Η υπόθεση Novartis μοιάζει με ένα καλογραμμένο αστυνομικό θρίλερ. Τα έχει όλα: έναν φαρμακευτικό κολοσσό, καταγγελίες για μεγάλο σκάνδαλο με μίζες, δικαστική διερεύνηση από το FBI και την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ, ελληνική εισαγγελική έρευνα, μία απόπειρα αυτοκτονίας στελέχους της εταιρείας, καταθέσεις δεκάδων μαρτύρων, φήμες για εμπλοκή πολιτικών προσώπων κ.ά. Και να φανταστεί κανείς ότι βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή.
Πίσω από το καλογραμμένο θρίλερ, όμως, όπως όλα δείχνουν, παίζεται ένας ανελέητος πόλεμος μεγάλων οικονομικών συμφερόντων μεταξύ Αμερικής και γερμανικής Ευρώπης, στο πλαίσιο του οποίου έχουμε δει μάχες κατά καιρούς με εταιρείες μεγαθήρια στους τομείς τους: Volkswagen, Deutsche Bank, Apple κ.ά.
Ας ξεκινήσουμε με την εξής διαπίστωση: Η Novartis είναι μία από τις ηγέτιδες εταιρείες παγκοσμίως στον χώρο του φαρμάκου.
Από το 1996 που δημιουργήθηκε έχει απασχολήσει ουκ ολίγες φορές τη δημοσιότητα, αλλά και τη Δικαιοσύνη ανά τον κόσμο, για θέματα παρόμοια με αυτά που εξετάζουν οι αμερικανικές αρχές με την αρωγή και των ελληνικών.
Είναι αναμενόμενο σε μια βιομηχανία με τεράστιους τζίρους, όπως είναι η φαρμακευτική, ο ανταγωνισμός μεταξύ των εταιρειών να είναι ιδιαίτερα έντονος.
Πίτα 1,5 τρισ. δολάρια
Είναι γνωστό, επίσης, πως αθέμιτες μέθοδοι σ’ αυτόν τον ανταγωνισμό χρησιμοποιούνται κατά κόρον.
Με δεδομένο ότι η συνταγογράφηση φαρμάκων θα φτάσει παγκοσμίως το 1,5 τρισ. δολάρια στην επόμενη πενταετία, αντιλαμβάνεται κανείς ότι όλες οι εταιρείες του χώρου θέλουν ένα μεγάλο κομμάτι από αυτήν την πίτα. Το ερώτημα είναι, ποιοι θα είναι οι νικητές.
Η ιστορία της ελβετικής -γερμανικών συμφερόντων- εταιρείας αρχίζει πριν από 21 χρόνια, με τη συγχώνευση των εταιρειών Ciba-Geigy και Sandoz.
Η ιστορία, δε, των μητρικών εταιρειών πάει κάπου 250 χρόνια πίσω και ξεκινά από την παραγωγή συνθετικών χρωστικών υλών, ενώ στην πάροδο των χρόνων επεκτάθηκαν στην παραγωγή χημικών και τελικά φαρμακευτικών προϊόντων.
Σήμερα, ο όμιλος Novartis διαθέτει εταιρείες σε πολλά σημεία του κόσμου, στις οποίες εργάζονται συνολικά 118.700 εργαζόμενοι (στοιχεία 2015).
Τα «στρατηγεία» της είναι δύο: ένα με έδρα στη Βασιλεία της Ελβετίας κι άλλο ένα στο Κέμπριτζ, στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ.
Αν δει κανείς αναλυτικά την πορεία της Novartis από τη στιγμή της ίδρυσής της έως σήμερα, θα διαπιστώσει ότι βασίστηκε σε μια ιδιαίτερα επιθετική πολιτική εξαγορών άλλων εταιρειών και μέσα σε 20 χρόνια κατάφερε να φτάσει στην κορυφή της φαρμακευτικής αγοράς.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τις σημαντικότερες εξαγορές-συνεργασίες της τα τελευταία χρόνια:
● Το 2000 δημιουργεί μια νέα εταιρεία, τη Syngenta, μαζί με μια άλλη φαρμακευτική, την AstraZeneca, στον τομέα των αγροτικών φαρμάκων.
● Το 2005 αποκτά έναντι 8,2 δισ. δολαρίων τη Hexal, μία από τις κορυφαίες γερμανικές εταιρείες γενοσήμων, αλλά και την Eon Labs, μια ανερχόμενη αμερικανική εταιρεία γενοσήμων.
Την επόμενη χρονιά αποκτά την αμερικανική εταιρεία Chiron Corporation, με ειδίκευση στα εμβόλια και στα βιοφαρμακευτικά σκευάσματα.
