Η συνέντευξη που παραχώρησε ο Αλβάρο Γκαρσία Λινέρα, αντιπρόεδρος της Βολιβίας, στον ιστότοπο «Le vent se leve» [lvsl.fr] και στους δημοσιογράφους Iago Moreno και Denis Rogatyuk δεν έχει ενδιαφέρον μόνο γιατί δόθηκε σε προεκλογική περίοδο για τη χώρα και δίνει σημαντικές πληροφορίες για την κατάσταση στη χώρα του Εβο Μοράλες. Ξεκινώντας από το προεκλογικό κλίμα, προσφέρει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να σχηματίσει μια σαφή εικόνα για τις ιδέες που εμπνέουν το Κίνημα για το Σοσιαλισμό (MAS) στην άσκηση της κυβερνητικής εξουσίας , αλλά και για τις γενικότερες εκτιμήσεις των ανθρώπων του, όσον αφορά την προοπτική της παγκοσμιοποίησης, του νεοφιλελευθερισμού, αλλά και των κινημάτων και αντιλήψεων που αντιτάσσονται σ’ αυτή.
Θα θέλαμε να ξεκινήσουμε αναλύοντας το πολιτικό πανόραμα στη σημερινή Βολιβία. Ποιος είναι ο απολογισμός του κυβερνητικού έργου σε σύγκριση με τις υποσχέσεις που δώσατε στην προεκλογική περίοδο του 2014; Πιστεύετε ότι το πολιτικό έδαφος του MAS περιορίζεται εξαιτίας των νέων προσώπων με τα οποία εμφανίζεται η αντιπολίτευση;
Κάθε εκλογική αναμέτρηση έχει τις ιδιαιτερότητές της και δεν είναι πιθανό να επαναλαμβάνονται τα ίδια σενάρια. Σήμερα στην αντιπολίτευση υπάρχουν νέα πρόσωπα, διαφορετικά από εκείνα που υπήρχαν πέντε ή δέκα χρόνια πριν. Ωστόσο, το κοινό σημείο είναι πως η αντιπολίτευση δεν έχει ένα εναλλακτικό σχέδιο για το κράτος, την οικονομία και την κοινωνία. Αυτή είναι η κύρια αδυναμία της. Αυτό που θέτει όρια στις συντηρητικές δυνάμεις είναι το γεγονός ότι δεν μπορούν να υπερβούν το σημερινό ορίζοντα: το πολυεθνικό κράτος που κατοχυρώθηκε συνταγματικά το 2009. Δεν έχουν εναλλακτικό σχέδιο για το σημερινό κράτος που συναρθρώνει λαϊκές και ιθύνουσες τάξεις. Ούτε για την οικονομία και το ρόλο κλειδί του κράτους σ’ αυτή, καθώς και στην αναδιανομή του πλούτου. Δεν έχουν εναλλακτικές προτάσεις ούτε για τη χειραφέτηση των ιθαγενών λαών και την ανάληψη ευθύνης εκ μέρους τους στην οικοδόμηση του κράτους.
Η πολιτική και η οικονομία αυτής της τελευταίας δεκαετίας βασίζονται σ’ αυτούς τους τρεις πυλώνες, στους οποίους δεν έχουν τίποτε να αντιπαραθέσουν. Με αυτή την έννοια βρισκόμαστε λίγο-πολύ στην ίδια κατάσταση όπως πριν πέντε χρόνια. Μένει να δούμε πώς θα εκφραστεί η λαϊκή στήριξη με εκλογικούς όρους, αλλά έχουμε την πεποίθηση ότι οι βάσεις του σχεδίου μας και η ηγεμονική δομή της πολυεθνικότητας θα διατηρηθούν.
