«Οταν το τσεκούρι έφτασε στο δάσος, τα δέντρα είπαν: Το στειλιάρι του είναι ένας από μας»
τουρκική παροιμία
Tο ντοκουμέντο που δημοσιεύουμε σήμερα στις επόμενες σελίδες προέρχεται από το Αρχείο των τέως Βασιλικών Ανακτόρων (φ.390, εγγρ. 46-47) κι αποτελεί εξαιρετικά εύγλωττο τεκμήριο για τις μεθόδους οικοδόμησης, τα ειδοποιά χαρακτηριστικά και τις εσωτερικές αντιφάσεις της ελληνομακεδονικής εθνικοφροσύνης στα μεταπολεμικά χρόνια.
Πρόκειται για τη λεπτομερή απόρρητη έκθεση που συνέταξε τον Μάρτιο του 1966 ο Χαράλαμπος Κωνσταντόπουλος, πρώην υπάλληλος της ελληνικής πρεσβείας στη Μόσχα και στέλεχος πλέον της Εθνικής Εστίας, για την εθνική και πολιτική συμπεριφορά 114 τοπικών στελεχών (κοινοταρχών, κοινοτικών γραμματέων, προέδρων συνεταιρισμών, αγροφυλάκων και «φιλοπρόοδων πολιτών») από χωριά των νομών Καστοριάς, Φλώρινας και Πέλλας που «φιλοξενήθηκαν» από την Εστία για επιμόρφωση επί ένα εικοσαήμερο (21/2-12/3/1966).
Οπως προκύπτει από το διαβιβαστικό έγγραφο, ο συντάκτης της έκθεσης είχε εκ των προτέρων επιφορτιστεί από το Βασιλικό Εθνικό Ιδρυμα (ΒΕΙ) με τη στενή παρακολούθηση των «φιλοξενουμένων» και τη λεπτομερή καταγραφή των συμπερασμάτων του.
Το πρόγραμμα
Οργανικό τμήμα του πολυπλόκαμου δικτύου προνοιακών, εκπαιδευτικών και παραπολιτικών μηχανισμών που είχε οικοδομηθεί γύρω από το ΒΕΙ στα μεταπολεμικά χρόνια, η Εθνική Εστία πρωτολειτούργησε το 1951 στην Κέρκυρα ως φυτώριο πολιτικής επιμόρφωσης των δασκάλων.
Το 1953 διεύρυνε τον κύκλο των εργασιών της σε μια ευρύτατη γκάμα κοινωνικών ομάδων και μετέφερε τη βάση της στην Αθήνα, στον «Πύργο της Βασιλίσσης» (στους Αγ. Αναργύρους).
Η ομάδα των 114 «παραγόντων κοινοτικής αναπτύξεως» από τους «ευπαθείς» μακεδονικούς νομούς ήταν η 196η που υποβλήθηκε σε σχετικό πρόγραμμα.
Σύμφωνα με δημοσίευμα των ημερών, τα μέλη της «καθ’ εκάστην μεν πρωίαν παρηκολούθουν διαφόρους ομιλίας, επί των οποίων εγένοντο ακολούθως συζητήσεις, το δε απόγευμα επεσκέπτοντο μετά των αρμοδίων ξεναγών τα διάφορα Μουσεία και τα λοιπά αξιοθέατα των Αθηνών ή μετείχον εκδρομών» – στο Σούνιο, τους Δελφούς, την Κρήτη και την Πελοπόννησο.
Στο τέλος δε της εκδρομής, «τους απενεμήθησαν ειδικά αναμνηστικά διπλώματα» («Φωνή της Φλωρίνης», 19/3/1966, σ.1).
Από αναλυτικότατο ρεπορτάζ του περιοδικού «Μακεδονική Ζωή» για την επόμενη σειρά της ίδιας κατηγορίας, έναν ακριβώς χρόνο μετά (19/2-10/3/1967), πληροφορούμαστε πως η θεματολογία των διαλέξεων συνδύαζε διάφορα πρακτικά ζητήματα (από την «ατομική υγιεινή» και «τα προβλήματα της υγείας του χωριού» μέχρι «δημόσιες σχέσεις», «κοινοτική ανάπτυξη» ή «συνεργασία των ηγετικών στελεχών») με μια εξίσου ισχυρή δόση εθνικόφρονος αντικομμουνιστικής κατήχησης και προβολή του κοινωνικού έργου των βασιλικών ιδρυμάτων.
Τα σχετικά άρθρα περιγράφουν φυσικά σε πανηγυρικούς τόνους τον «ενθουσιασμό» των εκδρομέων, από την έκθεση Κωνσταντόπουλου πληροφορούμαστε ωστόσο πως «ομάς φιλοξενουμένων» ζήτησε αρκετά νωρίς να φύγει, με μια εύσχημη αλλά αποκαλυπτική δικαιολογία: «διά να φυτεύσουν φράουλα».
Ιδιομορφία της συγκεκριμένης φουρνιάς επισκεπτών ήταν η υπαγωγή της φιλοξενίας τους στα αφομοιωτικά «ειδικά προγράμματα» που δρομολογήθηκαν το 1962 με στόχο «την αντιμετώπισιν της λεγομένης σλαβομακεδονικής μειονότητος» κι εξακολούθησαν να τρέχουν μέχρι το 1981.
