Η διαδήλωση είναι η πλέον εμβληματική μορφή συλλογικής δράσης, η οποία καθιερώθηκε προοδευτικά στη διάρκεια της νεωτερικότητας. Φυσικά ως μορφή δράσης δεν έχει μείνει αμετάβλητη. Μέχρι σήμερα πάντως θεωρείται πολύ σημαντική, γιατί αποτελεί επίδειξη αξιοσύνης, αφοσίωσης, μεγάλης συμμετοχής και ενότητας, για να θυμηθούμε μια γνωστή θέση του πλέον γνωστού μελετητή των κοινωνικών κινημάτων, του Τσαρλς Τίλυ. Ένας από τους κινδύνους που διατρέχει όμως είναι η ρουτινοποίηση, έννοια την οποία έχει χρησιμοποιήσει ο Νίκος Σερντεδάκις, αλλά και ο γράφων στη συνέχεια. Η χωρίς φειδώ χρήση μιας μορφής δράσης, όσο αναντικατάστατη κι αν είναι, μπορεί να μειώσει τη δυνατότητά της να πετυχαίνει τον στόχο της. Αλλά και η μετατροπή της σε μια βαρετή τελετουργία μπορεί να μειώσει την θελκτικότητά της. Ο κίνδυνος της ρουτινοποίησης πρέπει να μας απασχολεί, αν θέλουμε οι διαδηλώσεις να είναι πολυπληθείς. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρώ ότι μπορούμε να διδαχθούμε μερικά πράγματα από τις διαδηλώσεις του Pride. Στις 14 Ιουνίου πραγματοποιήθηκε ένα ακόμα επιτυχημένο Athens Pride, με πάνω από 10.000 συμμετέχοντες. Κατά τη γνώμη μου, είχε ορισμένα χαρακτηριστικά προς μίμηση, τα οποία συντείνουν –μεταξύ άλλων φυσικά– και στην προσέλευση νέων υποκειμένων, κυρίως μελών της GenZ και πολλών ατόμων χωρίς προφίλ ιδιαίτερα πολιτικοποιημένου/ης.
Καταρχάς, το Pride είναι η μοναδική διαδήλωση όπου δεν κυριαρχεί η οργή, η αγανάκτηση ή άλλα συναφή αρνητικά συναισθήματα. Αντιθέτως, κυριαρχούν ο ενθουσιασμός και η χαρά, το κέφι. Με αυτή την παρατήρηση δεν θέλω να πω πως η οργή για τα κακώς κείμενα μπορεί ή πρέπει να πάψει να τροφοδοτεί τη συλλογική διαμαρτυρία. Λέω όμως ότι τα αρνητικά συναισθήματα κουράζουν όταν δεν εναλλάσσονται με θετικά που μπορούν να γεμίζουν τις «μπαταρίες» των συμμετεχόντων. Λέω επίσης ότι οι άνθρωποι, την ίδια ώρα που θέλουν να διεκδικούν τα δικαιώματά τους ή να δηλώνουν την αλληλεγγύη τους σε άλλους, θέλουν να περνούν και ευχάριστα. Ειδικά οι γενιές που μεγάλωσαν στον 21ο αιώνα για τις οποίες το καθήκον «πέθανε».
Δεύτερον, η μουσική και ο χορός παίζουν έναν εξέχοντα ρόλο στο Pride, γι’ αυτό και δεν είναι άλλη μια διαδήλωση, από αυτές που είναι βαρετές – και το μόνο που τις σώζει είναι το socializing που λαμβάνει χώρα σε κάθε πολιτική συνάθροιση. Το θέμα δεν είναι μόνο να πάει κανείς/καμιά στη διαδήλωση, αλλά και το να παραμείνει όσο περισσότερο γίνεται. Στο πλαίσιο αυτό, η μουσική συνιστά ένα focus of attention, κάτι που τραβά την προσοχή μας, εκλύει κοινά συναισθήματα, συν-κινεί, και μέσα από τις συλλογικές performances αναζωογονεί τις κοινές ταυτότητες. Νομίζω πως οι κινηματικές συναυλίες το έχουν καταστήσει σαφές. Στο πλαίσιο αυτό, τα άρματα με τη χορευτική μουσική και οι ομάδες με τα τύμπανα προσφέρουν και σημεία αναφοράς και ρυθμό στη διαδήλωση.
Τρίτον, οι διαδηλώσεις του Pride είναι από τις ελάχιστες, αν όχι οι μόνες, όπου κυριαρχούν οι ατομικές πικέτες αντί για τα πανό. Προφανώς αυτό συνδέεται με το κοινωνιολογικό υπόβαθρο των σύγχρονων κοινωνιών της εξατομίκευσης και τη συνακόλουθη συνδετική δράση (connective action) που συνυπάρχει με τη συλλογική δράση ως δράση που προκύπτει σχεδόν αποκλειστικά από τα νέα κανάλια επικοινωνίας που σχετικοποιούν το ρόλο των οργανώσεων. Ταυτόχρονα όμως δίνει διέξοδο στη δημιουργικότητα των συμμετεχόντων, στο χιούμορ και την αισθητική που απουσιάζουν από τα πανό των συλλογικοτήτων. Μπλούζες, σύμβολα στα σώματα, μεταμφιέσεις κ.ά. δημιουργούν ένα πολύ πλούσιο ρεπερτόριο ατομικής δράσης, κατάλληλο για την έκφραση ενός πλουραλιστικού συλλογικού υποκειμένου.
Τέταρτον, ο λόγος βρίσκεται στον αντίποδα αυτού που προσφυώς έχει ονομαστεί «ξύλινος», τόσο όσον αφορά το βασικό σύνθημα του Pride όσο και αναφορικά με αυτό που εκπέμπεται από τις πικέτες, τα σύμβολα στα ρούχα και στο δέρμα, τις ανακοινώσεις από το main stage. Εξίσου επιδραστική και πανταχού παρούσα είναι και η διαθεματικότητα. Για παράδειγμα, στη διαδήλωση στις 14 Ιουνίου οι συμμετέχουσες/οντες ανέμιζαν μεγάλες σημαίες της Παλαιστίνης και πολλά άτομα είχαν σχηματίσει στο πρόσωπό τους ή στο χέρι τους την παλαιστινιακή σημαία. Η δε απουσία συνθημάτων από τα περισσότερα άτομα που συμμετέχουν στο Pride είναι όχι έκφραση αποπολιτικοποίησης αλλά αποφυγής μιας τελετουργικής επανάληψης κοινότυπων συνθημάτων που δεν ακούει κανείς.
Η έλλειψη φαντασίας κοστίζει σε όλα τα πράγματα, του κινηματικού ρεπερτορίου δράσης συμπεριλαμβανομένου. Η εργαλειοποίηση της διαδήλωσης μέσα από την υποτίμηση του εκφραστικού της μέρους βλάπτει τελικά και την ίδια την αξία της ως εργαλείο. Άλλωστε, οι τελετουργίες, ο δημόσιος χώρος και η συλλογικότητα είναι εξίσου σημαντικά αποτελέσματα των διαδηλώσεων – της ίδιας της διαδικασίας όμως. Πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας όσα λένε χαμηλόφωνα οι γύρω μας κι εμείς οι ίδιοι/ες, και να πάψουμε να κάνουμε πράγματα από κεκτημένη ταχύτητα. Να αφουγκραστούμε… Κάτω στης Μαργαρίτας τ’ αλωνάκι, στήσαν χορό τρελό τα μελισσόπουλα … Θυμάστε;