Μια ιδεολογική και μιντιακή επίθεση βρίσκεται σε εξέλιξη με στόχο την επιστροφή της Λατινικής Αμερικής στη «μακρά νεοφιλελεύθερη νύχτα», από την οποία άρχισε να βγαίνει τη δεκαετία του 2000. Ωστόσο, η χωρίς προηγούμενο νίκη του Ομπραντόρ στο Μεξικό και η έκπληξη ότι προηγείται το Μέτωπο του Φερνάντες και της Κίρχνερ στην Αργεντινή, δείχνουν ότι αυτή η επιστροφή στο παρελθόν μάλλον είναι μια χίμαιρα. Πώς βλέπετε το ρόλο της Βολιβίας στη δυνατότητα επανοικοδόμησης ενός συνασπισμού εναλλακτικού στο νεοφιλελευθερισμό;
Κατά περίεργο τρόπο παρατηρούμε μια φιλοσοφική σύμπτωση ανάμεσα στο λόγο περί τέλους της ιστορίας της δεκαετίας του 1980 και ορισμένα προοδευτικά ρεύματα, που επικαλούνται το τέλος ενός «κύκλου» που τον χαρακτήριζε η προοδευτική τάση. Μιλάω για σύμπτωση, γιατί αυτά τα δύο ρεύματα έχουν μια τελεολογική ματιά της ιστορίας, σαν να θεμελιώνεται σε νόμους πέρα από την ανθρώπινη δράση. Όμως, η ιστορία έχει δείξει ότι δεν λειτουργεί με νόμους, με τέτοια τελεολογία. Την πραγματικότητα, μέσα στην ίδια την ιστορία υπάρχει το τυχαίο, το νέο, το απρόβλεπτο και οι πιθανότητες. Αυτό που δεν παίρνουν υπόψη τους αυτές οι προσεγγίσεις, είναι ότι η ιστορική διαδικασία δεν ακολουθεί κύκλους ούτε «νόμους» ανεξάρτητους από την ανθρώπινη δράση. Η ιστορική διαδικασία έχει τη μορφή κυμάτων. Η συλλογική δράση και οι κοινωνικοί αγώνες ξεκινούν, προχωρούν, θριαμβεύουν, κορυφώνονται, κατόπιν σταματούν, υποχωρούν, αλλά μπορεί να ξαναρχίσουν μ’ ένα νέο κύμα, ή αργότερα μ’ ένα τρίτο…
Θεωρώ, λοιπόν, ότι βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα νέο κύμα προοδευτικό σ’ έναν κόσμο και μια Λατινική Αμερική που αναζητούν λύσεις, εναλλακτικές στην ανισότητα, την αθλιότητα και την εκμετάλλευση. Γι’ αυτό προτείνω τη λογική των «κυμάτων», όπου κινητήρια δύναμη είναι η δράση των ανθρώπων και όχι κάποιο «νόμοι» που κανείς δεν καταλαβαίνει.
