Ο Συνήγορος του Πολίτη κ. Ποττάκης έχει διατελέσει νομικός σύμβουλος και στη συνέχεια προϊστάμενος του Νομικού Γραφείου της Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης.
Σπούδασε Νομικά στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Οξφόρδης, όπου του απονεμήθηκε διδακτορικός τίτλος στο Ευρωπαϊκό Δημόσιο Δίκαιο.
• Επισκέπτεστε δομές φιλοξενίας και Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ), δέχεστε αναφορές πολιτών, συμμετέχετε ως παρατηρητής στις επιχειρήσεις απέλασης. Ποια εικόνα σχηματίζετε για τον τρόπο διαχείρισης του προσφυγικού;
Διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια καλύτερης ανταπόκρισης σε όλες τις εκφάνσεις του προσφυγικού. Σε ό,τι αφορά τη διοικητική διαδικασία, από την είσοδο στα ΚΥΤ και την ένταξη στη διαδικασία ασύλου μέχρι τις επιστροφές, τη μετεγκατάσταση και την οικογενειακή επανένωση, καταγράφουμε μια σειρά προβληματικών περιοχών: αβελτηρία, γραφειοκρατία, αδικαιολόγητες καθυστερήσεις, έλλειψη συντονισμού, επικάλυψη αρμοδιοτήτων, κενά που οδηγούν σε χαοτικές καταστάσεις. Στον τομέα της στέγασης και φιλοξενίας, οι συνθήκες έχουν βελτιωθεί εν μέρει, μας προβληματίζει όμως η διαφοροποίηση μεταξύ των καμπ: ορισμένα υπολείπονται ως προς την οργάνωση και τις υπηρεσίες, αλλού υπάρχουν χώροι για γυναίκες και παιδιά, αλλού όχι, άλλα τα διαχειρίζεται το υπουργείο, άλλα ο στρατός, η Περιφέρεια, ιδιώτες, αλλού έχουν βάλει χρήματα οργανώσεις από το εξωτερικό. Σε ορισμένα είναι ασαφές ποιος συντονίζει τις ΜΚΟ που παρέχουν υπηρεσίες εκεί, ποιος τις αξιολογεί και ποιος τις ελέγχει. Το ζήτημα όμως δεν είναι να αντικατασταθούν οι σκηνές με κοντέινερ. Θεωρούμε πολύ προβληματικό να συζητάμε σήμερα για καμπ. Με βάση τον αριθμό των ανθρώπων που καλείται να διαχειριστεί η διοίκηση, περίπου 15.000 στα νησιά και άλλες 15.000 στην ενδοχώρα, θεωρούμε ότι υπήρξε επαρκής χρόνος για να διαμορφωθούν πιο ανθρώπινες συνθήκες αλλά και για να προχωρήσει η διοίκηση προς την κατεύθυνση της σταδιακής κοινωνικής ενσωμάτωσης. Ας αναρωτηθούμε τι συνέπειες μπορεί να επιφέρει σε μερικά χρόνια η γκετοποίηση χιλιάδων ανθρώπων. Δεν ωφελεί να κλείνουμε τα μάτια. Πρέπει ο λόγος όλων των εμπλεκομένων, της πολιτείας, των ΜΜΕ, των τοπικών παραγόντων, της Εκκλησίας να κινείται σε μια κατεύθυνση κατευνασμού των εντάσεων, διαλόγου και διαμόρφωσης των συνθηκών ώστε να υπάρξει κοινωνική ισορροπία που θα επιτρέψει την ομαλή συμβίωση. Γιατί η Υπατη Αρμοστεία κατάφερε να φιλοξενεί περίπου 20 χιλιάδες πρόσφυγες σε ξενοδοχεία, διαμερίσματα και ξενώνες και δεν μπορεί να το κάνει το ελληνικό κράτος, έστω με τους δικούς του ρυθμούς;
• Μήπως η εικόνα αυτή αδικεί τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί για τη φιλοξενία των προσφύγων;
Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι ο ρόλος μας δεν είναι να δίνουμε συγχαρητήρια σε περιπτώσεις εύρυθμης λειτουργίας της διοίκησης. Επισημαίνουμε βέβαια θετικές πρωτοβουλίες, όπως τη σταδιακή ένταξη των προσφυγόπουλων στη σχολική διαδικασία, ακόμα και αν είναι καθυστερημένες ή γίνονται με προβλήματα και δεν υποστηρίζονται όπως θα έπρεπε. Χαιρετίζουμε τις ανακοινώσεις που δείχνουν ότι υπάρχει διάθεση να κινηθεί η πολιτεία προς την κατεύθυνση της σταδιακής κοινωνικής ενσωμάτωσης των προσφύγων. Δεν μπορούμε όμως παρά να επισημαίνουμε τα φαινόμενα κακοδιοίκησης και δυσλειτουργιών και να τα καταγράφουμε με τρόπο απόλυτα τεκμηριωμένο και αδιαμφισβήτητο, παίρνοντας πάντα υπόψη τη χρονική συγκυρία και τα όρια των δυνατοτήτων της διοίκησης, που είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένα εξαιτίας της ευρύτερης οικονομικής κρίσης. Εξετάζουμε άλλωστε το ενδεχόμενο να επανέλθουμε με χωριστή έκθεση για το οικονομικό σκέλος της διαχείρισης του προσφυγικού.
• Η κυβέρνηση επικαλείται την έκτακτη κατάσταση που έχει διαμορφωθεί εξαιτίας της προσφυγικής ροής και του ρευστού σκηνικού στην Ε.Ε. Εχει δίκιο;
Θυμίζω ότι οι επισημάνσεις μας δεν απευθύνονται στη μία ή στην άλλη κυβέρνηση αλλά συνολικά στην ελληνική διοίκηση. Νομίζω ότι εδώ και έναν χρόνο δεν μπορεί να επικαλείται η διοίκηση το επιχείρημα της έκτακτης ανάγκης. Πράγματι, προτίμησε να κλείσει τα μάτια στα πρώτα δείγματα αύξησης της προσφυγικής και μεταναστευτικής ροής πριν από το 2015, με αποτέλεσμα να αντιμετωπιστεί η τεράστια έκρηξη το 2015 στη λογική της διαχείρισης μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης, εν πολλοίς δικαιολογημένα. Αλλά αν κάτι συνεισέφερε η Κοινή Δήλωση Ε.Ε. και Τουρκίας στην Ελλάδα, παρά τα πολλά προβλήματά της, είναι ότι οδήγησε στη μείωση της ροής. Αυτό το παράθυρο ευκαιρίας μπόρεσε να το αξιοποιήσει η διοίκηση για να σχεδιάσει πολιτικές διαχείρισης; Είναι νομίζω εμφανής η έλλειψη σχεδιασμού, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι παρεμβάσεις παραμένουν αποσπασματικές και χρονικά ανακόλουθες. Είναι ενδεικτικό ότι, στον τομέα του ασύλου για παράδειγμα, οι Επιτροπές Προσφυγών χρειάστηκε να υπερδιπλασιαστούν στον αριθμό και να ενισχυθούν, καθώς ο αρχικός σχεδιασμός δεν επαρκούσε για να αντιμετωπίσει τις ανάγκες. Είδαμε επίσης με προβληματισμό τη δημιουργία αυτόνομου υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής. Ευχόμαστε ότι ήρθε σαν επιστέγασμα ενεργειών που είχαν προηγηθεί, διότι δεν είναι δόκιμο να πειραματίζεται κανείς με νέους μηχανισμούς και δομές εν μέσω μιας κρίσης διαχείρισης. Μας προβληματίζει ως προς τα αντανακλαστικά της διοίκησης το ζήτημα των μέτρων ασφάλειας των δομών ή το γεγονός ότι τώρα διορίστηκαν συντονιστές στα ΚΥΤ.
