Η κοινωνία επέλεξε τη σημερινή κυβέρνηση της Αριστεράς, πρωτίστως για να αναδειχθούν θεμελιώδεις αξίες, αλλά και πρακτικές που αφορούν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Σε αυτή την κατεύθυνση το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας έχει θέσει ως αποστολή του την ενεργό συμβολή στην επίτευξη βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης, προτάσσοντας ταυτόχρονα τη σημασία του φυσικού, δομημένου, πολιτιστικού περιβάλλοντος και την περιβαλλοντική εκπαίδευση, ευαισθητοποίηση και ευθύνη όλων μας.
Το σχέδιο νόμου (σ/ν), που βρίσκεται σε δημόσια διαβούλευση, αποτελεί την αρχή της προσπάθειας καθορισμού ενός νέου πλαισίου κανόνων, που αναφέρονται στη δόμηση με ολιστική θεώρηση. Με γνώση των συνθηκών και αιτιών, που διαχρονικά δημιούργησαν κακής ποιότητας δομημένο περιβάλλον εις βάρος πάντοτε του περιαστικού και εξωαστικού χώρου, προτάσσεται η μέριμνα, η πρόληψη και ο έλεγχος για την προστασία του περιβάλλοντος.
Οι μέχρι σήμερα νομοθετικές προσπάθειες, δεν απέφεραν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Εστίασαν αποκλειστικά στη μονάδα, δηλαδή στη διαχείριση του αυθαιρέτου κτίσματος, αντιμετωπίζοντας τη ρύθμιση ενός τόσο σύνθετου ζητήματος με κριτήρια την ικανοποίηση, στενά και μόνο, δημοσιονομικών αναγκών μέσω εισπρακτικών επιταγών. Δεν έλαβαν υπόψη ούτε την ανάγκη της ύπαρξης και εφαρμογής του πολεοδομικού σχεδιασμού, ούτε τη θεραπεία των αθροιστικών περιβαλλοντικών ζημιών που έχουν επέλθει. Στο πλαίσιο αυτό και υπό το πρίσμα συνολικής θεώρησης επανεξετάζονται μια σειρά από νομοθετήματα των τελευταίων ετών, τα οποία σχετίζονται μεν με την πολεοδομική νομοθεσία, παρέμεναν όμως ασύνδετα μεταξύ τους και σε μερικές περιπτώσεις παρουσιάζονται αντιφατικά και αλληλοεπικαλυπτόμενα -όπως οι ν.3044/2002, ν.3843/2010, ν.4014/2011, ν.4030/2011, ν.4178 /2013, ν.4269 /2014, ν.4315/2014 κλπ.
Προσέγγιση άλλου τύπου
Μετά από μακρά συζήτηση, κατάθεση και ανταλλαγή απόψεων, που έλαβαν χώρα με φορείς και θεσμούς, μέσω του σ/ν που τίθεται σε δημόσια διαβούλευση προκειμένου να συνεχιστεί ο δημόσιος διάλογος, το υπουργείο προτείνει στην κοινωνία και τον τεχνικό κόσμο μια «άλλου τύπου» προσέγγιση σε καίρια και διαχρονικά ζητήματα, που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή των πολιτών, αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος. Η νέα προσέγγιση αντλεί κοινωνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια, όχι μόνο εισπρακτικά, λαμβάνοντας υπόψη τις δεδομένες οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες της χώρας μας.
Συνοπτικά, οι βασικοί άξονες της νέας προσέγγισης για τον έλεγχο και την προστασία του δομημένου περιβάλλοντος στοχεύουν σε αναβάθμιση της ποιότητας του δομημένου περιβάλλοντος και σε προστασία του φυσικού χώρου, εστιάζοντας:
• στη διαφάνεια και άμεση ενημέρωση, μέσω πλήρους παρακολούθησης και πρόσβασης όλων μας σε ατομικές και συλλογικές πράξεις, που αφορούν στο σχεδιασμό, τη δόμηση, τους κοινόχρηστους χώρους,
• στην πρόληψη της αυθαίρετης δόμησης με ενίσχυση της συλλογικής ευθύνης,
• στην πλήρη καταγραφή του οικιστικού αποθέματος της χώρας,
• στη μηδενική ανοχή οποιασδήποτε αυθαιρεσίας μετά το 2011
• στην καθολική καταγραφή της αυθαίρετης δόμησης, που συντελέστηκε έως την 28η Ιουλίου 2011 και στην αντιμετώπισή της, ώστε υπό σαφείς όρους μέσω της τακτοποίησης και της άρσης του χαρακτήρα του αυθαιρέτου, να αποκτά τις προϋποθέσεις και τις απαιτήσεις της νομιμότητας και της ασφάλειας. Το σ/ν αποτελείται από τρία (3) Κεφάλαια: α) «Μηχανισμοί και Μέσα Ελέγχου της Ποιότητας του Δομημένου Περιβάλλοντος», β) «Πλαίσιο δόμησης», γ) «Αντιμετώπιση αυθαίρετης δόμησης».