Η ταξινόμηση
Οπως διαπιστώνουμε από την έκθεση, οι 114 Μακεδόνες χρησιμοποιήθηκαν ως «ανεπίλεκτον» (αξεκαθάριστο, δηλαδή, και αντιπροσωπευτικό) δείγμα για ένα πείραμα κοινωνικής μηχανικής, με στόχο την «εθνική αφομοίωσή» τους βάσει των προδιαγραφών του μετεμφυλιακού κράτους.
Οι «ειδικές παρατηρήσεις» του Κωνσταντόπουλου δεν ασχολούνται έτσι καθόλου με το καθαρά τεχνικό μέρος της επιμόρφωσης, που εκλαμβάνεται μάλλον ως πρόσχημα για την προώθηση του υπόλοιπου σχεδιασμού.
Περιορισμένο ενδιαφέρον δείχνει και για τους αναφανδόν εθνικόφρονες, που θεωρούνται δεδομένοι και χρησιμεύουν περισσότερο ως μαγιά της όλης ζύμωσης ή ως πληροφοριοδότες.
Η προσοχή της έκθεσης επικεντρώνεται, αντίθετα, στο βασικό target group του εγχειρήματος: τους «εθνικά αδιάφορους γηγενείς», που θεωρείται πως αποτελούν την πλειονότητα των φιλοξενουμένων.
Η υπεροψία με την οποία το στέλεχος της Εστίας αντιμετωπίζει τους φιλοξενουμένους της έρχεται, φυσικά, σε χτυπητή αντίθεση με τη δημόσια εξύμνησή τους.
Κατ’ ιδίαν, ο Κωνσταντόπουλος εκτιμά ότι, μ’ εξαίρεση ένα 30% ακραιφνώς εθνικοφρόνων, οι υπόλοιποι ήταν είτε «αδιάφορα αγράμματα στοιχεία» (50%) είτε άτομα με φρονήματα «ρευστά» έως αναφανδόν «ξενικά» (20%). Με περιφρόνηση μιλά και για το πνευματικό επίπεδό τους, θεωρώντας το κάτω του μετρίου, με «ελαχίστας εξαιρέσεις υψηλοτέρου».
Η ταξινόμηση των φρονημάτων 114 ανθρώπων βάσει της συγκυριακής επαφής ενός εικοσαήμερου δεν είναι βέβαια εύκολη υπόθεση, έστω κι αν ο επεξεργαστής τους είχε (μάλλον υπερβολικά) μεγάλη ιδέα για το δικό του πνευματικό επίπεδο.
Οι φευγαλέες παρατηρήσεις του συμπληρώθηκαν έτσι από τον «αυθόρμητο» χαφιεδισμό κάποιων ήδη γνωστών του εθνικοφρόνων, σε βάρος των συνταξιδιωτών τους.
Η κατήχηση
Για την ειδική κατήχηση των πειραματόζωων, όσον αφορά το Μακεδονικό, χρησιμοποιήθηκαν τρεις διαλέξεις και τέσσερις ομιλητές:
● Ο Γεώργιος Μόδης, παλιός μακεδονομάχος από το Μοναστήρι, μετέπειτα βουλευτής Φλώρινας κι εθνικός παράγων στην περιοχή επί δεκαετίες. Ανθρωπος με μακροχρόνια εμπειρία στο αντικείμενο, όπως μαρτυρούν τα πολυάριθμα διηγήματά του τα εμπνευσμένα από τη μικροϊστορία της περιοχής, με ανεκδοτολογικό και συνάμα φρονηματιστικό χαρακτήρα: κείμενα που φρόντιζαν να υποβάλουν στον εγχώριο αναγνώστη τη δέουσα κάθε φορά εθνική γραμμή, προειδοποιώντας τον για τις συνέπειες των όποιων αποκλίσεων, αλλά και θυμίζοντας σκοτεινές οικογενειακές σελίδες των πολιτικών αντιπάλων του συγγραφέα.
Τη φορά τούτη, ο παλαίμαχος πολιτικός θα προτιμήσει, πάντως, την υπαινικτική οδό μέσω Μεγαλέξανδρου, με εντυπωσιακά μεν αλλά μακροπρόθεσμα αμφιλεγόμενα αποτελέσματα. Από το βασικό φυλλάδιό του εκείνης της περιόδου, γνωρίζουμε γαρ ότι ο Μόδης πρόβαλλε ως ύψιστο επιχείρημα κατά των «Ψευδομακεδόνων των Σκοπίων» το γεγονός πως αυτοί «απαρνούνται τον Μέγαν Αλέξανδρον και τους [αρχαίους] Μακεδόνας του» («Η Μακεδονία μας και η μακεδονική μειονότης», Αθήναι 1962, σ.3, 14, 15).
● Ο Δημήτριος Χατζής, συνταξιούχος επιθεωρητής γενικής εκπαιδεύσεως, που δεν φαίνεται να συγκίνησε ιδιαίτερα το ακροατήριο.
● Ο Κώστας Μπράμος, συγγραφέας του εγχειριδίου «Σλαβοκομμουνιστικαί οργανώσεις εν Μακεδονία» (1953), η παρουσία του οποίου πρέπει να υπήρξε μάλλον διακοσμητική.