• Η κυβέρνηση ετοιμάζεται να επαναφέρει δυναμικά την πολιτική διοικητικής κράτησης για παραβατικούς ή για όσους έχουν απορριφθεί στον πρώτο βαθμό της διαδικασίας ασύλου. Σας ανησυχεί αυτή η εξέλιξη;
Τη θεωρούμε εξόχως προβληματική σε επίπεδο προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε συνδυασμό μάλιστα με την καθυστέρηση της εξέτασης των αιτήσεων ασύλου, φοβόμαστε ότι θα οδηγήσει σε απαράδεκτη παράταση του χρόνου κράτησης πέραν κάθε εύλογου ορίου και κάθε έννοιας αναλογικότητας. Είναι ανεπίτρεπτο να χρησιμοποιείται η διοικητική κράτηση για να καλύψει τις αδυναμίες της διαδικασίας ασύλου, στις οποίες οφείλεται ο μικρός αριθμός επανεισδοχών στην Τουρκία και όχι στο γεγονός ότι εξαφανίζονται οι πρόσφυγες των οποίων απορρίπτεται σε πρώτο βαθμό το αίτημα ασύλου. Ως προς τη μεταχείριση των παραβατικών, γι’ αυτό υπάρχει η ποινική Δικαιοσύνη. Είναι αδιανόητο να υπάρξει διαφορετική μεταχείριση εκτός του συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Αυτές οι λογικές οδηγούν σε άλλες ατραπούς.
• Εξακολουθούν να αγνοούνται τα πορίσματα για τα αίτια και τις ευθύνες για τον θάνατο των προσφύγων στη Μόρια πριν από δύο μήνες, όπως και για τον θάνατο κρατούμενου στα κρατητήρια της Πέτρου Ράλλη, όπου ΚΕΕΛΠΝΟ και αστυνομία δίνουν διαφορετική εκδοχή για την τήρηση των διαδικασιών. Εχετε εικόνα;
Παρακολουθούμε στενά και τις δύο υποθέσεις, έχουμε ζητήσει ενημέρωση και θα μπορέσουμε να τοποθετηθούμε με σαφήνεια όταν αποκτήσουμε ολοκληρωμένη εικόνα.
• Το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη είχε επικαλεστεί την παρουσία εκπροσώπου του Συνηγόρου στην επιχείρηση απέλασης δέκα Σύρων από τη Λέρο τον Οκτώβριο, παρ’ όλο που είχαν εκδηλώσει θέληση να ζητήσουν άσυλο. Πού βρίσκεται η διερεύνηση της υπόθεσης;
Η συγκεκριμένη επιχείρηση ήταν σύνθετη. Ξεκίνησε από τη Λέσβο με την παρουσία του Συνηγόρου και πραγματοποιήθηκε έκτακτη στάση στην Κω, όπου επιβιβάστηκαν οι 10 Σύροι που είχαν μεταφερθεί από τη Λέρο. Δεν είχαμε τη δυνατότητα να κάνουμε τον συνήθη έλεγχο που κάνουμε σε επιχειρήσεις επιστροφών, όταν επισκεπτόμαστε μια-δυο μέρες πριν από την επιχείρηση τους ανθρώπους για να βεβαιωθούμε ότι είχαν τη δυνατότητα να ασκήσουν πλήρως τα δικαιώματά τους. Ο Συνήγορος διερευνά την υπόθεση κατόπιν αναφοράς από εκπροσώπους των Σύρων, ενώ δεχτήκαμε παρότρυνση από την Υπατη Αρμοστεία και άλλους διεθνείς φορείς να παρέμβουμε στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων μας. Ο αρμόδιος υπουργός έχει αναφέρει το ζήτημα, λόγω της σοβαρότητάς του, στη γενική επιθεωρήτρια Δημόσιας Διοίκησης, στην οποία απευθυνθήκαμε και αναμένουμε την απάντησή της. Απευθυνθήκαμε επίσης σε όλες τις αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες και περιμένουμε. Σε σχέση με τον μέσο χρόνο ανταπόκρισης της διοίκησης στο αίτημά μας για παροχή πληροφοριών, βρισκόμαστε πολύ εκτός χρονοδιαγράμματος. Θα επιμείνουμε με όλα τα μέσα που μας παρέχει η νομοθεσία για να ρίξουμε φως στην υπόθεση και να βρεθεί εάν και πού υπήρξε πρόβλημα. Είναι προς το συμφέρον της διοίκησης να λυθεί το ζήτημα.