Το δεύτερο πρόβλημα αυτής της ανάγνωσης με όρους «τέλους των κύκλων» είναι ότι αντιλαμβάνεται τις συντηρητικές νίκες και την επιστροφή του νεοφιλελευθερισμού σαν αρχή ενός μακρού κύκλου, που θα μπορούσε να διαρκέσει μία ή δύο δεκαετίες. Όμως δεν είναι έτσι. Το μεγάλο πρόβλημα του σημερινού νεοφιλελευθερισμού είναι ότι δεν γεννάει κανένα σχέδιο κοινωνίας. Πάνω απ’ όλα συνίσταται σε μια εκδίκηση, σε μια εκδήλωση αποδοκιμασίας της προοδευτικής διαδικασίας και σε μια βούληση για ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Δεν είναι ένα σχέδιο που προκαλεί ενθουσιασμό. Προκαλεί μόνο αρνητικά συναισθήματα με σκοπό να βρει ενόχους για τα προβλήματα και να τα αντιμετωπίσει με δημαγωγικές απαντήσεις. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει μόνο βραχυχρόνια. Δεν μπορεί να οικοδομηθεί ηγεμονία με διάρκεια, ηθική αποδοχή των κυβερνώντων από τους κυβερνώμενους με μόνη βάση το μίσος και τη μνησικακία. Ο σημερινός νεοφιλελευθερισμός έχει πολύ περιορισμένες δυνατότητες, γιατί δεν κατόρθωσε να δημιουργήσει μια νέα εναλλακτική πρόταση για τον τρόπο ζωής και την κοινωνία. Το 1980 μπόρεσε να το κάνει και εκεί νη υπήρξε η δύναμή του. Ενώ οι αντίπαλοί του ζητούσαν να διατηρήσουν αυτό που υπήρχε, οι νεοφιλελεύθεροι είπαν: «Θ’ αλλάξουμε τον κόσμο απελευθερώνοντας τις επιχειρήσεις, στηρίζοντας την παγκοσμιοποίηση και τις ελεύθερες συναλλαγές». Ηταν μια πρόταση τρόπου ζωής και κοινωνίας που μπορούσε να ενθουσιάσει, να δημιουργήσει οπαδούς και να αποκτήσει την ενεργό συναίνεση των λαϊκών τάξεων. Αυτό δεν συμβαίνει σήμερα.
Επιπλέον, ο νεοφιλελευθερισμός σήμερα έρχεται σε μια στιγμή όπου ολόκληρος ο κόσμος διαπιστώνει την κατάρρευση της πίστης στο τέλος της ιστορίας που πρέσβευε ο νεοφιλελευθερισμός. Η Αγγλία και οι ΗΠΑ, σημαιοφόροι της ελεύθερης αγοράς, σήμερα υποστηρίζουν τον προστατευτισμό. Η σχεδιασμένη οικονομία της Κίνας, με το ένα και μοναδικό κόμμα, είναι σήμερα σημαιοφόρος των ελεύθερων συναλλαγών. Ο κόσμος γύρισε ανάποδα.
Ετσι, η νεοφιλελεύθερη πρόταση δεν είναι πια ελκυστική και τα πρότυπά της δεν αποτελούν ιδανικά. Αγγλία και ΗΠΑ, που στα μάτια των άλλων ήταν ένα ορίζοντας προς κατάκτηση, βρίσκονται σήμερα στο αντίθετο ρεύμα. Σ’ αυτό το σενάριο του γενικευμένου χάους, της κατάρρευσης του αφηγήματος της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, τα νεοφιλελεύθερα σχέδια που εφαρμόστηκαν σε μερικές χώρες δεν έχουν πια τη λάμψη, τη δύναμη, την πειθώ που είχαν άλλοτε. Δεν ενθουσιάζουν πια τους ανθρώπους.
Οι ανώτερες τάξεις μπορούν για χρόνια να εκδικούνται τις μεσαίες και λαϊκές τάξεις, αλλά δεν θα μπορούν να εξασφαλίζουν το συλλογικό πνεύμα της κοινωνίας μακροπρόθεσμα. Γι’ αυτό και τα σχέδιά τους καταλήγουν να βρεθούν αντιμέτωπα με νέα κύματα λαϊκής δυσαρέσκειας, καθώς τα σχέδια αυτά γεννούν γενικευμένη φτώχεια.
Το πολιτικό σχέδιο του MAS συνδυάζει πολλές διαστάσεις της επαναστατικής πολιτικής: τη διαχείριση του κράτους, τον πολιτικό αγώνα εναντίον της αντιπολίτευσης, την ανταπόκριση στα αιτήματα των κοινωνικών κινημάτων. Κατά τη γνώμη σας, ποια είναι τα κρίσιμα διακυβεύματα που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση του προέδρου Μοράλες;
Ένα από τα πολλά διδάγματα που μπορεί κάποιος να αποκομίσει από τη βολιβιανή εμπειρία, είναι ότι δεν οικοδομούμε μια κυβέρνηση ή μια κοινωνική και πολιτική σταθερότητα στηριζόμενοι αποκλειστικά στην κοινοβουλευτική δύναμη. Τις οικοδομούμε με τη συλλογική δράση, με την παρουσία στο δρόμο. Πρόκειται για ένα σημείο αποφασιστικής σημασίας.
