Ο Ακι Καουρισμάκι είναι ένας γίγαντας. Κυριολεκτικά και μεταφορικά. Είναι πολύ ψηλός, πολύ μεγαλόσωμος, με μια παρουσία άκρως υπαρκτή, μια γενναιόδωρη αίσθηση του χιούμορ, μια μεγάλη καρδιά και μια τεράστια αίσθηση του στιλ.
Εκτός από αυτά, είναι ένας σπουδαίος Φινλανδός σκηνοθέτης που στα 60 του χρόνια και στην περίπου εικοστή ταινία του καταφέρνει όχι μόνο να ανανεώνεται, όχι μόνο να ενσωματώνει στις ταινίες του την κερδισμένη ωριμότητα, αλλά και να μιλά για το σήμερα, για το προσφυγικό και τον ανθρωπισμό, με τον πιο καίριο, ζεστό και καμουφλαρισμένα μαχητικό λόγο.
Ο Φινλανδός μετρ του αποστασιοποιημένου χιούμορ, του αφαιρετικού πολιτικού λόγου και του πεισματικού ροκ εν ρολ παρουσίασε τη νέα του ταινία «Η άλλη όψη της ελπίδας» στη φετινή Berlinale, έφυγε με το Βραβείο Σκηνοθεσίας και μας άφησε με την ανάμνηση μιας από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς.
Η «Αλλη όψη της ελπίδας», που βγαίνει στις αίθουσες μεθαύριο, είναι το δεύτερο μέρος της άτυπης τριλογίας των λιμανιών του Καουρισμάκι, έξι χρόνια μετά το «Λιμάνι της Χάβρης», και εκτυλίσσεται στο Ελσίνκι. Εκεί φτάνει ο Καλέντ, ένας πρόσφυγας από τη Συρία, έχοντας διανύσει την τραγικά γνώριμη διαδρομή Τουρκία – Ελλάδα – Ουγγαρία. Στο Ελσίνκι ζητά άσυλο, αλλά η χώρα μοιάζει ανέτοιμη να τον δεχτεί.
Αντίθετα, τον ρόλο τού οικοδεσπότη αναλαμβάνει ο Βίκστρομ, ένας μεσήλικας, παλαιάς κοπής άντρας, που προσπαθεί να κάνει το εστιατόριό του να πιάσει την καλή. Μπορεί ο Καουρισμάκι να κάνει μια ταινία για το προσφυγικό, αλλά χωρίς να το φωνάζει: απλώς επειδή, στο δικό του σύμπαν, έτσι κι αλλιώς, ανέκαθεν κέρδιζαν οι καλοί κι οι αδύναμοι, ο ανθρωπισμός κι η αγάπη.
Μιλήσαμε με τον Ακι Καουρισμάκι συνοδεία κρασιού (το να πεις ότι ο σκηνοθέτης είναι γερό ποτήρι είναι ευφημισμός) και, παραδόξως, ηλεκτρονικού τσιγάρου: «Κρίμα. 56 χρόνια καπνιστής για το τίποτα», είπε. «Οι ήρωες στις ταινίες μου καπνίζουν ακόμα, γιατί εγώ πιστεύω στην ελευθερία». Γιατί όσες ταινίες κι αν περάσουν, το χιούμορ του Καουρισμάκι και ο κομψός αυτοσαρκασμός του θα είναι ολοζώντανα. «Το κρασί βοηθά στο hangover», θα μας συμβουλέψει, «αλλά στο τέλος καταλήγεις αλκοολικός».
Ταξίδια με καράβι
Πέρα, όμως, από τις καταχρήσεις και τις απολαύσεις, ο Ακι Καουρισμάκι είναι ένας ομιλητής που δεν χορταίνεις να ακούς. Ενας δημιουργός φτιαγμένος από ταξίδια: «Διάβασα τα απομνημονεύματα του Μάικλ Πάουελ», λέει μιλώντας για… τη θάλασσα, «του μεγαλύτερου σκηνοθέτη που υπήρξε ποτέ στην Αγγλία, σπουδαιότερου κι από τον Χίτσκοκ, αν και δεν μπορείς να συγκρίνεις τέτοιες διάνοιες.
