, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να ανταποκριθούν στις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις χρησιμοποιώντας τις οικονομικές τους δυνατότητες. Κατά προτίμηση, αυτό θα συμβεί κατόπιν σχεδιασμού. Αλλιώς, θα συμβεί υπό τη μορφή ανεπαρκών ad hoc μέτρων έκτακτης ανάγκης.
Προτείνεται εδώ μια συντονισμένη προσπάθεια, υπό τη μορφή ενός Παγκόσμιου Σχεδίου Μάρσαλ για τους Ανέργους, που αντιμετωπίζει ένα ευρύ φάσμα παγκόσμιων προβλημάτων με αποφασιστική και άμεση δράση, κινητοποιώντας τον πόρο που διαθέτει σε μεγαλύτερη αφθονία ο πλανήτης – την εργασία.
Ούτε ανταποδοτική πρόνοια, ούτε δουλειές του ποδαριού, ούτε υποχρεωτική εργασία, ούτε σκάψιμο λάκκων. Ένα παγκόσμιο σχέδιο Μάρσαλ θα πρόσφερε ευκαιρίες για εργασία στους ανέργους κάθε χώρας, ενώ θα αντιμετώπιζε εξειδικευμένα προβλήματα της καθεμιάς. Καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, το Σχέδιο Μάρσαλ μπορεί να είναι η πολιτική που χρειάζεται, που θα τοποθετήσει τους ανέργους πίσω στην εργασία σε ένα Παγκόσμιο Πράσινο New Deal. Μπορεί να αφορά πράσινα σχέδια, υποδομές, κοινοτικά έργα, ή σχέδια αρωγής. Δεν λείπουν τα έργα που πρέπει να γίνουν.
Ο ιδιωτικός τομέας θα συνεχίσει να είναι ο κινητήρας της ανάπτυξης, όμως η ανάπτυξη του κεφαλαίου εξαρτάται και από τους δύο τομείς, και από τον δημόσιο και από τον ιδιωτικό. Το δε Σχέδιο Μάρσαλ θα χρησιμεύσει ως παγκόσμιο δίχτυ ασφαλείας για την εργασία, για όποιον έχει εγκαταλειφθεί στη μοίρα του και ψάχνει για δουλειά.
Αυτήν τη στιγμή οι περισσότερες χώρες προσφέρουν κάποια επιδόματα στους ανέργους. Είναι καιρός να ξανασκεφτούμε το προνοιακό σύστημα, να το εκσυγχρονίσουμε και να περάσουμε από ένα δίχτυ ασφαλείας για τους ανέργους σε ένα δίχτυ ασφαλείας για την εργασία. Με τον ίδιο τρόπο που οι οικονομίες των αγορών μετακινούνται στο πλαίσιο του κύκλου της οικονομίας, το ίδιο θα πρέπει να συμβαίνει και με τους ανθρώπους – να μετακινούνται από τα προγράμματα του Σχεδίου Μάρσαλ στην ιδιωτική εργασία και αντίστροφα, αναλόγως με το τι είναι αναγκαίο. Έτσι, το Σχέδιο Μάρσαλ θα λειτουργήσει ως ένα πρόγραμμα που δεν επιτρέπει στην ανεργία να μεγαλώσει πολύ.
Μια τέτοια πολιτική δεν είναι μόνο ένας καλύτερος αντικυκλικός σταθεροποιητής από τα συμβατικά οικονομικά μέτρα. Αποτελεί επιπλέον το εμβόλιο κατά της παγκόσμιας επιδημίας της ανεργίας και μας απαλλάσσει από τα συνδεδεμένα κόστη που ήδη σηκώνουμε.
Μπορεί το Εμπόριο να Προσφέρει μια Εναλλακτική;
Σε παγκόσμια κλίμακα, η πολιτική υπέρ της εργασίας που προτιμάται αυτό τον καιρό, είναι η ανάπτυξη που προσανατολίζεται στις εξαγωγές. Παραδοσιακά επιδιώκεται προκειμένου να βοηθηθεί η βιομηχανοποίηση, οι δε εξαγωγές χρησιμοποιούνται ακόμα και από βιομηχανικούς γίγαντες, όπως η Γερμανία και η Ιαπωνία, για να αντισταθμίσουν τη μικρότερη εσωτερική ζήτηση. Στις ΗΠΑ, ο Πρόεδρος Ομπάμα δρομολόγησε το πρώτο εθνικό σχέδιο για να αυξηθούν οι εξαγωγές στο όνομα της αύξησης θέσεων εργασίας, την Πρωτοβουλία για τις Εθνικές Εξαγωγές.