● Ο Χαράλαμπος Σωτηρόπουλος, ανερχόμενο στέλεχος του Τμήματος Εθνικών Θεμάτων της ΚΥΠ, επικεφαλής του οποίου θ’ αναλάβει επί χούντας (1969) και θα παραμείνει μέχρι τη μετεξέλιξη της υπηρεσίας σε ΕΥΠ (1986).
Από τον ενθουσιασμό του Κωνσταντόπουλου, διαπιστώνουμε πως η ομιλία του έγινε αντιληπτή σαν το «βαρύ πυροβολικό» της όλης ζύμωσης – κυρίως ως επίδειξη κρατικής παντογνωσίας και ισχύος απέναντι σ’ εσωτερικό εχθρό κι επαμφοτερίζοντες, που ανέβασε το ηθικό των εθνικοφρόνων. Δυστυχώς, το ντοκουμέντο δεν μας παρέχει διευκρινιστικές (κι ενδεχομένως γαργαλιστικές) λεπτομέρειες επ’ αυτού.
Μεγαλέξανδρος ο Β’
Εκτός από το βαρύ πυροβολικό της ΚΥΠ, χρησιμοποιήθηκε κι ένα ακόμη βαρύτερο όπλο: η αυτοπρόσωπη εμφάνιση του νεαρού βασιλιά Κωνσταντίνου, κατά τη διάρκεια ομιλίας θρησκευτικού περιεχομένου, η επαφή του με τους «φιλοξενουμένους» και η επίλυση, με τις θεολογικές του γνώσεις, των «αποριών» ενός εξ αυτών (διάσημου καλαμπουρτζή στο χωριό του, όπως πληροφορηθήκαμε).
Η χειμαρρώδης εξύμνηση του άνακτα σαν από μηχανής Θεού, σε μια έκθεση που προοριζόταν για το Βασιλικό Ιδρυμα κι εντοπίστηκε στο αρχείο των Ανακτόρων, μας λέει βέβαια πολύ περισσότερα για το ποιόν του συντάκτη της παρά για τα συναισθήματα και τις εντυπώσεις των 114 Μακεδόνων. Ετσι κι αλλιώς, αποτελεί όμως τεκμήριο των αντιλήψεων μιας ολόκληρης εποχής.
Στο ακροτελεύτιο συμπέρασμά του, ο Κωνσταντόπουλος προειδοποιεί για την ανάγκη βασιλικής εμφάνισης (ή κάποιου υποκατάστατού της) σε κάθε νέα επίσκεψη προσκεκλημένων αυτής της κατηγορίας.
Οπως διαπιστώνουμε από το ρεπορτάζ της «Μακεδονικής Ζωής», η συνταγή επαναλήφθηκε αυτούσια μία ακόμη φορά. Μετά την 21η Απριλίου, πάλι, αντί του Κοκού τον ρόλο του νεότερου Μεγαλέξανδρου ανέλαβε αυτοπροσώπως ο Παττακός.
Πρόβατα και ερίφια
Εξαιρετικά εύγλωττη είναι, τέλος, η περιγραφή της προσπάθειας να παγιδευτεί ο μόνος από τους «φιλοξενουμένους» που μνημονεύεται ονομαστικά, σαν ιδεότυπο του «εσωτερικού εχθρού»: ο κοινοτάρχης του χωριού Ξινό Νερό, Ηλίας Στράντζας, παλιός ΕΑΜίτης δάσκαλος, άγρια κυνηγημένος από το μετεμφυλιακό κράτος.
Η εκλογή του το 1964 μνημονεύεται σε έκθεση της ΚΥΠ (23/5/1965) ως μια από τις 77 περιπτώσεις «ατόμων με πλούσιον ανθελληνικόν παρελθόν» που εκλέχθηκαν στα κοινοτικά συμβούλια 34 χωριών του Ν. Φλώρινας χάρη στη φιλελευθεροποίηση της πολιτικής ζωής που ακολούθησε την εκλογική νίκη της Ενωσης Κέντρου· του καταλογίζεται ότι «το 1944 ωργανώθη εις ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, διατελέσας μάλιστα και πρόεδρος του αναθεωρητικού Λαϊκού Δικαστηρίου» κι ότι «επρωτοστάτησεν διά την ίδρυσιν Βουλγαρικού σχολείου, απολυθείς [ως δάσκαλος] λόγω της δράσεώς του».
Οταν η ΚΥΠ κάνει λόγο για «βουλγαρικό σχολείο», αναφέρεται φυσικά στα σλαβομακεδονικά σχολεία που άνοιξε το ΕΑΜ στα ντόπια χωριά μετά την Απελευθέρωση, ως έμπρακτο δείγμα δημοκρατικής διαχείρισης του μειονοτικού αλλά και ως ανταπόδοση για τη συστράτευσή τους στις γραμμές της Αντίστασης κατά του κατακτητή.
Σημερινοί κάτοικοι του Ξινού Νερού, με τους οποίους επικοινωνήσαμε, τον θυμούνται αντίθετα σαν έναν εξαιρετικά αγαπητό, χιουμορίστα κι αξιοπρεπή άνθρωπο, που παύθηκε από τη χούντα κι επανεξελέγη πανηγυρικά μετά τη Μεταπολίτευση.
