Η λογοτεχνία του Ίαν Ράνκιν είναι άμεσα συνδεδεμένη με το Εδιμβούργο. Ο ήρωάς του, ο Τζον Ρέμπους, εξερευνά διεισδυτικά την πόλη του. Έχει πει πως «ένας μπάτσος (όπως ο Ρέμπους) έχει καλύτερη πρόσβαση στα αθέατα σημεία της». Στη λογοτεχνία του Ράνκιν, το Εδιμβούργο προσλαμβάνει συμβολισμούς που προσιδιάζουν στη νουβέλα «Ο Δρ Τζέκυλ και ο Κύριος Χάιντ» του Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον.
Στο 24ο αστυνομικό μυθιστόρημα του Ίαν Ράνκιν, ο Τζον Ρέμπους περνά από δίκη. Μια εγκληματική πράξη από το παρελθόν που δεν τιμωρήθηκε. Στο τώρα, ο συνταξιούχος πια επιθεωρητής αναλαμβάνει να ανακαλύψει έναν δυνάμει επικίνδυνο τύπο για λογαριασμό του μεγαλοκακοποιού Μπιγκ Τζερ Κάφερτι. Με τη σειρά της, η πρώην προστατευόμενη του Ρέμπους και νυν επιθεωρήτρια Σιβόν Κλαρκ, αναλαμβάνει την πιο εκρηκτική υπόθεση των τελευταίων ετών: την εξαφάνιση ενός διαβόητου διεφθαρμένου αστυνομικού. Στην προσπάθειά της να τον εντοπίσει θα εκθέσει όχι μόνο τους ανωτέρους της, αλλά και τον μέντορά της. Ο Ρέμπους καλείται να πληρώσει ένα «παλιό χρέος».
Καταρχάς πώς σου φάνηκε, ως έμπειρη αναγνώστρια-μεταφράστρια του αστυνομικού, το νέο βιβλίο του Ράνκιν;
Όπως κάθε φορά, με εντυπωσίασε ο τρόπος που δένει την κύρια με τις δευτερεύουσες πλοκές. Κι ακόμα περισσότερο, η εξέλιξη του χαρακτήρα του Τζον Ρέμπους – η επιλογή του Ράνκιν να παρακολουθεί τον ήρωά του να γερνάει είναι ρεαλιστική αλλά συγχρόνως οδυνηρή, και για κείνον, αλλά και για μας τους αναγνώστες.
Πώς κρίνεις τη «δοκιμασία» στην οποία υποβάλλει αυτή τη φορά τον ήρωά του, τον Τζον Ρέμπους; Ο Ρέμπους δικάζεται για κάτι που πράγματι έχει διαπράξει στο παρελθόν, και το ξέρει…
Απ’ ό,τι διαβάζω στις εφημερίδες, το Ηνωμένο Βασίλειο συγκλονίζεται τα τελευταία χρόνια από σκάνδαλα αστυνομικής αυθαιρεσίας. Ο Ράνκιν, πιστός στη συνήθειά του να παρατηρεί τις πολιτικές εξελίξεις, βάζει τον ήρωά του να έρχεται αντιμέτωπος με το παρελθόν του και τα λάθη του. Ήρθε ο καιρός της απομυθοποίησης.
Ο Ρέμπους είναι ένας «τρωτός» χαρακτήρας του αστυνομικού;
Αυτό με προβληματίζει κι εμένα. Είναι γκρινιάρης, τσιγκούνης, η ξεροκεφαλιά του έχει επιδεινωθεί – ένας γερο-γρουσούζης, δηλαδή. Κι όμως τον αγαπάμε – εγώ περισσότερο από τους ατσαλάκωτους μπάτσους. Ίσως το γεγονός ότι δεν έχει αυταπάτες για τον εαυτό του, για την αστυνομία, για τη χώρα του μάς τον κάνει συμπαθή κι αγαπητό.
Πώς κρίνεις ως χαρακτήρα την πρώην προστατευόμενη του Ρέμπους, την επιθεωρήτρια Σιβόν Κλαρκ, που παίρνει ολοένα τον ρόλο του Ρέμπους από βιβλίο σe βιβλίο;
Η Σιβόν είναι το πρότυπο της γυναίκας αστυνομικού για μένα. Είναι ρεαλιστικός χαρακτήρας, εύστροφη και σκληρή όταν πρέπει. Ο Ράνκιν δεν μπήκε στον πειρασμό να την στήσει σαν σούπερ-γκόμενα με τα χειρότερα αντρικά χαρακτηριστικά. Χαίρομαι που αυτή αντικατέστησε τον Ρέμπους.
Συγχρόνως, ο συγγραφέας παρακολουθεί τις αλλαγές που επιφέρει ο χρόνος η επέλαση του νεοφιλελευθερισμού στην κοινωνική ζωή και στη φυσιογνωμία της ιδιαίτερης πατρίδας του, του Εδιμβούργου. Σε ποια σημεία κατά τη γνώμη σου εδράζεται η κοινωνική κριτική του;
Ο Ράνκιν δεν αφήνει τίποτα ασχολίαστο. Ανέκαθεν εστίαζε στο έγκλημα του λευκού κολάρου, εδώ όμως ρίχνει το βάρος στην αστυνομική διαφθορά, αλλά και στη διείσδυση της τοπικής μαφίας σε όλες τις δουλειές. Επίσης, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την έλευση της μαφίας της Γλασκόβης, που είναι πιο ανελέητη από την τοπική μαφία.
