Κι όμως, το ευ ζην, η ωραιότητα δηλαδή του βίου, η κάθε στιγμή της απόλαυσης, από την αίσθηση της ωραιότητας των φυσικών φαινομένων όπως η πανσέληνος, ως την εκπλήρωση φυσικών αναγκών, όπως το φαΐ, γίνονται τα μέσα για να ενισχυθεί το κατεξοχήν αφήγημα του καπιταλισμού: το εμπόριο και η κερδοφορία και, ταυτόχρονα, η εξουσία των ολίγων που τα διακινούν.
“Κακὸν ανάγκη, αλλ’ ουδεμία ανάγκῃ ζην μετὰ ανάγκης”, λέει ο Επίκουρος, περίπου συμφωνώντας με τον Κάρολο Μαρξ που εκλαμβάνει το ζην ως βασίλειο της ανάγκης και μάχεται για την ανθρώπινη ελευθέρωση από τις αλυσίδες και τα κάθε είδους δεσμά. Αλλά αν συμφωνήσουμε πως το επικούρειο “χαίρον” της ύπαρξης όλων μας θα έπρεπε να είναι ο σκοπός της πολιτικής και να προστατεύεται από την οργανωμένη κοινωνία, στον υπαρκτό καπιταλισμό γίνεται μια προσωπική υπόθεση. Που σπονσονάρεται από τα πάνω και δείχνει με το δάχτυλο όποι@ δεν μπορεί να ευτυχεί, αφήνοντας κατά μέρος τους κοινωνικούς σκοπέλους, όπως την τυχαιότητα της καταγωγής, τον αθέμητο ανταγωνισμό κ.ο.κ.
Η διαβόητη ατομική ευθύνη είναι εδώ, η διαρκής ενοχή επίσης. Ο άνθρωπος μοιάζει να διαμένει σε ένα α-ιστορικό, μη κοινωνικό περιβάλλον, όπου όλα είναι στο χέρι του. Τίποτα πιο απατηλό, τίποτα πιο εκμεταλλευτικό.
“…ο νεοφιλελευθερισμός πρέπει να εννοηθεί ως μια ατομιστική κοινωνική φιλοσοφία…” όπου η καθεμιά και ο καθένας έχει την υπαιτιότητα για την καλή ή την κακή ζωή του. Η “βιομηχανία της ευτυχίας” είναι εδώ και κυβερνά. Ένα πλήθος επαγγελματιών υποβοηθούν την αυτοβελτίωση, πόσο όμως τέτοιοι ειδικοί νοιάζονται για τις κοινωνικές ανισότητες παραμένει ζητούμενο. «Πώς η βιομηχανία της ευτυχίας κυβερνά τη ζωή μας», μεταθέτοντας την ευθύνη της πολιτείας στους πολίτες, αποτελεί τον υπότιτλο και ταυτόχρονα τον κεντρικό άξονα του δοκιμίου «Ευτυχιοκρατία» (Έντγκαρ Καμπάνας – Εύα Ιλούζ, μτφ. Βασιλική Πέτσα, εκδ. Πόλις).
Αυτή, λοιπόν, η ιδέα της “μόνιμης κατάστασης ευδοκίμησης”, που φτιάχνει τη νέα φυλή των “ευτυχιοχόνδριων”, αποσκοπεί επί της ουσίας στη χειραγώγησή μας: “όχι μόνο θολώνει και συσκοτίζει την ίδια την ικανότητά μας να γνωρίζουμε τις συνθήκες που διαμορφώνουν την ύπαρξή μας, αλλά ταυτόχρονα τις καθιστά επουσιώδεις”.
Επιτηδευμένα ιστορική αφέλεια, διανοητική παραπληροφόρηση, πολιτική επικινδυνότητα: να επιβάλλεις στους ανθρώπους την υπεραπλουστευμένη άποψη πως η κάθε λογής επιτυχία είναι στο χέρι τους, αφού ο κόσμος που ζούμε είναι ο καλύτερος δυνατός, είναι ένας «τυραννικός θετικός στοχασμός» που αποκλείει κάθε πολιτική αλλαγή. Και ταυτόχρονα καθιστά μη πραγματοποιήσιμη τη βασική παρότρυνση «προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε», αφού η όποια ενότητα έχει ήδη αντικατασταθεί από την ατομικότητα.
Μια ευτυχισμένη εβδομάδα, με διακοπές στη Ρόδο, το φθινόπωρο ή την επόμενη άνοιξη, δωρίζει ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε όσ@ ευρωπαίους χάλασε το αιγαιοπελαγίτικο όνειρο απ’ τις φωτιές. Η εμπορία της ολιγοήμερης ευωχίας, διαφημιστικό κόλπο και μέσο εκμαυλισμού, εντάσσεται στην πολιτική ατζέντα εκείνων που δεν θα δώσουν ποτέ δεκάρα για τους πληβείους που δεν τους φτάνουν τα λεφτά όχι για τη Ρόδο αλλά ούτε για την πλησιέστερη παραλία της Αττικής.
Και το κυριότερο: η ευτυχία του ήλιου και της θάλασσας του μέσου τουρίστα μπορεί απρόσκοπτα να συνεχιστεί, χωρίς τούτος να σκοτίζεται για την καπιταλιστική υπερανάπτυξη που πυροδοτεί φυσικές καταστροφές.
Τη δουλειά μας να ‘χουμε και την υγειά μας: έχουμε ήδη πειστεί πως το μεν πρώτο είναι στο χέρι μας, το δε δεύτερο στο χέρι του θεού.
Κατέ Καζάντη