● Το 2009 αποκτά το 85% της κινεζικής εταιρείας εμβολίων Zhejiang Tianyuan Bio-Pharmaceutical Co., Ltd. Θα αποτελέσει το όχημά της για να μπει στην αγορά της Ασίας.
● Το 2010 κάνει το μεγάλο μπαμ και έναντι 39,3 δισ. δολαρίων εξαγοράζει την αμερικανική Alcon, τη μεγαλύτερη εταιρεία οφθαλμολογικής φροντίδας στον πλανήτη.
● Το 2011 εξαγοράζει την Genoptix, εταιρεία διαγνωστικών εργαστηρίων, ενώ ένα χρόνο αργότερα αναδεικνύεται στον μεγαλύτερο κατασκευαστή γενόσημων φαρμάκων για το δέρμα, με την εξαγορά της Fougera Pharmaceuticals για 1,5 δισ. δολάρια.
● Το 2014 η εταιρεία κάνει το δεύτερο μεγάλο μπαμ και συνεργάζεται με τη βρετανική φαρμακευτική GlaxoSmithKline, όπου έναντι 16 δισ. δολαρίων αγοράζει τα φάρμακά της για τον καρκίνο και της πουλάει έναντι 7,1 δισ. δολαρίων τη διαχείριση των εμβολίων της (πλην των αντιγριπικών). Παράλληλα ιδρύουν μία κοινοπραξία στον τομέα των μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων.
Επειδή όμως καμία εταιρεία τέτοιου μεγέθους δεν πορεύεται με τον σταυρό στο χέρι, ανάλογα μεγάλες ήταν και οι υποθέσεις για τις οποίες η Novartis κλήθηκε να πληρώσει πρόστιμα για αθέμιτες πρακτικές προώθησης των προϊόντων της.
Υπενθυμίζουμε εδώ ότι οι καταγγελίες που έγιναν για τη δράση της εταιρείας στην Ελλάδα αφορούν το διάστημα 2006-2014. Κατά την ίδια περίοδο, όμως, η εταιρεία αντιμετώπισε προβλήματα με τη Δικαιοσύνη και αλλού. Ειδικότερα:
■ Το 2005 ξεκινά η πρώτη μεγάλη έρευνα των ομοσπονδιακών αρχών των ΗΠΑ για τη Novartis. Η υπόθεση αφορά την προώθηση από δίκτυο γιατρών έξι ευπώλητων φαρμάκων της εταιρείας προς το κοινό. Το αντίτιμο της προώθησης ήταν δώρα, γεύματα, ταξίδια που πλήρωνε η εταιρεία.
Η υπόθεση έκλεισε πέντε χρόνια αργότερα με τη Novartis να πληρώνει αποζημίωση 422,5 εκατ. δολάρια στο αμερικανικό Δημόσιο.
■ Το 2010 δικαστήριο της Νέας Υόρκης επιδίκασε αποζημίωση 3,3 εκατ. δολάρια σε 12 γυναίκες που εργάζονταν στο τμήμα πωλήσεων της Novartis, καθώς αποδείχθηκε ότι η εταιρεία έκανε διακρίσεις εις βάρος τους όταν έμαθε ότι οι συγκεκριμένες εγκυμονούσαν.
Η καταδίκη αυτή άνοιξε τον ασκό του Αιόλου για την εταιρεία, η οποία στους επόμενους μήνες πλήρωσε άλλα 152 εκατ. δολάρια σε αποζημιώσεις εργαζόμενων γυναικών που κατήγγειλαν ότι από το 2002 υπέστησαν διακρίσεις που αφορούσαν τη μισθοδοσία, τις προαγωγές τους και τη γενικότερη συμπεριφορά της Novartis απέναντί τους.
■ Το καλοκαίρι του 2013 ξεσπά στην Ιαπωνία το σκάνδαλο Diovan, ένα φάρμακο της Novartis για την υπέρταση. Δύο πανεπιστήμια της χώρας που είχαν διεξαγάγει έρευνα για το σκεύασμα ανακάλεσαν τα συμπεράσματά τους κάνοντας λόγο για νοθευμένα κλινικά στοιχεία.
Η Novartis απέδωσε το θέμα σε ανάρμοστη συμπεριφορά ενός υπαλλήλου που είχε εμπλοκή σε όλες τις έρευνες, αλλά δεν δέχτηκε εμπλοκή της διοίκησης με σχετική απόφαση «μαγειρέματος» των στοιχείων.