Ένα από τα πρώτα εισαγωγικά μαθήματα που μαθαίνουν οι φοιτητές στα οικονομικά (και προφανώς ξεχνιέται γρήγορα μετά την αποφοίτηση) είναι ότι τα οφέλη από το εμπόριο αποκομίζονται σε συνθήκες πλήρους εργασίας. Μιας και για κάθε εξαγωγέα υπάρχει ένας εισαγωγέας, και επειδή η πλήρης εργασία απουσιάζει παγκοσμίως, το εμπόριο δημιουργεί κατ’ ανάγκην κερδισμένους και χαμένους. Οι κερδισμένες θέσεις εργασίας της χώρας που εξάγει θα αντιστοιχούν σε χαμένες θέσεις εργασίας στη χώρα που εισάγει. Είναι αδύνατο να αντιμετωπιστεί η ανεργία σε παγκόσμιο επίπεδο προωθώντας εξαγωγικές πολιτικές στον κόσμο. Αντί γι’ αυτό, πρέπει να επινοήσουμε πολιτικές για να δημιουργήσουμε και να διατηρήσουμε την πλήρη εργασία σε συνθήκες ελεύθερου εμπορίου.
Ενθυμούμενοι τον Χάρτη της Αβάνας
Το ότι η πλήρης εργασία είναι προαπαιτούμενο για το ελεύθερο εμπόριο, ήταν πολύ κατανοητό στην εποχή αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν το σύστημα του Μπρέτον Γουντς δημιούργησε το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Ο τρίτος οργανισμός που θα ολοκλήρωνε τη νέα οικονομική αρχιτεκτονική ήταν ο Διεθνής Οργανισμός Εμπορίου. Ο ΔΟΕ δημιουργήθηκε από το Χάρτη της Αβάνας, την τελευταία πράξη της Διάσκεψης για το Εμπόριο και την Εργασία του ΟΗΕ που έγινε στην Αβάνα της Κούβας το 1947-48.
Το πρώτο κιόλας κεφάλαιο (από τα εννιά) του Χάρτη της Αβάνας αφορούσε το θέμα της εργασίας. Τα Άρθρα 2 και 3 περιέγραφαν τη «Σημασία της Εργασίας, της Παραγωγής και της Ζήτησης» και τη «Διατήρηση της Εγχώριας Εργασίας» αντίστοιχα. Τα Άρθρα περιέγραφαν την ανάγκη της επίτευξης και της διατήρησης της πλήρους εργασίας από κάθε χώρα σε συνθήκες ελεύθερου εμπορίου. Παρότι οι ΗΠΑ είχαν την πρωτοβουλία, ο ΔΟΕ απέτυχε λόγω ασθενούς υποστήριξης από το Κογκρέσο. Το αποτέλεσμα είναι η σύγχρονη οικονομική αρχιτεκτονική να μην έχει αντίστοιχο οργανισμό που να ασχολείται ειδικά με την ανεργία και την υποαπασχόληση που προκύπτουν από το εμπόριο.
Η διατήρηση της πλήρους εργασίας ήταν απαιτούμενο, όχι μόνο για τα συγκεκριμένα κράτη, αλλά και για την παγκόσμια κοινότητα. Σήμερα, όχι μόνο δεν έχουμε προδιαγραφές εργασίας και πολιτικές όπως περιγράφηκαν από τον ΔΟΕ, αλλά χρειαζόμαστε επειγόντως και ένα σύνολο δεσμευτικών περιβαλλοντικών προδιαγραφών.
Ολοκληρώνοντας τη Διεθνή Οικονομική Αρχιτεκτονική
Σε αυτό το πλαίσιο, η δημιουργία ενός Παγκόσμιου σχεδίου Μάρσαλ για τους Ανέργους θα ολοκλήρωνε, όχι μόνο το παγκόσμιο δίχτυ ασφαλείας, αλλά και την παγκόσμια οικονομική αρχιτεκτονική. Το Σχέδιο θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από έναν διεθνή οργανισμό. Αντί να υποκατασταθεί από μια διεθνή ένωση εκκαθάρισης, όπως η πρόταση του Κέυνς για το μπάνκορ (δηλαδή το παγκόσμιο νόμισμα), η ευθύνη θα έπεφτε σε κάθε ένα από τα κράτη για να δημιουργήσουν ένα εθνικό δίχτυ ασφαλείας για την εργασία. Επιπροσθέτως, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου θα μπορούσε να απαιτήσει όλες οι συμφωνίες εμπορίου να περιέχουν προβλέψεις που θα δεσμεύουν τις κυβερνήσεις, τα συνδικάτα και τις εταιρείες να συνεργαστούν, ώστε να χαράξουν σχέδια για τη δημιουργία επιπρόσθετων θέσεων εργασίας, αντικαθιστώντας έτσι τις απώλειες από το εμπόριο. Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί μόνιμη διεθνής υποδομή και πολιτικές που δημιουργούν και διατηρούν μακροπρόθεσμα την πλήρη εργασία.