»Τα διάβασα καθισμένος στο λιμάνι του Ελσίνκι, λάτρευα να βλέπω τα καράβια να πηγαινοέρχονται. Μ’ αρέσει πολύ να ταξιδεύω με καράβι. Επειδή η Φινλανδία είναι ένα νησί. Πώς διάολο να φύγεις από εκεί χωρίς καράβι;».
Αν και τα τελευταία δώδεκα χρόνια ο Καουρισμάκι έχει εγκατασταθεί στην Πορτογαλία, που είναι «de facto όσο μακριά μπορείς να φύγεις από τη Φινλανδία». Το φευγιό είναι μέσα στη ζωή και στο μυαλό του, όπως και μέσα στην «Αλλη όψη της ελπίδας»: «Οταν ήμουν νέος, όλοι έφευγαν από τη Φινλανδία. Ενα εκατομμύριο πήγε στη Σουηδία, πεντακόσιες χιλιάδες στις ΗΠΑ, άλλες πεντακόσιες στην Αυστραλία.
»Κι ήταν οικονομικοί μετανάστες, δεν έφευγαν από κάποιον πόλεμο. Κι έτσι αναρωτιέμαι, αν τότε τόσοι από εμάς έγιναν μετανάστες, πώς μπορούμε τώρα να είμαστε τόσο αγενείς προς τους πρόσφυγες; Τόσο διαβολεμένα σκληροί;».
Ο Καουρισμάκι θεωρεί ότι είχε προβλέψει την ανθρωπιστική και οικονομική κρίση κι ότι, βαθιά μέσα του, ξέρει και τη λύση: «Ο κόσμος, από τη “Χάβρη” μέχρι τώρα, έχει αλλάξει προς το χειρότερο. Θυμάμαι πολύ καλά το Μιλένιουμ, όλοι χαμογελούσαν κι έσφιγγαν τα χέρια. Το δικό μου χαμόγελο ήταν στραβό. Σκεφτόμουν, τα πράγματα θα χειροτερέψουν, θα χειροτερέψουν πολύ. Κι έτσι κι έγινε. Είμαι ένας μεγάλος άντρας. Μεγαλούτσικος, ας πούμε.
Οπότε εγώ πια δεν έχω σημασία για κανέναν. Ποτέ δεν είχα, παρεμπιπτόντως. Αλλά αν οι άνθρωποι είχαν τα λογικά τους, κάθε μητέρα θα έπρεπε να πάει στα χαρακώματα και να τους κάνει μποϊκοτάζ. Να σταματήσει να ψωνίζει, να καθίσει κάτω και να απαιτήσει να αλλάξουν τα πράγματα. Κι όχι μεθαύριο, σήμερα. Κάθε μητέρα, κάθε γυναίκα, είτε έχει παιδιά είτε όχι. Και γιατί λέω γυναίκα; Γιατί οι άντρες έτσι κι αλλιώς είναι καθάρματα, έχουν αποδείξει εδώ και χρόνια ότι είναι τελείως ηλίθιοι».
«Mόνο ηλίθιοι αποκτούν την εξουσία»
Ο Καουρισμάκι θεωρεί προσωπικό ζήτημα την προσφορά προς τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη, εν προκειμένω τους πρόσφυγες: «Για την “Αλλη όψη της ελπίδας” με βοήθησαν πολλοί πρόσφυγες στη Φινλανδία, αλλά δεν μπορούσα καν να βάλω τα ονόματά τους στους τίτλους, γιατί θα φαινόταν ότι ήταν στη χώρα. Ντρέπομαι τόσο για την Ευρώπη. Το χρήμα κατακτά τα πάντα. Το χρήμα δεν έχει ηθική, είναι ξεκάθαρο ότι χάνουμε.
»Νικητής θα είναι η τεχνολογία και ο παγκόσμιος καπιταλισμός. Η Ευρώπη βρίσκεται σε πνευματική κρίση. Κι αυτό συμβαίνει επειδή σήμερα, οι μόνοι που θέλουν κι αποκτούν την εξουσία είναι ηλίθιοι. Ποιος θέλει την εξουσία σήμερα; Κανείς και γι’ αυτό την παίρνουν οι ηλίθιοι. Μετρήστε. Το 80% των πρωθυπουργών ή προέδρων χωρών είναι αγράμματοι ηλίθιοι. Το 10% και κάτι είναι δικτάτορες. Τι άλλο να προσθέσω; Καλή σας μέρα».
