Προέκυψε το ζήτημα του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού. Ας ξεκινήσουμε ορίζοντάς τον. Γιατί τόσα χρόνια υπήρχε σε εκκρεμότητα;
Από ό,τι φαίνεται, από επίσημα ελληνικά χείλη, πρόκειται για απαίτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς όλα τα κράτη που έχουν θαλάσσια σύνορα, να παρουσιάσουν θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό. Ωστόσο, υπάρχει μια ιδιαιτερότητα: Στην περίπτωση της Ελλάδας, η κύρια αποδεκτή συμφωνία στο πλαίσιο της ΕΕ είναι αυτή μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, που αρχικά ήταν για την υφαλοκρηπίδα και στη συνέχεια εντάχθηκε και η ΑΟΖ (αφήνω απέξω τη Συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου που την αμφισβητεί η Τουρκία). Υπάρχουν κράτη στην ΕΕ που διατηρούν ένα κοινά αποδεκτό μεταξύ τους καθεστώς, συμφωνημένο ή με απόφαση διεθνούς δικαστηρίου. Τώρα γιατί ζητάει η ΕΕ από όλες τις χώρες έναν θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, ακόμη και εκεί που δεν υπάρχει οριοθέτηση για την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας (με την Αλβανία, την Τουρκία και τη Λιβύη) μου είναι ακατανόητο, για να μη πω παράλογο.
Τι μήνυμα θέλει να στείλει η Ελλάδα προς την τουρκική πλευρά, αλλά και διεθνώς με τη δική της ενέργεια ως προς την απαίτηση της ΕΕ;
Εδώ έχουμε το καλό και το κακό σενάριο. Το καλό, που μάλλον ισχύει, λέει ότι η ελληνική κυβέρνηση, έχοντας ως δεδομένο την απαίτηση της ΕΕ, ενημέρωσε την Τουρκία γι’ αυτή την αναγκαιότητα και ζήτησε να μην γίνει αντιληπτή ως προκλητική πρωτοβουλία (που θα ήταν το κακό σενάριο). Προφανώς οι Τούρκοι κατανοούν ότι η θέση εκκίνησης από την ελληνική πλευρά δεν μπορεί να είναι κάτι λιγότερο από μαξιμαλιστική, προφανώς για λόγους διαπραγματευτικής τακτικής.
Στον χωροταξιακό σχεδιασμό υπάρχουν πλευρές που δείχνουν ότι η ελληνική πλευρά αποδέχεται συμβιβαστικές συμφωνίες που έχει μέχρι τώρα κάνει, όπως με την Ιταλία και με την Αίγυπτο, και άρα έχει προφυλακτική διάθεση. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά εξελήφθη ως μαξιμαλιστική διεκδίκηση.
Αυτό που η ελληνική πλευρά παρουσίασε με τον χάρτη υπήρχε ήδη από το 1976-1977, όταν έγινε μια προσπάθεια η ελληνική κυβέρνηση να σύρει την τουρκική πλευρά στο Διεθνές Δικαστήριο, με τα ίδια ακριβώς νομικά επιχειρήματα, που τότε αφορούσαν την υφαλοκρηπίδα και όχι την ΑΟΖ. Άρα ο ελληνικός χάρτης υπάρχει στο τραπέζι εδώ και 50 χρόνια, ως ευκταίος.
