Το σύνδρομο FOMO -Fear of Missing Out εμφανίστηκε στη ζωή μας πριν από μια δεκαετία. Το 2013 Αμερικανοί επιστήμονες άρχισαν να μελετούν το κοινωνικό άγχος που χαρακτηρίζεται από «την επιθυμία του ατόμου να παραμένει συνεχώς σε επαφή με τις δραστηριότητες των άλλων», συνδέοντας το σύνδρομο με μειωμένη διάθεση και χαμηλά συναισθήματα ικανοποίησης. Το 2016 μια μελέτη συνέδεσε τον συγκεκριμένο τύπο κοινωνικού άγχους με συμπτώματα κατάθλιψης όπως και με ψυχοσωματικά συμπτώματα.
Τι σχέση έχει το άγχος που νιώθουν ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι να «μη χάσουν κάτι» με τις νεοφιλελεύθερες κοινωνίες της ευτυχιοκρατίας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τον φόβο της απώλειας και τα υπερτροφικά «εγώ» μας;
Το σύνδρομο FOMO είναι συνδεδεμένο με μια ολόκληρη βιομηχανία, από πειραγμένες κουζίνες και εναλλακτικά καλλιτεχνικά δρώμενα μέχρι την αβάσταχτη αναζήτηση της τέλειας στιγμής. Οσο πιο νεοφιλελεύθερη είναι μια κοινωνία, δηλαδή όσο πιο εύκολα το «πολλαπλό» εκθρονίζει το «ένα», τόσο περισσότερο το άτομο βιώνει τον φόβο ότι πάντα κάτι χάνει, μια νέα σπουδαία εμπειρία που βιώνουν οι άλλοι ή ακόμα μία ευκαιρία για κοινωνική συναναστροφή. Το σύνδρομο FOMO, που εντάθηκε με την επέλαση των σόσιαλ μίντια, αντανακλά το αποτύπωμα των σύγχρονων μετασχηματισμών μορφών κοινωνικής ζωής. Τι σημαίνει αυτό; Η αγωνία της ευεξίας, ο φόβος να χάσουμε νέες κοινωνικές εμπειρίες βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με το καθεστώς της ευτυχιοκρατίας. Τα σόσιαλ μίντια βάσισαν την ύπαρξή τους πάνω στις ανασφάλειές μας και στην ανάγκη μας για αποδοχή.
Το σύνδρομο FOMO συνομιλεί με την ευτυχιοκρατία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το πεδίο της κατανάλωσης επεκτείνεται άλλωστε και στον εσωτερικό μας κόσμο – όπως σημειώνουν χαρακτηριστικά οι κοινωνικοί επιστήμονες Edgar Cabanas / Eva Illouz στο βιβλίο τους. Οσο διαπλέκεται η πραγματικότητα με το εικονικό και τη φαντασία μέσα από το διαδίκτυο τόσο δημιουργούνται πολύπλοκες ψυχολογικές και διαπροσωπικές καταστάσεις και εμπλοκές, ενώ ενθαρρύνεται η καλλιέργεια παθολογιών, όπως ο ναρκισσισμός, η εμμονή αυτοπροβολής, η ψηφιακή εξάρτηση. Τα εγώ μας γίνονται υπερτροφικά κι εμείς γινόμαστε αγχωμένοι και θλιμμένοι. Οι ζωές μας και οι στιγμές μας γίνονται αντικείμενα προς κατανάλωση όσο εμείς οι ίδιοι αντικειμενικοποιούμαστε στον κόσμο της ρευστής νεωτερικότητας όπου κυριαρχούν οι δεσμοί που στηρίζονται στο δίκτυο.
Πριν από λίγο καιρό το «σύνδρομο της τέλειας στιγμής» άρχισε να απασχολεί τον δημόσιο διάλογο της νέας γενιάς των social media μέσα από το TikTok που επανέφερε στο προσκήνιο τον όρο της συγγραφέως Sarah Wilson, σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο λόγος του καπιταλιστή (φράση δανεική από τον Ζακ Λακάν), με αποτέλεσμα να είμαστε σε μια διαρκή αναζήτηση νέων απολαύσεων.
Το FΟMO επιδεινώνεται από τον καθημερινό βομβαρδισμό μας από τα social media που μας φέρνει αντιμέτωπους με την απόλαυση των άλλων και τις δικές μας απώλειες. Κι εμείς αφήνουμε την κοινωνία να παρεμβαίνει στην ευτυχία μας και να μας επιβάλλει τις θέσεις της πλειοψηφίας, φράση δανεική από τον Κορνήλιο Καστοριάδη. Οι επιθυμίες της πλειοψηφίας δεν έχουν όμως καμία σχέση με την προσωπική ευτυχία. Η ευτυχία είναι να επιθυμούμε αυτό που έχουμε, όπως υποστηρίζει η νεότερη γενιά των Γάλλων φιλοσόφων με εκπρόσωπο τον Αντρέ Κοντ-Σπονβίλ.
Ο πολιτισμός του καταναλωτισμού διογκώνει τον ναρκισσισμό μας και την όψη μιας νέας μοναξιάς μας, που δεν αντιλαμβανόμαστε εύκολα καθώς περιβάλλεται από πολλούς ανθρώπους, πολλές δραστηριότητες ή θεάματα.
Στον αντίποδα του FΟΜΟ υπάρχει το JOMO, Joy of missing out, δηλαδή η συνειδητοποίηση και η αποδοχή με χαρά και δίχως θλίψη πως πάντα θα υπάρχουν πράγματα που θα χάνουμε. Το 2018 δημοσιεύτηκε μια έρευνα στο Journal of Social and Clinical Psychology που έδειξε πως ο περιορισμός της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στα 10 λεπτά τη μέρα για διάστημα τριών εβδομάδων μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στην ψυχολογική ευεξία και στη μείωση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης.
Αν αποδεχτούμε τον φόβο να χάσουμε κάτι, θα έχουμε κερδίσει πολλά. Θα έχουμε απαλλαγεί από την ψυχαναγκαστική αναζήτηση που μας ωθεί στην κατανάλωση αγαθών, στιγμών και ανθρώπων. Θα έχουμε γλιτώσει από τη βασανιστική και αδιάκοπη ανάρτηση «κι αν έκανα/επέλεγα το άλλο;» που μας βυθίζει σε έναν φαύλο κύκλο στρες και θλίψης. Οσα κι αν κάνουμε, ό,τι κι αν διαλέξουμε, πάντα θα υπάρχει κάτι που δεν θα κάνουμε. Ολα αυτά που χάνουμε όμως είναι κι εκείνα που κάνουν αυτά που επιλέγουμε ακόμα πιο πολύτιμα.
Δήμητρα Αθανασοπούλου