Το περιεχόμενο του νομοσχεδίου
Η συνεχής και συστηματική παρακολούθηση της Πολιτείας ενισχύεται με μηχανισμούς και μέσα ελέγχου της ποιότητας του Δομημένου Περιβάλλοντος, τόσο σε χωροταξικό, όσο και σε πολεοδομικό επίπεδο, μέσω υφιστάμενων, αλλά και νέων δομών και διαδικασιών, όπως το Παρατηρητήριο Δομημένου Περιβάλλοντος, η Τράπεζα Δικαιωμάτων Δόμησης και Κοινόχρηστων Χώρων, η Ταυτότητα κτιρίων, Κοινοχρήστων Χώρων και εξέλιξης εκπονούμενων πολεοδομικών μελετών κάθε Δήμου.
Η μηδενική ανοχή για την μετά την 28η Ιουλίου 2011 αυθαίρετη δόμηση διατηρείται ως κόκκινη γραμμή σε συνδυασμό με τις περιπτώσεις απαγόρευσης ρύθμισης (δάση, αιγιαλός, ρέματα κλπ), καθώς διασφαλίζεται με σχεδιασμένα βήματα μέσω του εντοπισμού της από την ηλεκτρονική καταγραφή και τον έλεγχο του Παρατηρητηρίου Δομημένου Περιβάλλοντος και την άμεση κατεδάφιση, έως τα αποτρεπτικά πρόστιμα ανέγερσης και διατήρησης.
Μέσω της νεοσύστατης Τράπεζας Δικαιωμάτων Δόμησης και Κοινοχρήστων Χώρων, που διαθέτει τη μορφή ηλεκτρονικού μητρώου, αντιμετωπίζονται μεταξύ άλλων χρόνια προβλήματα αναφορικά με τα δικαιώματα δόμησης σε ιδιοκτήτες που έχουν προκύψει από τον παλαιότερο θεσμό της Μεταφοράς Συντελεστή Δόμησης (ΜΣΔ) από διατηρητέα και ρυμοτομούμενα κτίρια, που εμπιστεύθηκαν την πολιτεία αρχικά, συνέβαλαν στη διάσωση σημαντικού τμήματος της νεότερης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, αλλά παραμένουν όμηροι έως σήμερα. Ο μηχανισμός ΜΣΔ επανενεργοποιείται, αλλά είναι προσαρμοσμένος στις απαιτήσεις της σχετικής νομολογίας περί μη «εμπορεύσιμου» χαρακτήρα του, εξασφαλίζοντας επιπλέον κοινόχρηστους χώρους και διατηρητέα κτίρια.
Κάθε κτίριο ή ιδιοκτησία αποκτά ηλεκτρονική ταυτότητα, στην οποία καταχωρούνται τα απαραίτητα στοιχεία που το συνοδεύουν και επικαιροποιούνται μέσω περιοδικών ελεγκτικών διαδικασιών, ώστε να παραμένει νόμιμο και ασφαλές. Η έναρξη γίνεται από τα κτίρια δημοσίου ενδιαφέροντος και υπηρεσιών, που σε διάστημα τριών (3) ετών οφείλουν να την έχουν αποκτήσει. Για τις κατοικίες προβλέπεται η ένταξή τους στο ηλεκτρονικό μητρώο εντός 5ετίας. Κάθε θεσμοθετημένος κοινόχρηστος χώρος αποκτά επίσης ηλεκτρονική ταυτότητα, με στόχο τη μέγιστη δυνατή και έγκαιρη διασφάλισή του ως τέτοιου στις πόλεις μας.