Στις εξηγήσεις που έδωσε στις αρχές ανέφερε ότι ο υπάλληλος συμμετείχε στις πανεπιστημιακές έρευνες χωρίς να δηλώσει τη σχέση του με την εταιρεία – γεγονός που συνιστά σύγκρουση συμφερόντων. Οι αρμόδιες αρχές έκαναν μήνυση στην εταιρεία αλλά και στον υπάλληλο.
■ Την ίδια χρονιά λήγει εις βάρος της Novartis μια επτάχρονη δικαστική διαμάχη που έλαβε χώρα στην Ινδία. Η εταιρεία επιχείρησε να περάσει στη συγκεκριμένη αγορά ένα φάρμακο κατά του καρκίνου διεκδικώντας την προστασία της πατέντας του.
Το κόστος του συγκεκριμένου φαρμάκου ανερχόταν στα 4.000 δολάρια. Η υπόθεση έφτασε ώς το ανώτατο δικαστήριο της χώρας το οποίο και απέρριψε το αίτημα της εταιρείας, από τη στιγμή που αποδείχθηκε ότι το εν λόγω σκεύασμα είχε ελάχιστες διαφορές από άλλο γενόσημο σκεύασμα που η τιμή του ήταν στα 73 δολάρια!
Η εταιρεία είχε φτάσει στο σημείο έως και να εκβιάσει για την απόφαση, μέσω ενός ανώτερου στελέχους της, που σε συνέντευξή του στους Financial Times είχε δηλώσει:
«Αν η τωρινή κατάσταση παραμείνει ως έχει, δηλαδή όλες οι βελτιώσεις ενός πρωτότυπου σκευάσματος δεν μπορούν να προστατευτούν, αυτά τα φάρμακα δεν θα κυκλοφορούν στην Ινδία».
■ Τον Νοέμβριο του 2015 οι αμερικανικές αρχές επιβάλλουν νέο πρόστιμο ύψους 390 εκατ. δολαρίων στην εταιρεία. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο, είχε στήσει ένα δίκτυο προώθησης των προϊόντων της σε φαρμακεία της χώρας, με αντίτιμο εκπτώσεις επί των τιμών και δώρα στους φαρμακοποιούς.
Διαπιστώνει κανείς ότι οι περισσότερες καταδίκες της εταιρείας έχουν γίνει στις ΗΠΑ. Είναι λογικό εν μέρει, αν το συνδυάσουμε με τα επίσημα στοιχεία πώλησης των φαρμάκων.
Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Φαρμακευτικών Βιομηχανιών και Ενώσεων (EFPIA – στοιχεία 2014), τη μερίδα του λέοντος κατέχει η Βόρεια Αμερική (Καναδάς και ΗΠΑ) όπου πωλείται το 44,5% των παραγόμενων φαρμάκων, με την Ευρώπη να ακολουθεί σε απόσταση, 25,3%.
Θα μπορούσε να πει κάποιος πως στις καταδίκες αυτές η εταιρεία απάντησε με απολύσεις, καθώς στην Αμερική μόνο κατά το διάστημα 2010-2013 5.400 συνεργάτες της Novartis (κυρίως στον τομέα των πωλήσεων) έχασαν τη δουλειά τους.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Οι καταγγελίες που αφορούν την Ελλάδα δεν διαφέρουν από τις άλλες περιπτώσεις που αναφέραμε πιο πάνω. Πρόκειται για καταγγελίες προώθησης των προϊόντων της εταιρείας από δίκτυο γιατρών με τη συμμετοχή διαφόρων στελεχών από τον χώρο της Υγείας.
Κάποια δημοσιεύματα, μόλις έγινε γνωστό ότι εξετάζονται και οι ενδεχόμενες ευθύνες πολιτικών προσώπων, έσπευσαν να απορρίψουν αυτή την εκδοχή, λέγοντας ότι δεν στοιχειοθετούνται τέτοιες κατηγορίες.
Βάσιμες πληροφορίες της «Εφ.Συν.» αναφέρουν ότι κανείς δεν μπορεί να κοιμάται ήσυχος έως ότου αποφανθεί σχετικά το FBI που διεξάγει την έρευνα μαζί με την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ.
Κλιμάκιο του FBI βρέθηκε ήδη στην Ελλάδα για συλλογή στοιχείων, ενώ είναι δεκάδες οι άνθρωποι που έχουν καταθέσει για την υπόθεση.
Οι ίδιες πηγές μάς λένε ότι οι πληροφορίες που έδωσαν στις αμερικανικές αρχές τα δύο πρώην στελέχη της εταιρείας είναι βάσιμες και αποδεικτέες και γι’ αυτό άλλωστε ξεκίνησε και η σχετική έρευνα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Είναι, δε, σημαντικό να αποσαφηνιστεί ότι τα εν λόγω «βαθιά λαρύγγια» εξαγοράζουν με αυτό τον τρόπο την ασυλία τους μια και συμμετείχαν και οι ίδιοι στο δίκτυο το οποίο καταγγέλλουν.