Αυτές οι δύο παρεμβάσεις από την ελληνική πλευρά και η κυοφορούμενη απάντηση της Τουρκίας φέρνουν πιο κοντά τη συζήτηση για κοινή προσφυγή στη Χάγη;
Επιστρέφουμε πάλι στα δύο σενάρια. Αν αυτό το βήμα έγινε μετά από διμερή ελληνοτουρκική διπλωματία και μάλλον αυτό συνέβη (εξού και η συγκρατημένη τουρκική αντίδραση), μπορεί στη συνέχεια να έχουμε διαπραγματεύσεις για κοινό συνυποσχετικό. Εκεί βέβαια δεν χωράνε οι μαξιμαλιστικές θέσεις, αυτές μπορούν να παρουσιαστούν αργότερα ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου. Στο συνυποσχετικό μπορούν να μπουν κάποια στοιχεία κλειδιά ως κατευθυντήριες γραμμές, που το Διεθνές Δικαστήριο θα ήταν υποχρεωμένο να λάβει υπόψη, οι οποίες είχαν συζητηθεί ειδικά στις ελληνοτουρκικές συνομιλίες του 1977-1981, όπως (α) ότι η υφαλοκρηπίδα της Τουρκίας δεν θα περικυκλώνει ελληνικά νησιά και (β) αντίστοιχα η υφαλοκρηπίδα της Ελλάδας δεν θα κλείνει τα τέσσερα σημεία από τα οποία η Τουρκία βγαίνει στο Αιγαίο. Το συνυποσχετικό βέβαια δεν το βοηθούν και οι μαξιμαλιστικοί χάρτες, ο ελληνικός και ο αντίστοιχος τουρκικός που εμφανίζεται και με τον χάρτη της «γαλάζιας πατρίδας».
Πάμε για ενάμιση χρόνο ήρεμα νερά στο Αιγαίο. Αυτό δεν αποτελεί μια θετική προϋπόθεση για να προχωρήσουμε παραπέρα, μετά και το ψύχραιμο άνοιγμα των χαρτιών στην παρούσα φάση;
Κάθε φορά που ξεκινούν διαπραγματεύσεις για το Αιγαίο, αυτή που υπαναχωρεί είναι η ελληνική πλευρά (συγκεκριμένα το 1981 με τον Ανδρέα Παπανδρέου και το 2004 με τους Καραμανλή-Μολυβιάτη). Αυτό είναι βέβαιο ότι έχει κουράσει (για να το πω όσο γίνεται πιο ήπια) την τουρκική πλευρά αλλά και τον διεθνή παράγοντα που βλέπει και κρίνει. Αλλά σε αυτή τη συγκυρία η ελληνική κυβέρνηση είναι άραγε αποφασισμένη να προχωρήσει; Ή επενδύει κυρίους στους εξοπλισμούς και είναι προσδεμένη στην ακροδεξιά ατζέντα των διάφορων spoilers (Δένδιας, Σαμαράς, Καραμανλής, Βαληνάκης, κ.ά.);
Η κατάσταση στην περιοχή μας με βάση τη νέα πολιτική κατεύθυνση των ΗΠΑ συνιστά περιβάλλον γόνιμο ή πυροδοτεί ανταγωνισμούς;
Δεν είναι ασφαλές να μιλάει κανείς με βεβαιότητα για την πολιτική του Τραμπ με καθαρά ορθολογικούς όρους, αλλά φαίνεται ότι η Ουάσιγκτον δεν θα ήθελε όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Πάμε σε άλλο πεδίο. Είσαι αισιόδοξος για τα δύο πολεμικά μέτωπα, στη Γάζα και την Ουκρανία;
Είμαι αισιόδοξος με πραγματιστικό τρόπο. Φαίνεται ότι και οι δύο πόλεμοι έχουν μεγάλο κόστος και για την ισχυρότερη πλευρά. Ένας τρόπος για να λήξει ένας πόλεμος, σε τέτοιες περιπτώσεις ίσως τελικά ο μόνος, είναι η κατάσταση να έχει αποβεί «αμοιβαίο επώδυνο αδιέξοδο» (mutual hurting stalemate). Θα ήθελα να πω, ωστόσο, ότι ένα από τα μεγαλύτερα λάθη της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής των τελευταίων 15 χρόνων, είναι η συμμαχία με τον Νετανιάχου (έναν εγκληματία πολέμου και πολλαπλώς διεφθαρμένο) ,που είναι ντροπή που ηγείτο του σημερινού Ισραήλ, που το έχει καταντήσει κράτος παρία. Όπως είχε πει ο Ελευθέριος Βενιζέλος: «Η Ελλάδα είναι πολύ μικρή χώρα για να είναι άτιμη».
Ο Αλέξης Ηρακλείδης είναι ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
