H επανάσταση υπήρξε αθόρυβη, μας λέει η Γκόλντιν, γιατί παρέσυρε στον ρου της μεγάλες μάζες γυναικών που δεν είχαν συνείδηση ότι συμμετέχουν και αποτελούν τα υποκείμενα του μεγάλου μετασχηματισμού. Το ίδιο συνεχίζεται και σήμερα ● Η αθόρυβη επανάσταση των γυναικών και η ισότητα των φύλων έχουν δρόμο ακόμα μπροστά τους. Παρέχοντάς μας με το έργο της μια «μεγάλη αφήγηση», η Γκόλντιν μάς έχει κάνει πιο συνειδητές/ούς για το τι έχει κατακτηθεί και πού βρισκόμαστε. Της είμαστε ευγνώμονες.
Η Κλόντια Γκόλντιν συγκαταλέγεται μεταξύ των επιφανών γυναικών και φεμινιστριών οικονομολόγων και ιστορικών –με πρωτοπόρες τις Ester Boserup, Louise Tillyκαι, Joan Scott– που ασχολήθηκαν με την ιστορία της γυναικείας εργασίας σε συνάρτηση με τη γένεση και την εξέλιξη του καπιταλισμού και τη μετάβαση από την οικιακή οικονομία στην οικονομία της αγοράς και από την αγροτική οικονομία στον βιομηχανικό καπιταλισμό και στην οικονομία των υπηρεσιών.
Συγκαταλέγεται μεταξύ των λαμπρών ακαδημαϊκών προσωπικοτήτων που καταπιάστηκαν στο ερευνητικό τους πεδίο με τη «μεγάλη εικόνα» και τη «μεγάλη διάρκεια» και κατόρθωσαν να συγκροτήσουν/συμβάλουν σε «μεγάλες αφηγήσεις». Ως οικονομολόγος και ιστορικός της εργασίας, συνδυάζοντας την έρευνα ιστορικών αρχείων με τη στατιστική ανάλυση μεγάλων βάσεων δεδομένων, η Γκόλντιν μελέτησε σε βάθος την ιστορική εξέλιξη της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό και τις μισθολογικές ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών στις ΗΠΑ, αλλά όχι μόνο.
Για παράδειγμα, σε έρευνα του 1995 χρησιμοποίησε στοιχεία από 100 χώρες για να επιβεβαιώσει και να ερμηνεύσει τη γενική ισχύ της καμπυλόγραμμης σχέσης, σχήματος U, μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και γυναικείας συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό, που είχε πρωτοδιατυπωθεί τη δεκαετία του 1970 και έλεγε ότι η εκβιομηχάνιση των αγροτικών οικονομιών μείωσε ιστορικά τη συμμετοχή, ενώ η τριτογενοποίηση των βιομηχανικών οικονομιών την αύξησε.
Η Γκόλντιν έχει συνοψίσει τη συνεισφορά της στην οικονομική επιστήμη σε δύο διαλέξεις που έδωσε το 2006 και το 2014 ως τιμώμενη διακεκριμένη ομιλήτρια στην Αμερικανική Ενωση Οικονομολόγων. Στην πρώτη μίλησε για την «αθόρυβη επανάσταση» των γυναικών που συνιστούν η αυξημένη συμμετοχή τους στην αμειβόμενη εργασία και ο καθοριστικός ρόλος τους στην οικονομία, και αποτελεί γι’ αυτήν τη σημαντικότερη εξέλιξη του 20ού αιώνα στην αγορά εργασίας και έναν μείζονα κοινωνικό μετασχηματισμό (grandtransformation).
Εχοντας μελετήσει σε βάθος την περίπτωση των ΗΠΑ, η Γκόλντιν ισχυρίστηκε ότι η επανάσταση αυτή, που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, αποτελεί την τελευταία φάση μιας μακροχρόνιας τάσης ανόδου του βαθμού και της ποιότητας συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, που άρχισε στα τέλη του 19ου αιώνα.
Η τάση αυτή καθορίστηκε από πολλούς παράγοντες: την αυξημένη ζήτηση για γυναίκες υπαλλήλους γραφείου και τη δημιουργία ελκυστικών ευκαιριών εργασίας στις υπηρεσίες (σε αντίθεση με τις δουλειές στη βιομηχανία που συνδέονταν με κοινωνική απαξία και στίγμα), την άνοδο του εκπαιδευτικού επιπέδου των γυναικών, τη βελτίωση της τεχνολογίας της οικιακής παραγωγής, που απελευθέρωσε χρόνο από την οικιακή εργασία, την κατάργηση των απαγορεύσεων απασχόλησης των παντρεμένων γυναικών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τη θεσμοθέτηση της μερικής απασχόλησης που διευκόλυνε τις μητέρες και, τέλος, την εφεύρεση νέων αντισυλληπτικών μεθόδων τη δεκαετία του 1960, που επέτρεψαν στις γυναίκες να σχεδιάζουν το επαγγελματικό τους μέλλον και να σπουδάζουν περισσότερα χρόνια, ανεβάζοντας τη μέση ηλικία γάμου και τεκνοποιίας.