Ποιος, πόσο και πού
Η νέα αντιμετώπιση με όρους χωρικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης εισάγει το τρίπτυχο: ποιος, πόσο και πού αυθαιρετεί έως το 2011. Τα κίνητρα για την άμεση υπαγωγή στο νέο νόμο συνδέονται με το χρόνο τακτοποίησης, που παρατείνεται κατά δυο (2) χρόνια, με κλιμακούμενη, αυξανόμενη διαφοροποίηση του προστίμου ανάλογα με το 6μηνο υπαγωγής. Οι εκπτώσεις είναι μειούμενες με βάση το χρόνο υπαγωγής, με 20% έκπτωση προστίμου το α’ εξάμηνο και 20% προσαύξηση το τελευταίο εξάμηνο ισχύος του νέου νόμου. Τα νέα κλιμακούμενα πρόστιμα συνυπολογίζουν την περιορισμένη οικονομική δυνατότητα του πολίτη με σειρά διευρυμένων κοινωνικών κριτηρίων, όπως το μέγεθος, το είδος και η θέση της αυθαιρεσίας. Τα πρόστιμα σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές αυξάνονται (περιοχές NATURA, παραδοσιακοί οικισμοί κλπ). Η οικειοθελής υπαγωγή προωθείται και διαφοροποιείται από αυτήν που εντοπίζεται από ελέγχους του Παρατηρητηρίου, διότι τότε θα συνοδεύεται με προσαυξήσεις των προστίμων. Το μειωμένο παράβολο κατά 50% και η αύξηση του αριθμού των δόσεων σε ογδόντα (80) δίνουν ρεαλιστικά περιθώρια υπαγωγής στη ρύθμιση πολύ μεγαλύτερου αριθμού ιδιοκτητών για τα επόμενα δύο χρόνια, με ιδιαίτερη μέριμνα για τις ευπαθείς κοινωνικά ομάδες. Μέριμνα, που αποτελεί τη σαφή δήλωση πρόθεσης της αριστερής διακυβέρνησης, να προστατεύσει το δικαίωμα ισότιμης χρήσης των ευεργετημάτων του νόμου και από τους πιο αδύναμους οικονομικά πολίτες.
Οι παράμετροι «χρόνος» και «διαφάνεια» λαμβάνονται υπόψη, καθώς η ηλεκτρονική υποβολή φακέλου για έκδοση οικοδομικής άδειας και η άμεση έκδοσή της με ταχύτατο έλεγχο των αρμόδιων υπηρεσιών στοχεύουν στη μείωση γραφειοκρατίας και στην αντιμετώπιση φαινομένων διαπλοκής. Η υλοποίηση του πολεοδομικού σχεδιασμού αποτελεί θεμελιώδες ζητούμενο, που επιτυγχάνεται με παρακολούθηση της εξέλιξης των διαδικασιών και της τήρησης συγκεκριμένων χρονοδιαγραμμάτων, διαδικασία η οποία θα εποπτεύεται από το Παρατηρητήριο.
Νέα σχέση ατομικής και συλλογικής ευθύνης
Σε αυτό το σ/ν έχει αποτυπωθεί η πολιτική επιλογή της καλλιέργειας μιας νέας αντίληψης για τη διαχείριση του δομημένου χώρου και τη σχέση του με το φυσικό περιβάλλον. Δηλαδή, μιας νέας αντίληψης για τη σχέση ατομικής και συλλογικής ευθύνης όσον αφορά την περιβαλλοντική προστασία, που αναδεικνύει τη θέση μας ότι η ατομική επιβάρυνση στο περιβάλλον, μέσω μιας αυθαιρεσίας, δεν ενσωματώνεται μόνο ως βάρος στην αξία της ίδιας της κατασκευής, αλλά ταυτόχρονα στερεί από όλους μας μέρος μιας καλύτερης ποιότητας ζωής. Σχεδιάζουμε με συστηματικό, ρεαλιστικό και αυστηρό πλαίσιο. Όχι σε λευκό χαρτί, αλλά με άλλο μολύβι τη διεκδίκηση όλων μας για καλύτερη ποιότητα ζωής στις πόλεις και την ύπαιθρο.
Η Ρένα Κλαμπατσέα είναι Γενική Γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος ΥΠΕΝ.
Πηγή: Η Εποχή
