«Τον Φλεβάρη του ’74 πήγα στο Παρίσι με την αναχρονιστική πρόθεση να γίνω συγγραφέας της δεκαετίας του ’20, του τύπου “χαμένη γενιά”»: με αυτή την παιγνιώδη φράση ξεκινάει την αφήγησή του ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, εγκαινιάζοντας ένα μυθοπλαστικό ταξίδι σε διάφορα μέρη του πλανήτη για να φτάσει, βεβαίως, και στο Μοντεβιδέο.
Κεντρικό σημείο αναφοράς, σε αυτό το νέο βιβλίο του καταλανού συγγραφέα, ένα διήγημα του Χούλιο Κορτάσαρ που μιλάει για ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στο Μοντεβιδέο, ένα δωμάτιο με μια κρυφή μεσόπορτα πίσω από μια ντουλάπα. Σε αυτό το εύρημα της πόρτας/διάβασης, ο αφηγητής δίνει πολλαπλές διαστάσεις, σε ένα από τα γνώριμα παιχνίδια του συγγραφέα ανάμεσα στη μυθοπλασία και την πραγματικότητα ή, μάλλον, ακριβώς στο σύνορό τους: «να μάθω τι συνέβαινε όταν έμπαινε κάποιος στον χώρο της μυθοπλασίας που υπήρχε ταυτόχρονα στον πραγματικό κόσμο […] σ’ έναν χώρο του πραγματικού κόσμου, ο οποίος δεν θα ’ταν τίποτα χωρίς τον κόσμο της μυθοπλασίας».
Είναι πάντα δύσκολο στοίχημα να περιγράψει κανείς την «πλοκή» ή την ιστορία ενός βιβλίου του Βίλα-Μάτας. Επιπλέον, δεν χρειάζεται ίσως, αφού αλλού βρίσκεται το κέντρο βάρους της λογοτεχνίας του. Στο «Μοντεβιδέο», σκιαγραφείται η πολλαπλή και πολύμορφη «περιπέτεια» ενός συγγραφέα, σε μια κρίσιμη φάση αναζήτησης και μεταμόρφωσης. Βασικός άξονας του βιβλίου, ωστόσο, άλλοτε κρυφός και άλλοτε φανερός, ολοφάνερος, είναι η ίδια η λογοτεχνία και η περιπέτεια της γραφής (και της ανάγνωσης), κάτι έτσι κι αλλιώς σύνηθες στα βιβλία του Βίλα-Μάτας. Άλλωστε, οι διακειμενικές περιπλανήσεις και οι λογοτεχνικές συναντήσεις με κείμενα και συγγραφείς είναι αμέτρητες στις σελίδες του βιβλίου. Ακόμα και η κόλαση έχει λογοτεχνική απόχρωση: «το μέρος όπου οι συγγραφείς είναι καταδικασμένοι ν’ ακούν αιωνίως ως μουσική υπόκρουση όλα αυτά που έγραψαν στη ζωή τους».
Τα κείμενα του Ενρίκε Βίλα-Μάτας συνθέτουν μια υβριδική λογοτεχνία, με στοιχεία μυθοπλασίας, δοκιμίου και όχι μόνο, αλλά και με έντονα στοιχεία αυτοβιογραφικά (ή μήπως μυθοπλαστικά που υποδύονται τα βιογραφικά; ή μήπως το αντίστροφο;). Όπως άλλωστε λέει σε αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας, «αυτό που ονομάζουμε “πραγματικότητα” δεν είναι ακριβής επιστήμη, αλλά μάλλον μια συμφωνία μεταξύ πολλών ανθρώπων». Έτσι, ο πολυβραβευμένος (Βραβείο Ρόμουλο Γαλιέγος, Εθνικό Βραβείο Κριτικής, Βραβείο Formentor μεταξύ πολλών άλλων) και ξεχωριστός αυτός στιλίστας γράφει μια λογοτεχνία απαιτητική ίσως για τον αναγνώστη και την αναγνώστρια, αλλά πάντα γοητευτική και ιδιαίτερη.
Τα βιβλία του Ενρίκε Βίλα-Μάτας είναι μεταφρασμένα σε πάνω από 30 γλώσσες.
Κώστας Αθανασίου