Είναι αλήθεια ότι ο στόχος είναι υψηλός. Αν όμως οι ΗΠΑ ηγηθούν της προσπάθειας επανυιοθετώντας και επανοραματιζόμενες το μοντέλο του New Deal για τη σημερινή εποχή, και θεσμοθετήσουν μια τέτοια πολιτική για την εργασία, ο υπόλοιπος κόσμος θα ακολουθήσει χωρίς αμφιβολία. Όλα τα κράτη ήδη πληρώνουν το τεράστιο κόστος της ανεργίας: όχι μόνο το κόστος της ασφάλειας για την ανεργία και της επιπρόσθετης εισοδηματικής στήριξης, αλλά, ακόμα πιο σημαντικό, πληρώνουν και τα υψηλότερα επακόλουθα κόστη: στην υγεία, στη χαμένη παραγωγή, στην παιδική καχεξία, στις οικογενειακές διαταραχές, στο χαμένο κοινωνικό κεφάλαιο, στο αυξημένο έγκλημα και τον εγκλεισμό, στο μαρασμό κοινοτήτων, στην πολιτική αστάθεια, στην εμπορία ανθρώπων και τη μετανάστευση.
Το Σχέδιο Μάρσαλ για τους Ανέργους είναι χωρίς αμφιβολία η οικονομικά υπεύθυνη πολιτική προσέγγιση, καθώς εκμηδενίζει αυτά τα κόστη και δημιουργεί θετικά κοινωνικά και πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα.
Το 1948, παρά τις δυσκολίες, ο πρόεδρος Τρούμαν προώθησε ένα μεγάλο πρόγραμμα που βοήθησε να τελειώσει η οικονομική κρίση στην Ευρώπη. Υπήρχε λίγη πολιτική βούληση. Ο μετασχηματισμός της παραγωγής από πολεμική σε ειρηνική δεν ήταν εύκολος. Το 1948, η οικονομία έπεφτε στη δεύτερη μεταπολεμική της ύφεση. Η ανεργία στη χώρα προσωρινά εκτοξεύτηκε, οι ελλείψεις στα τρόφιμα ήταν μεγάλες, και οι πολιτικοί ζητούσαν λιτότητα. Η χώρα είχε μόλις βγει από μια περίοδο μεγάλων ελλειμματικών δαπανών για να πολεμήσει στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και πολλοί φοβήθηκαν ότι το Σχέδιο θα «χρεοκοπούσε την Αμερική». Το Σχέδιο Μάρσαλ πέρασε όμως.
Ο λογαριασμός ήταν 5 δισεκατομμύρια δολάρια το 1948. Το 2% περίπου του αμερικανικού ΑΕΠ και το 11% των κρατικών δαπανών εκείνη τη χρονιά. Τα επόμενα τρία χρόνια, το σχέδιο Μάρσαλ χρειάστηκε άλλα 8 δισ. Αργότερα αντικαταστάθηκε από το Αμοιβαίο Σχέδιο Ασφάλειας (1951), και, μέχρις ότου έληξε, το 1961, οι ΗΠΑ παρείχαν 7 δισ. στην Ευρώπη κατ’ έτος.
Το 2009, η Πράξη Αμερικανικής Ανάκαμψης και Επανεπένδυσης εξουσιοδότησε τη χρήση 848 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε οικονομικά κίνητρα, σε βάθος τεσσάρων χρόνων, ή λίγο παραπάνω από το 1% του ΑΕΠ το χρόνο. Στόχος της ήταν να εξοικονομήσει ή να δημιουργήσει 3-4 εκατ. θέσεις εργασίας. Αν τα κεφάλαια είχαν χρησιμοποιηθεί όπως στο New Deal, δηλαδή για προγράμματα άμεσης εργασίας και δημοσίων επενδύσεων, η ΠΑΑΕ θα είχε δημιουργήσει 20 εκατ. θέσεις εργασίας με αξιοπρεπείς αποδοχές, ουσιαστικά εκμηδενίζοντας την ανεργία και την υποαπασχόληση στις ΗΠΑ.
Πολλές χώρες έχουν πειραματιστεί με προγράμματα άμεσης δημιουργίας θέσεων εργασίας μικρής και μεγάλης κλίμακας. Είναι πραγματικές και δοκιμασμένες πολιτικές που είναι σχετικά φθηνές και φέρνουν πολλά κοινωνικά και οικονομικά πλεονεκτήματα. Για να αντιμετωπιστεί η παγκόσμια ανεργία θα χρειαστεί το λιγότερο ένα Σχέδιο Μάρσαλ για τους Ανέργους.
Η Pavlina R. Tcherneva κατέχει την έδρα των Οικονομικών στο κολέγιο Μπαρντ.
Μετάφραση: Commonality
Πηγή: ineteconomics.org