• Τον Ιούνιο ενεργοποιείται η αρμοδιότητα του Συνηγόρου να διεξάγει πειθαρχικό έλεγχο των σωμάτων ασφαλείας και των σωφρονιστικών υπαλλήλων παράλληλα με τον εσωτερικό πειθαρχικό έλεγχο των αρμόδιων υπηρεσιών. Ωστόσο, ο επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, Νιλς Μουίζνιεκς, εκφράζει την απογοήτευσή του για το γεγονός ότι δεν ενισχύθηκε περισσότερο αυτή η αρμοδιότητα. Θα δούμε ουσιαστική λογοδοσία στα σώματα ασφαλείας;
Νομίζω ότι ο τρόπος παρέμβασης του Συνηγόρου που επιλέχθηκε από τη νομοθετική εξουσία μπορεί να μην αγγίζει το αποτέλεσμα που ενδεχομένως είχε κατά νου ο επίτροπος, αλλά πηγαίνει κοντά, με την έννοια ότι το πόρισμα του Συνηγόρου μπορεί να ανατρέπεται από τα αρμόδια εσωτερικά όργανα ελέγχου μόνο με ειδικώς και πλήρως εμπεριστατωμένη αιτιολογία. Μπορεί ο Συνήγορος να λειτουργεί στο επίπεδο του πορίσματος και όχι της κύρωσης, αλλά θα πρόκειται στην ουσία για οιονεί κύρωση, με την έννοια ότι θα είναι πολύ δύσκολο να ανατραπεί το πόρισμά του, ακριβώς διότι θα είναι απολύτως τεκμηριωμένο. Ελπίζω ότι η πραγματικότητα θα διασκεδάσει τις όποιες ανησυχίες, με την έννοια ότι θα είναι δύσκολα διαχειρίσιμο για την όποια κυβέρνηση να μη συμμορφώνεται με τις υποδείξεις του Συνηγόρου. Θυμίζω ότι ο Συνήγορος πρωτοασχολήθηκε με το θέμα της αστυνομικής αυθαιρεσίας και βίας το 2004, κάνοντας μια μεγάλη, εμπεριστατωμένη έρευνα, που τροφοδότησε και τον προβληματισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης για το διαφαινόμενο έλλειμμα επαρκούς πειθαρχικού ελέγχου της αστυνομίας. Διαπιστώνουμε ότι προφανώς δεν έχουν γίνει τα βήματα που επιτρέπουν και στην ΕΛ.ΑΣ. να βγάλει από πάνω της τη ρετσινιά της συγκάλυψης. Στον βαθμό που τώρα ερχόμαστε σε συνεργασία με την αστυνομία, τουλάχιστον σε επίπεδο προθέσεων διακρίνουμε ότι στα ανώτερα κλιμάκια υποδέχονται με ευχαρίστηση την εμπλοκή μας στο θέμα, με την έννοια ότι θεωρούν πως θα αποτελέσουμε αρωγό για να βελτιωθεί η πειθαρχική διαδικασία αλλά και θα τους διευκολύνουμε για να διαλυθεί το στίγμα της συγκάλυψης.
Τη συνέντευξη πήρε ο Δημήτρης Αγγελίδης.
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
