Οι σχέσεις του Ιράν και των ΗΠΑ είναι αρκετά σύνθετες. Σήμερα είναι τεταμένες, διχαστικές και εύθραυστες. Πριν από περίπου 60 χρόνια, τα πράγματα ήταν σχεδόν ίδια… Τότε, το 1953 η CIA οργάνωσε ένα πραξικόπημα για να ρίξει τον δημοκρατικά εκλεγμένο πρωθυπουργό, Μοχάμεντ Μοσαντέκ. Στην γνωστή υπόθεση, όμως, πλέον πέφτει περισσότερο φως καθώς η διαβότη υπηρεσία αποχαρακτήρισε ένα πλήθος εγγράφων σχετικά με την «Επιχείρηση Αίαντας», όπως είχε ονομαστεί. Πρόκειται για την πρώτη φορά που η CIA παραδέχεται επισήμως τον ρόλο που έπαιξε στο πραξικόπημα.
Η ανάμειξη των ΗΠΑ, πέραν αυτής της CIA, ήταν από καιρό αναγνωρισμένη και αντιμετωπίζεται ως ένας βασικός παράγοντας των τοξικών σχέσεων των δυο κρατών τον τελευταίο μισό αιώνα.
Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, υπήρχαν για τις ΗΠΑ δυο κομβικοί συσχετισμοί όσον αφορά την «διαχείριση» του Ιράν την δεκαετία του ’50. Πρώτον, το Ιράν παρέμενε ένα πολιτικά αξιόπιστο γεωγραφικό ανάχωμα, που εμπόδιζε τους Σοβιετικούς να βγουν στον Περσικό Κόλπο. Δεύτερον, οι επικερδείς πετρελαιοπηγές του ήταν στα χέρια δυτικών εταιρειών, που βρίσκονταν στην χώρα ήδη από το 1908, που ανακαλύφθηκαν τα κοιτάσματα. Αυτοί οι δυο παράγοντες φαινομενικά απειλήθηκαν από την εκλογή του Μοσαντέκ, ενός μετριοπαθούς αριστερού πολιτικού, το 1951. Παρόλο που το Ιράν παρέμενε ακόμη μια συνταγματική μοναρχία, με τον Σάχη επικεφαλής τους κράτους, η εκλογή του στην πρωθυπουργία σήμανε ένα σημαντικό βήμα προς την δημοκρατική εξέλιξη της χώρας.
Μια από τις πιο διακριτές δεσμεύσεις του Μοσαντέκ ήταν η εθνικοποίηση των πετρελαίων του Ιράν. Ο στόχος του αυτός αγκαλιάστηκε μαζικά από τον ιρανικό λαό αλλά προκάλεσε ανησυχίες στα αμερικανικά και βρετανικά συμφέροντα, που έβλεπαν τα κέρδη τους να βρίσκονται στο στόχαστρο. Παρουσιάζοντας τον Μοσαντέκ ως απειλή στον παγκόσμιο πόλεμο κατά του κομουνισμού που είχε ξεκινήσει η Αμερική, οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες συνομώτησαν με την CIA για να τον ρίξουν. Σε πρώτο σχεδιασμό ήθελαν να τον αντικαταστήσουν με τον στρατηγό Φαζολάχ Ζαεντί, που θα λειτουργούσε υπό τις εντολές του Σάχη. Αντιλαμβανόμενος τα σχέδια ο Μοσαντέκ συνέλαβε αρκετούς συνομώτες και έτσι η CIA αποφάσισε να ανακαλέσει την επιχείρηση.
Ένα μέχρι πρότινος απόρρητο τηλεγράφημα που έστειλε το Λάνγκλι στους πράκτορές του στην Τεχεράνη στις 18 Αυγούστου του 1953 έγραφε: “Η επιχείρηση εφαρμόστηκε και απέτυχε […] Δεν πρέπει να συμμετέχουμε σε καμία ενέργεια εναντίον του Μοσαντέκ, που θα μπορούσε να αφήσει ίχνη που να οδηγούν στις ΗΠΑ και να δυσχαιράνει περαιτέρω τις μελλοντικές σχέσεις μας μαζί του, που στο εξής αποτελούν την μόνη οδό που έχουν ως επιλογή οι ΗΠΑ”
Δείτε εδώ τα νέα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα.
Όμως ο πράκτορας Κέρμιτ Ρούσβελτ (εγγονός του Προέδρου Τέντι Ρούσβελτ), δεν σταμάτησε. Αγνόησε τις οδηγίες και χρησιμοποιώντας το δίκτυο των Βρετανών προχώρησε στο πραξικόπημα. Έτσι η CIA έστησε διαδηλώσεις και προπαγανδιστικά δημοσιεύματα με αποτέλεσμα να εξαπλωθεί ένταση σε όλη την χώρα. Μέσα στο χάος που προέκυψε ο στρατηγός Ζαεντί κινητοποίησε τον στρατό για να επαναφέρει την τάξη. Χρησιμοποίησε βία για να διώξει τον Μοσαντέκ από την κυβέρνηση και τον συνέλαβε. Τα νέα στοιχεία δείχνουν ότι μια εξίσου σημαντική φιγούρα, ο Αγιατολάχ Αμπολ Γκασέμ Κασανί, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανατροπή του πρωθυπουργού.
Ο Κασανί φοβούμενος ότι η αστάθεια μιας κυβέρνησης του Μοσαντέκ μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για επέλαση των κομουνιστών, ζήτησε χρήματα από την CIA για να υποβαθμίσει την επιρροή του πρωθυπουργού. Την ημέρα του πραξικοπήματος οι άνθρωποι του Κασανί βγήκαν στους δρόμους για να ρίξουν την κυβέρνηση. Ο Σάχης τότε επέβαλε σκληρά μέτρα καταστολής τα οποία έμελλε να συνδεθούν στην ιρανική κοινωνία με την αμερικανική επιρροή. Το πραξικόπημα υπήρξε ένα από τα πιο κομβικά γεγονότα στην σύγχρονη ιστορία της Μέσης Ανατολής και έθεσε τα θεμέλια για την Ιρανική Επανάσταση του 1979 και για τις κακές σχέσεις με τις ΗΠΑ που υφίστανται ακόμη.
Πηγή: TVXS