Στο βιβλίο αυτό, προς το τέλος, κλείνει το μάτι στον Χέρμαν Μέλβιλ («Μπάρτλεμπι»). Συνηθίζει να αποδίδει φόρο τιμής διακειμενικά σ’ αυτούς που τον έχουν επηρεάσει…
Πράγματι, ο Ράνκιν συνηθίζει τις διακειμενικές αναφορές κι εδώ μας θυμίζει τη φράση του Μπάρτλεμπι: «I prefer not to» – αυτό που θα προτιμούσε κι ο Ρέμπους.
Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου προέρχεται από τους στίχους του «Single Father» του σπουδαίου σκωτσέζου συνθέτη/στιχουργού Jackie Leven (1950 – 2011), με τον οποίον ο Ράνκιν ήταν στενός φίλος: «Got a heart full of headstones as I step down». Τι σε οδήγησε -ορθά κατά τη γνώμη μου- να το αποδώσεις ως «Όσα δεν θέλω να πω»; Θα ήθελες να μας μιλήσεις γενικά για τη χρήση της μουσικής στις σελίδες του Ράνκιν – και ειδικά σ’ αυτό το βιβλίο;
Τον ελληνικό τίτλο σκέφτηκε η προηγούμενη μεταφράστρια του Ράνκιν, η Νάντη Σακκά, και είναι πράγματι πολύ επιτυχημένος. Στο προσωπικό του μπλογκ (ianrankin.net), ο Ράνκιν γράφει ότι «οι μουσικές προτιμήσεις ενός ατόμου λένε πολλά για τον χαρακτήρα του. Αν διαβάζεις για πρώτη φορά τις περιπέτειες του Ρέμπους, θα αντιληφθείς την ηλικία του, την ταξική καταγωγή και την προσωπικότητά του από τις μουσικές που ακούει». Και συνεχίζει, λέγοντας ότι ο Λέοναρντ Κοέν και ο Μάντι Γουότερς δείχνουν τον κυκλοθυμικό κι εσωστρεφή χαρακτήρα του, οι Rolling Stones την εργατική ταξική του προέλευση και την ηλικία του, και το ότι θεωρεί τον εαυτό του επαναστάτη. Δημιουργώντας τη Σιβόν Κλαρκ ως βοηθό του Ρέμπους αρχικά, ο Ράνκιν έδωσε στον ήρωά του την ευκαιρία να μυηθεί σε πιο καινούργιες μουσικές, όπως οι Belle and Sebastian και οι Cocteau Twins. Ο Ράνκιν, όπως και ο ήρωάς του, είναι λάτρεις του βινυλίου και γνωρίζουν σε βάθος τα μουσικά ρεύματα που κυριάρχησαν στο Ηνωμένο Βασίλειο από τη δεκαετία του ’60 και εντεύθεν. Άλλωστε, ο Ράνκιν έχει δώσει σε αρκετά βιβλία του τους τίτλους αγαπημένων του τραγουδιών και άλμπουμ. Στην Ελλάδα δεν είναι τόσο ξεκάθαρο αυτό επειδή πολλοί τίτλοι κλείνουν το μάτι μόνο στο αγγλοσαξονικό κοινό: Let it Bleed και το Black and Blue [αμετάφραστα στην Ελλάδα] είναι οι τίτλοι παλιών άλμπουμ των Rolling Stones, Standing in another’s man grave [Στον τάφο κάποιου άλλου] είναι τραγούδι του άγνωστου στην Ελλάδα σκωτσέζου τροβαδούρου Jackie Leven, το Even dogs in the wild [Ακόμα και τα άγρια σκυλιά] τραγούδι των Associates. Κάθε μουσική αναφορά είναι απολαυστική για τους μουσικόφιλους και προσθέτει κι άλλα νοηματικά επίπεδα στη συνήθως δυσοίωνη ατμόσφαιρα των ιστοριών του Ρέμπους.
Ως συγγραφέας, θα έλεγες ότι ο Ρέμπους στέκει ως χαρακτήρας στον αντίποδα του δικού σου ήρωα, του αστυνόµου Χάρη Νικολόπουλου; Ποια θα είναι η επόμενη υπόθεση που θα του αναθέσεις;
Αναμφίβολα είναι δύο τελείως διαφορετικοί αστυνομικοί. Η ταξική καταγωγή, όσο κι αν στην Ελλάδα την αγνοούμε, παίζει τεράστιο ρόλο στη διαμόρφωση ενός ανθρώπου. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Ρέμπους έχει υπηρετήσει στη Βόρεια Ιρλανδία την εποχή των Ταραχών, είναι σκληροτράχηλος άνθρωπος.
Για τον δικό μου ήρωα δεν μπορώ να μιλήσω ακόμα. Αλλά στον Ρέμπους θα ανέθετα την εξιχνίαση της δολοφονίας ενός άγνωστου στο ευρύ κοινό σκωτσέζου τραγουδοποιού.
Θανάσης Μήνας