Δύο είναι οι πυλώνες της μορφής διακυβέρνησης: η κοινοβουλευτική πλειοψηφία, που συνδυάζεται με την κοινωνική πλειοψηφία. Η κοινωνική δράση στο δρόμο είναι στοιχείο-κλειδί για την κατανόηση των νέων μορφών εκδημοκρατισμού, που συναρθρώνουν με σύνθετο και ευέλικτο τρόπο τις κοινωνικές οργανώσεις με τις δομές εξουσίας και τα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Τα συνδικάτα, οι επαγγελματικές ενώσεις, τα αγροτικά κινήματα, τα κινήματα των ιθαγενών, οι κοινοτικές ενώσεις διαμορφώνουν μια δομή εξουσίας μέσα στο κράτος.
Η συνάρθρωση αυτή είναι ευέλικτη, καθώς οι οργανώσεις άλλοτε αποφασίζουν να αποσυρθούν και άλλοτε αποφασίζουν να ενσωματωθούν ξανά στους κόλπους του κράτους. Το MAS δεν είναι ακριβώς ένα κόμμα, αλλά περισσότερο μια ρευστή και ευπροσάρμοστη οργάνωση, καρπός των διαπραγματεύσεων μεταξύ των κοινωνικών οργανώσεων. Υπάρχει επίσης κάτι νέο στις μορφές συλλογικής οργάνωσης: οι κοινωνικές οργανώσεις γίνονται κράτος, γίνονται κυβέρνηση και δίνουν μια διαφορετική δυναμική στη βολιβιανή πολιτική διαδικασία.
Οσο για τις προκλήσεις, υπάρχουν πολλές. Το γεγονός ότι ο πληβειακός κόσμος έχει τώρα πρόσβαση στα σημεία εξουσίας και απόφασης στα κοινοβούλια, τα υπουργεία, τους δήμους και τις τοπικές συλλογικότητες απ’ όπου αποκλειόταν μόνιμα, δημιούργησε μια έφεση για συμμετοχή στην πολιτική και τη θέληση για πολιτική ανέλιξη: «Σήμερα στο συνδικάτο, επόμενο στάδιο δημοτικός σύμβουλος, μετά βουλευτής, υφυπουργός ή και υπουργός». Δικαιολογημένα μετά από πεντακόσια χρόνια αποκλεισμού από τα δημόσια πράγματα, που ήταν αποκλειστικότητα μιας ολιγαρχίας μερικών οικογενειών, και περιθωριοποίησης. Όμως αυτό προκαλεί ένα πρόβλημα στην κοινωνική οργάνωση, καθώς με τη μετάβαση αυτή μένει ο χώρος από τον οποίο αναδεικνύονται οι άνθρωποι αυτοί, χωρίς πολιτική στελέχωση. Αυτό μεταφράζεται σε αργή και σταδιακή αποπολιτικοποίηση των κοινωνικών οργανώσεων, που μεσοπρόθεσμα αποτελεί σύνθετο πρόβλημα.
Εχουμε ανάγκη από μια διαρκή επαναπολιτικοποίηση των κοινωνικών τομέων. Στη Βολιβία κάθε πέντε χρόνια οι βουλευτές, οι γερουσιαστές, οι δήμαρχοι , οι δημοτικοί και περιφερειακοί σύμβουλοι αλλάζουν κατά 98%. Με άλλα λόγια, κάθε πέντε χρόνια ανανεώνεται το 98% των πολιτικών στελεχών κατά μέσο όρο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έρχονται διαρκώς νέα πρόσωπα στις ενδιάμεσες βαθμίδες της διοίκησης με μικρότερη κατάρτιση και εμπειρία, λιγότερο σημαντική διαδρομή, πράγμα που θα μπορούσε να κάνει εύθραυστη την οργανωτική δομή των συνδικάτων.
