Donatella Di Cesare

Μετά τη δίκη του Αϊχμαν, κανείς δεν μπορεί πλέον να λέει ατιμώρητα ότι περιορίστηκε στο να υπακούει στις διαταγές. Ο γραφειοκράτης που πήρε μέρος στη σφαγή οφείλει να μιλήσει σε πρώτο πρόσωπο μπροστά στον δικαστή και πρέπει να απαντήσει στο ερώτημα γιατί δεν αρνήθηκε να υπακούσει. Ιδού η ενοχή του: είχε προτιμήσει να μη γνωρίζει, να μη βλέπει, να μη σκέφτεται. Η πρόθυμη υπακοή του τέλειου εκτελεστή αποκαλύφθηκε μαζί με όλη την τερατωδία της. Μετά την εμπειρία του ολοκληρωτισμού, μετά από εκείνα τα τέρατα της υπακοής, που δήλωναν ότι είχαν απλώς εκτελέσει τις διαταγές, το ίδιο το ρήμα «υπακούω» πήρε για μας διαφορετικά νοήματα και συνηχήσεις. Στο βάθος, υπακούω σημαίνει ότι δεν έχω τίποτα να σταθμίσω, τίποτα στο οποίο να πρέπει να απαντήσω. Οποιος υποτάσσεται άβουλα και πειθήνια στις διαταγές φαίνεται να είναι εντελώς ανεύθυνος. Αλλαξε επομένως η σχέση ανάμεσα σε υπακοή και υπευθυνότητα. Αν αυτό που συνέβη μπορεί να επαναληφθεί, πόσοι γκρίζοι εκτελεστές θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο ακόμη και τις δημοκρατίες; Η τεχνο-γραφειοκρατική οργάνωση της ζωής, που κατακερματίζει την υπευθυνότητα γεννώντας αδιαφορία και αναισθησία, διευκολύνει το έργο μελλοντικών ψυχρών και ανηλεών γκρίζων εκτελεστών. Ιδού γιατί η πολιτική ανυπακοή, που έλειπε αδικαιολόγητα κατά τη διάρκεια του ναζισμού, έχει γίνει για μας αναγκαία. Εκείνοι που την εφαρμόζουν δεν είναι κάποιοι επίφοβοι παράνομοι που πρέπει να καταδικάζονται, δεν απειλούν τη δημόσια τάξη. Αντίθετα, είναι υποδειγματικοί πολίτες, στην τόλμη των οποίων οφείλεται η ζωτικότητα της δημοκρατίας και ένα ανανεωμένο αίσθημα δικαιοσύνης.