Ο μετέπειτα κοινοτάρχης και σημερινός βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Κώστας Σέλτσας, μας επισήμανε μάλιστα ότι στο χωριό ο Στράντζας ήταν γνωστός με το προσωνύμιο «ο κύριος»· διευκρίνισε δε πως ο στιγματισμός του από τις υπηρεσίες ασφαλείας παρέμεινε ενεργός ίσαμε το τέλος της ζωής του.
Κατά τη «φιλοξενία» του στην Εθνική Εστία, το 1966, ο «ανθέλλην» κοινοτάρχης επιλέχθηκε από τους οικοδεσπότες να προσφωνήσει τον βασιλιά – και χρησιμοποίησε την ευκαιρία για να θυμίσει τον προσωπικό επαγγελματικό αποκλεισμό του.
Η ύπουλη αυτή «προτίμηση» προκάλεσε όμως ανησυχία στους εθνικόφρονες καλοθελητές, που έσπευσαν να τον διαβάλουν στους οικοδεσπότες, «προειδοποιώντας» για τις συνέπειες ενδεχόμενης αποκατάστασής του.
Με τη σειρά τους, οι οργανωτές της παράστασης φρόντισαν να καθησυχάσουν τους συνεργάτες τους, «ότι θα πρέπει να έχωσιν εμπιστοσύνην εις τον Βασιλέα των, ο οποίος τελεί εν απολύτω γνώσει και των παραμικροτέρων λεπτομερειών του όλου θέματος».
Και ο μεν Κοκός μπορεί να μη διακρινόταν και τόσο για την ευρυμάθεια ή για το βάθος της αναλυτικής του σκέψης, οι μηχανισμοί όμως που τον επικαλούνταν ως σύμβολο μόνο για έλλειψη εγρήγορσης δεν είναι δυνατό να κατηγορηθούν…
ΕΚΘΕΣΙΣ Ειδικών παρατηρήσεων επί της 20ημέρου φιλοξενίας υπό της Εθνικής Εστίας του Βασιλικού Εθνικού Ιδρύματος 114 Παραγόντων Κοινοτικής Αναπτύξεως της 196ης σειράς, εκ των Νομών Καστορίας, Πέλλης και Φλωρίνης.
Ι. ΓΕΝΙΚΑ
α. Η εν λόγω σειρά απετελείτο υπό Προέδρων και Γραμματέων Κοινοτήτων, Προέδρων Αγροτικών Συνεταιρισμών, Αγροφυλάκων, φιλοπροόδων πολιτών κ.λπ.
Οι ανωτέρω, κατά δηλώσεις αρμοδίως παρασχεθείσας ημίν, ετύγχανον ανεπίλεκτοι, από πλευράς θέσεως εκάστου εξ αυτών έναντι του Εθνικού μας προβλήματος, το οποίον απασχολεί την περιοχήν προελεύσεώς των.
ΙΙ. Εκ της εν γένει παρακολουθήσεως των διαφόρων εκδηλώσεων και αντιδράσεών των, κατά την διάρκειαν της 20ημέρου φιλοξενίας των, παρετηρήσαμε τα ακόλουθα:
α. Ο μέσος όρος του πνευματικού επιπέδου αυτών εκυμαίνετο εις τα όρια μεταξύ του μέσου και κατωτάτου τοιούτου, και με ελαχίστας εξαιρέσεις ατόμων υψηλοτέρου πνευματικού επιπέδου.
β. Επιδιώξαντες να διαχωρίσωμεν τους φιλοξενουμένους κατά κατηγορίας ανταποκρινομένας εις την θέσιν εκάστου εξ αυτών έναντι του εθνικού μας θέματος, εμορφώσαμεν την γνώμην ότι μεταξύ αυτών συμπεριελαμβάνοντο:
ι. Στοιχεία ενεργά και ακραιφνώς αφοσιωμένα εις τα εθνικά ιδεώδη, εξ «εντοπίων» και προσφύγων, κατά ποσοστόν περίπου 30%.
ιι. Στοιχεία μάλλον αδιάφορα, μη εκδηλούμενα, κυρίως εξ «εντοπίων» τύπου «αγραμμάτου χωρικού», κατά ποσοστόν περίπου 50%.
ιιι. Στοιχεία εμφορούμενα από αισθήματα κλιμακούμενα εις τα όρια μεταξύ ατόμων ρευστής συνειδήσεως μέχρι φίλα προσκειμένων εις τας ξενικάς επιδιώξεις, κατά το υπόλοιπον εξ 20% ποσοστόν, αποτελούμενον κατά μέγα μέρος εξ εντοπίων και ολίγων προσφύγων κομμουνιστών.
Τα ανωτέρω στοιχεία, εκτός της παρακολουθήσεως των εκδηλώσεων και αντιδράσεων, προέρχονται και εκ πληροφοριών τας οποίας παρείσχον ημίν όλως αυθορμήτως φιλοξενούμενοι γνωστοί ημίν, ανήκοντες εις την πρώτην κατηγορίαν, ως δ’ εκ τούτου τυγχάνουσι σχετικά.