Το μόνο σίγουρο είναι πως στην υπόθεση, όπως μας μεταφέρθηκε από αξιόπιστη πηγή, «εμπλέκονται σημαντικά πρόσωπα σε σημαντικές θέσεις» και πως θα υπάρξουν σχετικές ανακοινώσεις από την εισαγγελία της Νέας Υόρκης «μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2017».
Διαφημιστικές καμπάνιες στην Ελλάδα της κρίσης
Ακόμα και εν μέσω κρίσης η Novartis δεν είχε κανένα οικονομικό πρόβλημα να τρέξει διαφημιστικές καμπάνιες προώθησης των προϊόντων της στην Ελλάδα.
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή για το Bexsero, το εμβόλιο μηνιγγίτιδας τύπου Β. Πολλοί ήταν εκείνοι που από πολύ νωρίς πήραν θέση υπέρ της ένταξης του σκευάσματος στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών και η εταιρεία διοργάνωσε σειρά εκδηλώσεων προκειμένου να το στηρίξει. Εως και πρόσφατα το θέμα ήταν στην επικαιρότητα, όταν για άλλη μια φορά η ανάλογη Αρχή απέρριψε το αίτημα της εταιρείας για την ένταξή του.
Απ’ την πλευρά τους, πολλά ΜΜΕ, και σχεδόν όλες οι ιστοσελίδες του ιατρικού χώρου, δεν παρέλειπαν να φιλοξενούν δηλώσεις επιστημόνων που συμφωνούσαν ότι είναι απαραίτητη η εισαγωγή του στο πρόγραμμα εμβολιασμών.
Το γεγονός ότι καμία χώρα στην Ε.Ε. δεν το έχει εισαγάγει στο αντίστοιχο πρόγραμμά της, παρά μόνο η Βρετανία και η Ιταλία για συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού που παρουσίασαν υψηλά ποσοστά κρουσμάτων (τριπλά απ’ την Ελλάδα), δεν φαίνεται να το έλαβε κανείς υπόψη του.
Αντιθέτως, πλήθαιναν οι κραυγές… συμπαράστασης στους γονείς που, μεσούσης της κρίσης, θα έδιναν 100 ευρώ για την κάθε δόση ενός εμβολίου προκειμένου να προφυλάξουν το παιδί τους. Για την ιστορία, το 2015 τα κρούσματα μηνιγγίτιδας τύπου Β στη χώρα μας ήταν συνολικά 57.
Αντιδράσεις, όμως, άλλου τύπου προκάλεσε και η πρόσφατη καμπάνια της εταιρείας για την ψωρίαση, με τη συνεργασία της Ελληνικής Δερματολογικής Εταιρείας.
Οι αντιδράσεις αφορούσαν αφίσες για την ψωρίαση, όπου ο ασθενής παρουσιαζόταν να έχει τέλειο δέρμα και τέλεια χαρακτηριστικά (αφού προηγουμένως θα είχε κάνει χρήση των νέων φαρμάκων) και με αυτόν τον τρόπο θα είχε την ευκαιρία για μια φυσιολογική ζωή. Οι υπόλοιποι, στον Καιάδα…
Δήλωση του Ανδρέα Ξανθού
Σχολιάζοντας το όλο θέμα ο υπουργός Υγείας είπε τα εξής:
«Το θέμα “Novartis” αναδεικνύει τη μεγάλη δύναμη των πολυεθνικών φαρμάκου και τη δυνατότητά τους να ασκούν “επιθετική” πολιτική προώθησης των προϊόντων τους.
»Η απάντηση είναι: 1. Διαπραγμάτευση τιμών αποζημίωσης. 2. Διαφανές και δίκαιο σύστημα τιμολόγησης. 3. Ελεγχος ζήτησης (HTA-πρωτόκολλα). 4. Θεσμικές δικλίδες ασφαλείας, π.χ. δημοσιοποίηση στην ιστοσελίδα του ΕΟΦ και κάθε φαρμακευτικής εταιρείας των οικονομικών συναλλαγών των εταιρειών με γιατρούς ή επιστημονικές εταιρείες είτε για συμμετοχή σε ιατρικά συνέδρια είτε για κλινικές μελέτες κ.λπ. 5. Ισχυρή πολιτική βούληση “ηθικοποίησης” του Συστήματος Υγείας».
Δημήτρης Τερζής
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