Για μένα, είναι ένας από τους κινδύνους που αντιμετωπίζουμε για τα επόμενα πέντε χρόνια και πρέπει να στηρίξουμε τη διαδικασία επαναπολιτικοποίησης της συνδικαλιστικής ζωής, της διαμόρφωσης διευθυντικών στελεχών στα συνδικάτα, τις επαγγελματικές ενώσεις, τις κοινότητες των χωρικών και των ιθαγενών.
Το 2017 είχατε πει πως θέλετε να βρείτε χρόνο να αφιερώσετε στη «διαμόρφωση νέων σοσιαλιστικών στελεχών», πράγμα απαραίτητο για τη συνέχιση της διαδικασίας αλλαγής. Τι περιθώρια έχει σήμερα ένα τέτοιο καθήκον;
Καθώς το MAS είναι κατά βάση μια προλεταριακή δομή, όπου αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις ανήκουν σε συγκεκριμένους κοινωνικούς τομείς, ακριβώς εκεί εντοπίζεται κυρίως η έλλειψη μιας οργάνωσης διαμόρφωσης στελεχών. Στα επόμενα πέντε χρόνια θα καλύψουμε την έλλειψη αυτή με μια μεγάλη σχολή κατάρτισης στελεχών.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πρώτη γενιά που μπήκε στην κυβερνητική δομή του MAS, προερχόταν από δύο πηγές: από την παλιά σχολή της αριστεράς, που είχε οργανώσει τα σοσιαλιστικά, κομμουνιστικά αγροτικά κόμματα και από τα στελέχη του συνδικαλιστικού αγώνα.
Όμως, σήμερα δεν συμβαίνει το ίδιο. Δεν έχουμε τα γεγονότα που γεννούν τις εμπειρίες και διαμορφώνουν με βάση αυτές στελέχη. Και η διαμόρφωση στελεχών μέσα από την παραδοσιακή δράση της αριστεράς έχει κι αυτή αδυνατίσει. Σήμερα, σε νέες συνθήκες, είμαστε υποχρεωμένοι να εργαστούμε τόσο με τους νέους όσο και με τις κοινωνικές οργανώσεις, για την προοπτική ανάδειξης νέων στελεχών ιδεολογικά αναμορφωμένων και πολιτικά καλά προετοιμασμένων για τους αγώνες που έρχονται.
Σήμερα στη Βολιβία, μετά τα χρόνια των βορειοαμερικανικών επεμβάσεων, τα νέα «σχέδια Κόνδωρ» φαίνεται να προσανατολίζονται στην ενορχήστρωση «χρωματιστών επαναστάσεων», που χρηματοδοτούνται και ενθαρρύνονται από το εξωτερικό. Ποιους μηχανισμούς αυτοάμυνας μπορεί να χρησιμοποιήσει ο λαός απέναντι σ’ αυτό τον τύπο ιδεολογικής και πολιτισμικής καταπόνησης;
Στην πολιτική οι αντίπαλοι θα κάνουν ό,τι μπορούν για να μας αποδυναμώσουν. Αλλιώς τι αντίπαλοι θα ήταν. Κατά τη γνώμη μου, όταν κάποιος πετάει ένα σκληρό και ανθεκτικό αντικείμενο σ’ ένα γυάλινο δοχείο, δεν είναι η δύναμη του αντικειμένου που το θρυμματίζει , αλλά η αδυναμία του δοχείου που δέχεται το χτύπημα. Αυτό πρέπει να καταστήσουμε ανθεκτικό. Ετσι φαντάζομαι την επαναστατική διαδικασία: θα υπάρχουν πάντοτε επιθέσεις από τη μια και την άλλη πλευρά. Εχθρικές χώρες, ιμπεριαλιστικές λογικές… Θα ήμουν αφελής αν δεν το προέβλεπα. Αυτό που χρειάζεται, είναι να οικοδομούμε κάτι που να αντέχει. Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε δεκατρία χρόνια τώρα. Είναι φανερό ότι τα τελευταία χρόνια οι συντηρητικές δυνάμεις και η πλανητική συντηρητική διανόηση χρησιμοποιούν τα πολιτιστικά μέσα και το κοινό αίσθημα, για να εξασφαλίσουν σταθερούς οπαδούς. Αυτό έκανε και η αριστερά πάντοτε, ακόμα κι όταν ήταν περιθωριακή δύναμη, ώστε να μπορέσει να διαμορφώσει ισχυρές ιδέες και να παρέμβει στο συλλογικό φαντασιακό. Πείτε μου ποια είναι η επιρροή σας στο κοινό αίσθημα και θα σας πω πόση πολιτική δύναμη διαθέτετε.