ΙΙΙ. Καθ’ όσον αφορά τας παρατηρηθείσας εκδηλώσεις και αντιδράσεις κατά την εκτέλεσιν του προγράμματος της φιλοξενίας των, αναφέρονται τα κάτωθι:
1. Αντιδράσεις εκ των ομιλιών
α. Η εκ μέρους των παρακολούθησις των ομιλιών γενικού περιεχομένου, ως Κοινοτικής Αναπτύξεως κ.λπ., υπήρξεν ενδιαφέρουσα και φυσιολογική, ως συμβαίνει με απάσας τας σειράς φιλοξενίας ετέρων κατηγοριών.
β. Καθ’ όσον αφορά τας ειδικάς επί του Μακεδονικού θέματος ομιλίας, παρόμοιαι ανεπτύχθησαν υπό τριών ομιλητών, ως κάτωθι:
ι. Η υπό του κ. Γ. Μόδη, την 23/2/66, με θέμα «Η επιρροή του Μ. Αλεξάνδρου εις τας χώρας της Μ. Ανατολής, καθώς και η επιρροή των τέκνων της Δ. Μακεδονίας εις την ανάπτυξιν του πολιτισμού των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης -Αυστροουγγαρίας- και η θετική τούτων συμβολή εις την Εθνικήν μας παλιγγενεσίαν κατά το 1821».
Η εν λόγω ομιλία, μεστή παραδειγμάτων φιλοπατρίας ενεργού, φιλοπονίας, δραστηριότητος κ.λπ. εν σχέσει προς το αναπτυχθέν θέμα, απεδείκνυε άνευ ετέρου την Ελληνικότητα του Δυτικομακεδονικού χώρου και των κατοίκων του, ενώ απετέλει εν ταυτώ και έμμεσον απάντησιν εις την σλαυικήν προπαγάνδα.
Τούτου ένεκεν, υπήρξεν εξόχως επιτυχής, διότι επηρέασεν αισθητώς το ακροατήριον. Ειδικώτερον, επλήρωσε τας καρδίας των φιλοξενουμένων της α κατηγορίας με αισθήματα εθνικής υπερηφανείας, εκέντρισε το ενδιαφέρον των της β κατηγορίας, ενώ οι της γ κατηγορίας, καίτοι εχειροκρότουν, φοβούμεθα μήπως ούτως έπραττον εκ φόβου παρεξηγήσεώς των εκ των παρακαθημένων των.
Δεν θα χρειασθή ίσως ν’ αναφερθώμεν ιδιαιτέρως, εξηγούντες περαιτέρω τους λόγους τους σχετικούς με την εν προκειμένω εκδήλωσιν ενθουσιασμού εκ μέρους ατόμων εκ της περιοχής, ανηκόντων εις τον λεγόμενον «σκληρόν πυρήνα», ως τυγχάνοντας γνωστούς.
ιι. Καθ’ όσον αφορά την 2αν ομιλίαν την υπό του κ. Δ. Χατζή γενομένην την 24/2/66 με θέμα «Η παλαιά και η νέα Μακεδονία» αναφέρομεν ότι αι εκδηλώσεις των φιλοξενουμένων υπήρξαν αι αυταί με εκείνας του κ. Μόδη περίπου, πλην εις μικροτέραν κλίμακα, ενδεχομένως διότι, ενώ ο κ. Μόδης εισήλθεν εμμέσως και εντέχνως εις το θέμα, ο κ. Χατζής εισήλθεν απ’ ευθείας εις αυτό, με επιχειρήματα αξιόλογα, αναπτυχθέντα φιλολογικώ ούτως ειπείν τω τρόπω.
Συμπληρωματικώς αναφέρεται ότι, επί της ομιλίας ταύτης, ουδέν διετυπώθη ημίν σχόλιον αυθορμήτως, ως τούτο συνέβη με την περίπτωσιν του κ. Μόδη.
ιιι. Τέλος, η ειδική επίσης επί του Μακεδονικού ομιλία, η γενομένη υπό των κ.κ. Μπράμου και Σωτηροπούλου, φαίνεται ότι απέδωσε τους αναμενομένους καρπούς, εάν λάβωμεν υπ’ όψιν τας εκδηλώσεις των φιλοξενουμένων.
Οι φιλοξενούμενοι της α κατηγορίας εδήλωσαν ανοικτά πλέον ημίν τον άκρατον ενθουσιασμόν των, δηλώσαντες ξεκάθαρα ότι ΑΝΕΘΑΡΡΗΣΑΝ εκ της αναπτύξεως του θέματος και της επιχειρηματολογίας του κ. Σωτηροπούλου.
Τινές των φιλοξενουμένων, εγερθέντες κατά την διάρκειαν της ομιλίας υπό του κ. Σωτηροπούλου -μεγαλυτέρας ηλικίας- προσέθετον, με την περιγραφήν των ιδικών των αναμνήσεων εκ της βουλγαρικής θηριωδίας και δολιότητος, βαρύτητα εις την ομιλίαν, ως επιβεβαιούντες τα υπό του ομιλητού υποστηριζόμενα.