Η φάση της «επανάστασης» διαφέρει από την εξελικτική πορεία ένταξης των γυναικών στην αγορά εργασίας που προηγήθηκε. Πρώτον, από το τέλος της δεκαετίας του 1970 η πλειονότητα των γυναικών άρχισε να επιλέγει έναν μακρύ και συνεχόμενο εργασιακό βίο και όχι σύντομα και διακοπτόμενα διαστήματα απασχόλησης. Δεύτερον, με την επιμήκυνση του χρονικού ορίζοντα συμμετοχής στην αγορά εργασίας, η γυναικεία ταυτότητα άλλαξε, με όλο και περισσότερες γυναίκες να βάζουν την καριέρα σε πρώτη ή ίση προτεραιότητα με τον γάμο, να σπουδάζουν όσο και οι άνδρες και να διευρύνουν το φάσμα των επαγγελματικών τους επιλογών.
Τρίτον, οι παντρεμένες γυναίκες σταμάτησαν να αποδέχονται τον ρόλο του «δευτερεύοντος» εργαζόμενου, που απλά συμπληρώνει το οικογενειακό εισόδημα επειδή υπάρχουν ανάγκες, και αρνήθηκαν να διακόπτουν τον εργασιακό τους βίο με τη γέννηση των παιδιών. H επανάσταση υπήρξε αθόρυβη, μας λέει η Γκόλντιν, γιατί παρέσυρε στον ρου της μεγάλες μάζες γυναικών που δεν είχαν συνείδηση ότι συμμετέχουν και αποτελούν τα υποκείμενα του μεγάλου μετασχηματισμού. Το ίδιο συνεχίζεται και σήμερα.
Στη δεύτερη διάλεξη του 2014, η Γκόλντιν μίλησε για τη «μεγάλη σύγκλιση των φύλων» (grand gender convergence) που σημειώθηκε στον 20ό αιώνα ως προς τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, τις ώρες αμειβόμενης και οικιακής εργασίας, την εκπαίδευση και τα επαγγέλματα, και αναφέρθηκε στο «τελευταίο κεφάλαιο» αυτής της σύγκλισης πριν επιτευχθεί η ισότητα στην αγορά εργασίας, που είναι οι ανισότητες φύλου στις αμοιβές. Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνάς της για τους προσδιοριστικούς παράγοντες του μισθολογικού χάσματος στις ΗΠΑ, υποστήριξε ότι αυτό οφείλεται περισσότερο στις άνισες αμοιβές ανδρών και γυναικών εντός των επαγγελμάτων παρά στη διαφορετική κατανομή των δύο φύλων μεταξύ επαγγελμάτων.
Επιπλέον, ισχυρίστηκε ότι οι ανισότητες φύλου είναι μεγαλύτερες στα επαγγέλματα όπου οι εργοδότες αμείβουν πολύ περισσότερο τους εργαζόμενους που δουλεύουν πολλές ώρες ή ιδιαίτερα ωράρια, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να μην τις επιλέγουν ή να μην προτιμώνται για τις καλύτερα αμειβόμενες θέσεις στο επάγγελμα. Με βάση την παραπάνω ανάλυση, η Γκόλντιν κατέληξε ότι για τη μείωση του μισθολογικού χάσματος δεν είναι απαραίτητη η κρατική παρέμβαση ή η μεγαλύτερη ευθύνη των ανδρών ως προς τις υποχρεώσεις τους στο σπίτι (αν και αυτό δεν θα ήταν κακό). Αντίθετα, απαιτείται η αναδιοργάνωση της εργασίας και των αμοιβών ώστε να ενισχύεται και να μην επιφέρει κύρωση ως προς τις αμοιβές η ευελιξία του χρόνου εργασίας, που ευνοεί τις εργαζόμενες μητέρες με μικρά παιδιά.
Τα συμπεράσματά της αντικρούονται από πληθώρα άλλων ερευνών στη διεθνή βιβλιογραφία, που δείχνουν ότι η διαφορετική κατανομή της ανδρικής και γυναικείας απασχόλησης σε επαγγέλματα και κλάδους καθώς και η μικρότερη διάρκεια της εργασιακής εμπειρίας των γυναικών και η μεγαλύτερη συμμετοχή τους στη μερική απασχόληση (που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην άνιση κατανομή της απλήρωτης εργασίας φροντίδας μεταξύ των φύλων) αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες του μισθολογικού χάσματος, πέραν των άμεσων μισθολογικών διακρίσεων.
Η επιστήμη και η έρευνα δεν είναι ποτέ μονολιθικές, αλλά πεδίο διαρκούς αμφισβήτησης, κριτικής και αντιπαράθεσης. Από τις τελευταίες δεν εξαιρούνται οι βραβευμένες/οι με Νόμπελ. Η αθόρυβη επανάσταση των γυναικών και η ισότητα των φύλων έχουν δρόμο ακόμα μπροστά τους. Παρέχοντάς μας με το έργο της μια «μεγάλη αφήγηση», η Γκόλντιν μάς έχει κάνει πιο συνειδητές/ούς για το τι έχει κατακτηθεί και πού βρισκόμαστε. Της είμαστε ευγνώμονες.
Η Μαρία Καραμεσίνη είναι καθηγήτρια Οικονομικών και πρόεδρος της Επιτροπής Ισότητας των Φύλων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