Η αριστερά έχει απομακρυνθεί από αυτό το καθήκον. Οι θεωρητικές συζητήσεις μας, η κατάρτιση των στελεχών μας, η ικανότητά μας να αναλύουμε τη συγκεκριμένη κατάσταση αποσκοπούν στη διαμόρφωση ισχυρών ιδεών, που μπορούν να ακτινοβολούν και να κυριαρχούν στο φαντασιακό των ανθρώπων, στην ηθική και τη λογική του κόσμου. Και η δεξιά το γνωρίζει και το προσπαθεί, γι’ αυτό έχει αλλάξει. Στη θέση των πραξικοπημάτων, των δικτατοριών βάζει τη μάχη για ισχυρές ιδέες.
Η προσπάθειές της είναι σήμερα πιο περίτεχνες, γεγονός που καθιστά τη μάχη της αριστεράς πιο σύνθετη. Αν δεν είχα έναν ευφυή αντίπαλο απέναντί μου, θα γινόμουν κάποιος με προφανή όρια. Τα ισχυρά σημεία του αντίπαλου, οι στρατηγικές του σε υποχρεώνουν να έχεις την ικανότητα να τις αντιμετωπίζεις και να νικάς.
Οι νέες τακτικές της αντιπολίτευσης δεν με εκπλήσσουν, τις περιμέναμε, ήταν προβλέψιμες, αλλά οφείλουμε να τις αντιμετωπίσουμε κι εμείς με νέες στρατηγικές και τακτικές, ικανές να αντισταθούν στην επίθεση και να επαναφέρουν στην προοδευτική πλευρά τη γενική ματιά για τον κόσμο και για το μέλλον. Αυτό που ήδη ζούμε είναι κάτι νέο, αλλά δεν μας εκπλήσσει, είναι μέρος του άπειρου αλλά όχι απεριόριστου κόσμου των πιθανοτήτων που παρουσιάζονται στη διάρκεια του πολιτικού αγώνα.
Μιλώντας για μελλοντικές στρατηγικές και για νέες τακτικές των αντιπάλων, θα θέλαμε τη γνώμη σας για τις νέες προκλήσεις που σχετίζονται με την κοινωνική δικτύωση και την κυριαρχία του διαδικτύου.
Η κοινωνική δικτύωση εισάγει μια νέα πλατφόρμα στον πολιτικό χώρο, ένα νέο τεχνικό στήριγμα διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, πέρα από τα υπάρχοντα ήδη, τον προφορικό λόγο, τον έντυπο λόγο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Είναι ένα νέο στοιχείο που έχει σημασία να το κατανοήσουμε. Δεν συμφωνώ, όμως, με εκείνους που πιστεύουν ότι η κοινωνική δικτύωση μπορεί να επανεφεύρει τον κόσμο. Προφανώς μπορεί να δημιουργήσει φαντασιακό, όπως το ραδιόφωνο, να παραμορφώσει την πραγματικότητα, όπως η τηλεόραση, να ενισχύσει κοινωνικές προκαταλήψεις, όπως άλλα μέσα. Και όπως συμβαίνει με όλα τα μέσα, όποιος έχει περισσότερο χρήμα, έχει μεγαλύτερη δύναμη.