Οι φιλοξενούμενοι της β κατηγορίας ενεπνεύσθησαν εκ της ομιλίας ταύτης και κατά μέγα μέρος επίστευσαν, ενώ οι φιλοξενούμενοι της γ κατηγορίας, οσονδήποτε και εάν δεν επετεύχθη να διερευνηθή επαρκώς το περιεχόμενον του εσωτερικού των κόσμου, εν τούτοις το γεγονός ότι ήκουσαν στοιχεία επαρκώς δεδικαιολογημένα, τα οποία ουδέποτε άλλοτε είχον ακούσει μεθοδικώς αναπτυσσόμενα και λίαν εντέχνως υπό του κ. Σωτηροπούλου, το υπ’ αυτών εξαχθέν συμπέρασμα, ότι το κράτος τελεί εν γνώσει των εξελίξεων του εθνικού θέματος λεπτομερώς, έτι δε αι εκδηλώσεις φιλοξενουμένων της α και τινων της β κατηγορίας, ότι «με την ομιλίαν του κ. Σωτηροπούλου, που ήτο η καλύτερη όλων, πολλών έπεσαν τα αυτιά σήμερον», συνιστούν την εν κατακλείδι διαπίστωσιν ότι οι φιλοξενούμενοι ανεθάρρησαν, ενεπνεύσθησαν, επείσθησαν και, τέλος, αντελήφθησαν ότι το έθνος παραμένει συνεχώς άγρυπνον, έτοιμον να απαντήση και συντρίψη, ανά πάσαν στιγμήν, πάσαν επιβουλήν στρεφομένην κατά της ακεραιότητος της Πατρίδος.
ΙV. Εν τη επιδιώξει ημών όπως αναλύσωμεν έτι περαιτέρω την επίδρασιν επί των φιλοξενουμένων των ειδικών επί του εθνικού θέματος ομιλιών, εθεωρήσαμεν σκόπιμον να προβώμεν εις τας σχετικάς ημών κρίσεις, εν τω πλαισίω του παράγοντος χρόνου. Ούτως:
α. Ως και αλλαχού ανεφέρθη, η πρώτη ομιλία εγένετο υπό του κ. Μόδη κατά τας πρώτας περίπου ημέρας της φιλοξενίας, ενώπιον ακροατηρίου ανεπιλέκτου και αγνώστου εισέτι ημίν από πλευράς βαθμού πίστεως προς τα εθνικά ιδεώδη, με στόχον την απόδειξιν της Ελληνικότητος της Μακεδονίας και των κατοίκων της κατά τρόπον, ως και αλλαχού ανεφέρθη, λίαν έντεχνον, χωρίς να αναφέρη γείτονας, επιδιώξεις των κ.λπ., το δε αποτέλεσμα υπήρξε λίαν ικανοποιητικόν. Ως εκ τούτου, ο παράγων χρόνος ουδόλως επέδρασεν.
Εάν ούτως έχει το πράγμα διά την περίπτωσιν της ομιλίας του κ. Μόδη, το πράγμα διαφέρει από πλευράς εκδηλώσεων και αποτελέσματος με τας συγγενείς ομιλίας των κ.κ. Δ. Χατζή και Χ. Σωτηροπούλου, και τούτο καθ’ ημάς οφείλεται εις τον παράγοντα χρόνον.
Και δεν ήτο δυνατόν να συμβή άλλως πώς.
Διότι, εάν συνέβαινε η ομιλία του κ. Χατζή να επραγματοποιήτο εις χρόνον καθ’ όν ανέπτυσσε την ομιλίαν του ο κ. Σωτηρόπουλος, το αποτέλεσμα το οποίον επετεύχθη κατόπιν της ομιλίας του κ. Σωτηροπούλου, θα επετυγχάνετο ασφαλώς και με την ομιλίαν του κ. Χατζή, έστω και εάν αύτη υστέρει εκείνης του κ. Σωτηροπούλου εις επιχειρηματολογίαν και έντεχνον προβολήν των τελευταίων εξελίξεων επί του θέματος, ως ειδικώς ασχολουμένου με αυτό.
Και το βαρύ και πολύτιμον ορόσημον του παράγοντος χρόνου, προσδιορίζεται από την όλως απροσδόκητον διά τους φιλοξενουμένους παρουσίαν της Α.Μ. του Βασιλέως εν μέσω τούτων, εν τη Εθνική Εστία.
Το γεγονός τούτο υπήρξεν αποφασιστικής σημασίας, διότι αποφασιστικώς συνετέλεσεν εις την συγκλονιστικήν αφύπνισιν των φιλοξενουμένων της δευτέρας κατηγορίας, επέσυρε τον έξαλλον ενθουσιασμόν και την αναθάρρησιν των της πρώτης κατηγορίας, και έθεσε οριστικόν φραγμόν διάχωριστικόν, μεταξύ των δυο τούτων κατηγοριών και των εναπομεινάντων ανεπηρεάστων εκ των φιλοξενουμένων της τελευταίας κατηγορίας.
Κατόπιν των ανωτέρω αναφέρομεν συνοπτικώς τα εξής:
Η ομιλία του κ. Μόδη, με το αναφερθέν αποτέλεσμα, προπαρεσκεύασε ψυχολογικώς το έδαφος διά την υποδοχήν του Βασιλέως, όστις εγένετο δεκτός μετ’ ακράτου ενθουσιασμού, ως ανεφέρθη.
