Γιάννης Παντελάκης «Los buenos antifascistas. Η ιστορία των Ελλήνων εθελοντών του Ισπανικού Εμφυλίου μέσα από τα άγνωστα αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών», εκδόσεις Θεμέλιο, 2021
Σε μια ηρωική και ανεπαρκώς γνωστή πτυχή της ιστορίας της Αριστεράς επιστρέφει ο Γιάννης Παντελάκης με το πρόσφατο βιβλίο του, που έρχεται να προστεθεί στη σχετικά φτωχή ελληνική βιβλιογραφία επί του θέματος. Στην ιστορία των Ελλήνων που πολέμησαν στις Διεθνείς Ταξιαρχίες, αλλά και γενικότερα των αγωνιστών της αλληλεγγύης, κομμουνιστών, αναρχικών, τροτσκιστών, που από διάφορες χώρες πήγαν στην Ισπανία για να πολεμήσουν στο πλευρό των Δημοκρατικών.
Ο αριθμός τους δεν είναι σαφής. Υπολογίζεται ότι στις Διεθνείς Ταξιαρχίες εντάχθηκαν από 35 έως 60 χιλιάδες αγωνιστές («θα συνυπάρξουν άνθρωποι που μιλάνε περίπου τριάντα ευρωπαϊκές γλώσσες, ενώ ανάμεσά τους θα ακουστούν ακόμα τούρκικα, αραβικά, κινέζικα και γιαπωνέζικα»). Πολλοί αγωνιστές πολέμησαν στις γραμμές της CNT (περίπου 2.000 αναρχικοί, γράφει ο Παντελάκης) και αρκετές εκατοντάδες εντάχθηκαν στο POUM (μεταξύ των οποίων και Έλληνες). Γενικά στον Ισπανικό Εμφύλιο πολέμησαν στο πλευρό των Δημοκρατικών άνθρωποι από 53 διαφορετικές χώρες. Υπολογίζεται ότι 9 έως 15 χιλιάδες σκοτώθηκαν εκεί (κάποιοι μιλούν για πάνω από 20.000), ενώ είναι επίσης άγνωστος ο ακριβής αριθμός όσων συνελήφθησαν από τις δυνάμεις των φασιστών. Κάποιοι, το τραγικότερο, δεν καταφέρνουν καν να φτάσουν, «θα χάσουν τη ζωή τους στη διάρκεια του ταξιδιού τους προς την Ισπανία». Οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των Ελλήνων και Κυπρίων που πολέμησαν στον Ισπανικό Εμφύλιο κυμαίνονται από 290 έως 400, ενώ περίπου 100 δεν γύρισαν, χάθηκαν πολεμώντας εκεί.
Ο συγγραφέας έχει οργανώσει το υλικό του κυρίως γύρω από την αφήγηση της 80χρονης Αναστάσια Τσάκος Μορατάγια, «κόρης μιας Ισπανίδας και ενός έλληνα Βrigadista» του Χόρχε Τσάκος, του Γιώργου Τσάκου, ενός από τους Έλληνες που πολέμησαν στην Ισπανία, αισθανόμενοι ίσως, όπως θυμίζει ο Παντελάκης, ότι ταυτόχρονα πολεμούσαν για την αποκατάσταση της δημοκρατίας και στην Ελλάδα.
Ο συγγραφέας σκιαγραφεί μια εκτεταμένη εικόνα για την πολιτική και κοινωνική κατάσταση στην Ισπανία εκείνη την εποχή, για την έλευση των ξένων αγωνιστών, την εκπαίδευσή τους, τη συμμετοχή στις μάχες, το πολιτικό πλαίσιο της δράσης τους, ακόμα και για τη μοίρα που τους περίμενε μετά τον εμφύλιο, ενώ αποτυπώνονται βεβαίως και πτυχές της πολιτικής διαμάχης που αναπτύχθηκε στην πλευρά των Δημοκρατικών, του ρόλου των Σοβιετικών, αλλά και της επίθεσης του Κομμουνιστικού Κόμματος κατά άλλων δυνάμεων, όπως το POUM.
Η απόφαση και η ιστορία των χιλιάδων αγωνιστών που πήγαν στην Ισπανία να πολεμήσουν τους φασίστες, είναι μια ιστορία διεθνισμού, αλληλεγγύης, ανιδιοτέλειας. Ήξεραν ότι πολλοί δεν θα γύριζαν ποτέ, αλλά ήξεραν και ότι «παρόλο που μας περιμένει πόνος και θάνατος ενάντια στον εχθρό, μάς καλεί το καθήκον», όπως λέει και ο ύμνος της CNT «A las barricadas!». Έτσι, ήταν τελικά ένας αγώνας για τη ζωή ενάντια σε εκείνους που είχαν για σύνθημά τους το «Ζήτω ο θάνατος!».
Η παρουσία των Διεθνών Ταξιαρχιών στην Ισπανία κλείνει το 1938, όταν αποφασίζεται η διάλυσή τους πάνω στην κορύφωση της μάχης του Έβρου. Στις 27 Οκτωβρίου παρελαύνουν για τελευταία φορά στο κέντρο της Βαρκελώνης, όπου ακούν τις ευχαριστίες του πρωθυπουργού, Χουάν Νεγρίν, ενώ την 1η Νοεμβρίου, σε άλλη εκδήλωση, η Πασιονάρια εκφωνεί τον ιστορικό λόγο του αποχαιρετισμού προς αυτούς που «μας τα έδωσαν όλα… Και δεν μας ζήτησαν τίποτα».