Ωστόσο, η δικτύωση χρειάζεται να έχει μια ελάχιστη βάση στην πραγματικότητα για να κάνει πιστευτά, αληθοφανή τα πράγματα ή, τουλάχιστον, να γεννήσει αμφιβολίες. Δεν μπορεί να επινοήσει εξωπραγματικά γεγονότα και να διαχειριστεί με τέτοιο τρόπο το μυαλό των ανθρώπων, ώστε να τους αλλάξει ριζικά τη γνώμη από τη μια στιγμή στην άλλη. Οι άνθρωποι δεν είναι ανόητοι, δεν είμαστε σφουγγάρια που ρουφάμε ό,τι νά ’ναι. Τα ανθρώπινα όντα πάντοτε υπήρξαν όντα με δοξασίες, αλλά οι δοξασίες τους είχαν μια ελάχιστη βάση στο πραγματικό έδαφος για να έχουν αποτελέσματα. Απαιτούν ένα υλικό πλαίσιο βασισμένο στην πραγματικότητα, προκειμένου να έχει αποτέλεσμα η διαχείριση και η πληροφόρηση.
Η κοινωνική δικτύωση έχει έναν ρόλο παροχής πληροφορίας και κυρίως αποπληροφόρησης. Αλλά δεν μπορεί να δημιουργήσει έναν κόσμο τελείως διαφορετικό από εκείνον που ζει καθημερινά ο πολίτης. Γιατί αυτός συγκρίνει την πληροφορία που του δίνουν μ’ αυτό που ζει όταν πάει ν’ αγοράσει ψωμί, όταν μπαίνει στο λεωφορείο, όταν μιλάει με τους συναδέλφους του στη δουλειά. Τελικά, κρατάει το ουσιώδες κι αυτό που ανταποκρίνεται στην εμπειρία του. Ας μην υποκύπτουμε λοιπόν στην εικόνα των ανθρώπινων όντων , που έχουν ένα κεφάλι γεμάτο με κοινωνική δικτύωση. Τα ανθρώπινα όντα ποτέ δεν ήταν ούτε θα είναι όντα χωρίς διακριτικές ικανότητες, χωρίς κριτικό πνεύμα.
Σίγουρα, η δικτύωση βοηθά και ενισχύει τη διάδοση του ψεύδους, μπορεί να παραμορφώσει την πραγματικότητα, αλλά δεν είναι παντοδύναμη, δεν μπορεί να κατασκευάσει μια εικονική πραγματικότητα μακριά από τον πραγματικό κόσμο. Είναι αποτελεσματική; Ναι, κυρίως γιατί συνδέεται με την πραγματικότητα των ανθρώπων, αλλά αν απομακρύνεται από αυτή, δεν χρησιμεύει σε τίποτα. Διαθέτουμε ένα νέο μέσο, με νέους κανόνες, νέες μορφές διαμόρφωσης της συλλογικής θέλησης και πληροφόρησης, αλλά αποτελεί μέρος του συστήματος που η ανθρωπότητα έχει δημιουργήσει σιγά σιγά εδώ και πέντε χιλιάδες χρόνια. Για να αντιμετωπίσουμε τους αντίπαλους που χειρίζονται αυτό το μέσο εναντίον μας, χρειάζεται να το αξιοποιήσουμε κι εμείς, αλλά για να αντιπαραθέσουμε μια πληροφόρηση φιλική προς την αλήθεια και επαληθεύσιμη.
Πηγή: Η Εποχή