Η παρουσία του Βασιλέως εν τη Εθνική Εστία, η υπό του Μεγαλειοτάτου παρακολούθησις της ομιλίας του ομοτίμου Καθηγητού του Πανεπιστημίου κ. Τρεμπέλλα, τα τεθέντα ιδιότυπα ερωτήματα προς τον κ. Τρεμπέλλα υπό του Προέδρου του Ξυνού Νερού Φλωρίνης Στράντζα, κυρίως δε αι γνωσταί συμπληρωματικαί και εύστοχοι απαντήσεις του Ανακτος προς τον Στράντζαν, εν σχέσει προς απορίας του επί της ομιλίας του κ. Καθηγητού, έθεσαν την σφραγίδα της μεγίστης εμπιστοσύνης και του θαυμασμού των φιλοξενουμένων εις το Πρόσωπον Του Νεαρού Βασιλέως, δημιουργηθείσης ούτω συγκινητικής ατμοσφαίρας, μεστής εθνικής εξάρσεως, υπερκαλυψάσης και τους ρευστής εθνικής συνειδήσεως φιλοξενουμένους.
Τούτο ακριβώς το συγκινητικόν γεγονός προπαρεσκεύασε το γονιμώτατον έδαφος διά την καλλιέργειαν και ανάπτυξιν του Μακεδονικού προβλήματος, το οποίον τόσον άριστα αποτελέσματα απέδωσεν ως υπό του κ. Σωτηροπούλου ανεπτύχθη.
V. Η σειρά αύτη των φιλοξενουμένων υπήρξε προνομιούχος, διότι παρεσχέθη εις τον απλοϊκόν φιλοξενούμενον χωρικόν η ευκαιρία να πλησιάση τον Βασιλέα του, να τον χαιρετίση διά χειραψίας και να συνομιλήση μετ’ Αυτού.
Αι επιφυλαχθείσαι εξ άλλου ενθουσιώδεις εκδηλώσεις των φιλοξενουμένων, κατά την τυχαίαν διέλευσιν επ’ αυτοκινήτου της Α.Μ. εις το Βασιλικό κτήμα ένθα είχον μεταβή, την επομένην της Βασιλικής επισκέψεως εις την Εθνικήν Εστίαν, προς κατάθεσιν στεφάνου εις τον τάφον Του Αειμνήστου Βασιλέως Παύλου, επεβεβαίωσαν, διά μίαν εισέτι φοράν, τα αισθήματα της αγάπης και της εμπιστοσύνης των προς Τον Σεπτόν Ανακτα.
VI. ΛΟΙΠΑΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Ολίγας ημέρας μετά την έναρξιν της φιλοξενίας, εξεδηλώθη επιθυμία υπό ομάδος φιλοξενουμένων προς διακοπήν της φιλοξενίας των, με το αιτιολογικόν ότι θα έπρεπε να επιστρέψουν εις τα χωρία των διά να φυτεύσουν φράουλα.
2. Οτε απεφασίσθη η πραγματοποίησις της εκδρομής εις Κρήτην, διοχετεύθη μεταξύ των φιλοξενουμένων ο φόβος εκ των ταλαιπωριών του θαλασσίου ταξιδίου, όστις έσχεν απήχησιν εις σοβαρόν αριθμόν εξ αυτών.
Η σχετική διάδοσις ότι θα ταξιδεύσουν εις το κατάστρωμα όλην την νύκτα, χωρίς κλινοσκεπάσματα, ενδεχομένως υπό θαλασσοταραχήν, έσχεν ιδιαιτέραν απήχησιν ιδίως μεταξύ εκείνων οίτινες το πρώτον εις την ζωήν των θα επραγματοποίουν θαλάσσιον ταξίδι.
Παρά τας σχετικάς εκ μέρους της Εστίας εξηγήσεις, περί του ανέτου του ταξιδίου εις καμπίνας [με] κλίνας δι’ έκαστον εξ αυτών, δεν έπαυσαν υπάρχοντες οι δυσπιστούντες.
Ηρκει η πραγματοποίησις της εκδρομής ταύτης, ευτυχώς με ήρεμον θάλασσαν, ώστε, μετά το πέρας αυτής, να εκδηλώνουν ποικιλλοτρόπως την ικανοποίησίν των και την υπερηφάνειάν των δι’ όσα είδον και ήκουσαν εις Κνωσσόν, Μουσείον Ηρακλείου και Μητροπολιτικόν ναόν και δεξίωσιν υπό Μητροπολίτου Κρήτης κ.λπ.
3. Το ταξίδι εις Κρήτην των φιλοξενουμένων διά δύο πλοίων, έσχεν δυσμενήν αντίκτυπον επί της συνοχής της ομάδος. Η αναμονή της προηγηθείσης ομάδος και τα επακόλουθα προβλήματα θα ήτο δυνατόν να αποφευχθούν, εφ’ όσον εταξίδευον ως ενιαία ομάς.
4. Η συνοδεία των φιλοξενουμένων υπό του Πρεσβευτού της Κύπρου κ. Ν. Κρανιδιώτη, ο χαιρετισμός του Μητροπολίτου Κρήτης, από άμβωνος ενώπιον του εκκλησιάσματος της Κυριακής 27/2/66, χαιρετίσαντος τους «Ελληνας του Βορρά» (φιλοξενουμένους) και τους «Ελληνας του Νότου» (εν τω προσώπω του κ. Κρανιδιώτη), καθώς και οι επακολουθήσαντες χαιρετισμοί κατά την δεξίωσιν εις το Μητροπολιτικόν Μέγαρον Ηρακλείου, εκάλυψαν με έντονον εθνικόν παλμόν τον σκοπόν του εις Κρήτην προσκυνήματος.
5. Ο εκ των φιλοξενουμένων Πρόεδρος του Ξυνού Νερού, περί ου αλλαχού ενταύθα ανεφέρθημεν, μετά το πέρας των ομιλιών, κατά την δοθείσαν εις το Μητροπολιτικόν μέγαρον δεξίωσιν, εν Ηρακλείω, όλως αυθορμήτως και άνευ προσκλήσεως λαβών τον λόγον, ηυχαρίστησε τους προλαλήσαντας και έπλεξε το εγκώμιον των Κρητών, οίτινες συνέδραμον, εκ των πρώτων ελευθέρων Ελλήνων, τους μόλις απελευθερωθέντας Ελληνας της Μακεδονίας υπό του Ελληνικού στρατού κατά το 1912-1913, διανθίσας τον λόγον του με ενθουσιώδεις πατριωτικάς εκδηλώσεις.
Αποτέλεσμα της τοιαύτης αυθορμήτου ενεργείας του υπήρξεν η πρώτη αντίδρασις των φιλοξενουμένων προς ημάς -της πρώτης κατηγορίας- λόγω των φιλοβουλγαρικών του αισθημάτων «και της δολιότητός του να παριστάνη τον πατριώτην».
Η σκοπίμως υφ’ ημών ανάθεσις εις αυτόν ίνα προσφωνήση την Α.Μ. Τον Βασιλέα εκ μέρους των φιλοξενουμένων και η εν συνεχεία υποβολή υπ’ αυτού εις Τον Ανακτα της παρακλήσεώς του, όπως τον συνδράμη ίνα ανακτήση την διδασκαλικήν του ιδιότητα, εξηρέθισεν εις μεγάλον βαθμόν τους φιλοξενουμένους, οίτινες κατ’ ιδίαν προσεγγίζοντες ημάς επεδίωκον να «διαφωτίσουν» ημάς επί της απάτης των ανθρώπων της κατηγορίας ταύτης, οίτινες ουδόλως διαφέρουν παρομοίων ανθρώπων διαβιούντων εν Μακεδονία και οι οποίοι, ως ισχυροί κομματικοί παράγοντες και εθνικοφρόνων κομμάτων ακόμη, δημιουργούν τας μεγαλυτέρας ζημίας εις βάρος της Ελλάδος, διά της επιρροής ην εξασκούν επί των διαφόρων πολιτικών. Συμπληρωματικώς ανέφερον ημίν ότι, εν περιπτώσει επαναδιορισμού του, θα εξεγερθούν διότι, ως χαρακτηριστικώς εδήλωσαν: «Mε αυτούς μας χωρίζει αίμα». Παρέστη ανάγκη να καθησυχάσωμεν τούτους καταλλήλως με την εξήγησιν ότι θα πρέπει να έχωσιν εμπιστοσύνην εις τον Βασιλέα των, ο οποίος τελεί εν απολύτω γνώσει και των παραμικροτέρων λεπτομερειών του όλου θέματος, μέχρι και του τρόπου διάβιώσεώς των και συνηθειών των, και μάλιστα κατά περιοχάς, εις τον χώρον της Δ. Μακεδονίας.
VII. ΓΕΝΙΚΟΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
1. Η φιλοξενία ατόμων της κατηγορίας ταύτης, ως πρώτον πείραμα επέτυχε.
2. Η επίσκεψις της Α.Μ. Του Βασιλέως επεσφράγισε την επιτυχίαν. Το γεγονός τούτο εδημιούργησε το γόνιμον έδαφος εις το οποίον εκαλλιεργήθη και ανεπτύχθη ο σκοπός με το επιτυχές αποτέλεσμα, το οποίον ήρχισεν εμφανιζόμενον αμέσως μετά την Βασιλικήν επίσκεψιν.
3. Διά την περίπτωσιν νεωτέρας φιλοξενίας ατόμων της ιδίας κατηγορίας, καθώς και διά την περίπτωσιν αδυναμίας επισκέψεως των φιλοξενουμένων τούτων υπό της Α.Μ. Του Βασιλέως, απαιτείται καθ’ ημάς όπως και με βάσιν την εμπειρίαν εκ της πρώτης φιλοξενίας, ληφθή πρόνοια διά την εφαρμογήν ειδικωτέρου προγράμματος, περί ου θέλομεν αναφερθη υμίν εν συνεχεία, δι’ ετέρας ειδικής αναφοράς.
Εν Αθήναις τη 14 Μαρτίου 1966
Χ. Δ. Κωνσταντόπουλος
Ο Διευθυντής
Ν. Χουρδάκης
