Το υποκείμενο της αλλαγής είναι πληθυντικό

«Τι να κάνουμε;», είναι ένα ερώτημα παλιό όσο και η ιστορία της Αριστεράς. Αυτή τη φορά το απαντούν μια πλειάδα νέων επιστημόνων, που μέστωσαν επιστημονικά μέσα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Το βιβλίο των εκδόσεων Θεμέλιο, που επιμελήθηκαν ο Κώστας Γαλανόπουλος και ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος, διαβάζεται απνευστί – ειδικά σε αυτή την περίοδο που οι εξελίξεις σε όλα τα πεδία μάς αφήνουν χωρίς ανάσα.

Οι ριζοσπάστες διανοητές της γενιάς μας -όπως λένε κι οι ίδιοι, «οι πρώτοι που πρέπει να απαντήσουν σε μια άμεση επικείμενη καταστροφή»-, όπως κι εμείς, «δεν έχουν την πολυτέλεια του χρόνου και του λάθους και έχουν την Ιστορία πίσω τους, όχι μπροστά τους». Ωστόσο, παραμένουν μάχιμοι και αισιόδοξοι ανιχνεύοντας δρόμους και ψηλαφώντας απαντήσεις σε έναν κόσμο πιο περίπλοκο παρά ποτέ.

• Ζούμε πάνω από μία δεκαετία σε ένα σπιράλ αλλεπάλληλων και αλληλοεπικαλυπτόμενων κρίσεων. Η συνθήκη εξαίρεσης που έχει πια κανονικοποιηθεί φαίνεται να μας θέτει σε διαρκή άμυνα. Το βιβλίο που επιμεληθήκατε μου μοιάζει με πράξη πολιτικής αισιοδοξίας. Τι σας ώθησε ώστε να προχωρήσετε;

Κ.Γ.: Δεν ήταν όλα όσα συνέβησαν απαισιόδοξα. Η κοινωνία είναι πολύ περισσότερο πολύπλοκη και αταξινόμητη από όσο επιθυμεί το κράτος, αλλά και κάποιες ριζοσπαστικές θεωρίες που βλέπουν μια πανταχού παρούσα εξουσία. Πολλές από τις μορφές αντίδρασης εμψυχώνονται από τον αντιδραστικό ριζοσπαστισμό, και αυτό εκπέμπει απαισιοδοξία. Αλλες, όμως, εμφορούνται από νέες αρχές οριζοντιότητας και συμπερίληψης, και αυτό είναι αισιόδοξο.

Δ.Π.: Υπάρχει κλιματική κρίση, αλλά πλέον υπάρχει και κοινωνική απαίτηση να ληφθούν άμεσα μέτρα, καθώς και περιβαλλοντικό κίνημα, που απουσίαζε πριν από 20 χρόνια. Ο παραδοσιακός κομμουνισμός έχει υποχωρήσει δραματικά, αλλά έχουν αναδυθεί τα Κοινά ως «ο κομμουνισμός του μέλλοντος». Ο ατομισμός και ο κατακερματισμός εντείνονται, το ίδιο όμως και η διατομική και διομαδική διασύνδεση με τη βοήθεια των ψηφιακών μέσων.

• «Τι να κάνουμε;», είναι ένα ερώτημα παλιό όσο και η ιστορία της Αριστεράς. Κάνετε λόγο για επανεκκίνηση της ριζοσπαστικής πολιτικής, υπαινίσσεστε ήδη από τον υπότιτλο του βιβλίου σας μια παύση ή μια ήττα;

Κ.Γ.: Και πάλι, τα πράγματα είναι περισσότερο πολύπλοκα. Πολλά από όσα απολαμβάνουμε οφείλονται στις επιμέρους νίκες της ριζοσπαστικής πολιτικής. Εν τούτοις, οι μεγάλοι στόχοι δεν κερδήθηκαν. Η σύνδεση του ριζοσπαστισμού με τον ολοκληρωτισμό, που έχει σοβαρά ερείσματα στην εμπειρία (δείτε ό,τι συνέβη τον 20ό αιώνα), έχει ανακόψει την ορμή της ριζοσπαστικής πολιτικής. Είναι αλήθεια ότι δεν έχει δοθεί πειστική απάντηση και στον τόμο είναι έκδηλη η αγωνία να δοθεί μία ή πολλές.

Δ.Π.: Δεν πιστεύουμε στο τέλος της Ιστορίας, ότι μπορεί να υπάρξει μια οριστική διευθέτηση, είτε δεξιά είτε αριστερή. Οπότε δεν πιστεύουμε σε οριστικές ήττες ή οριστικές νίκες. Αλλωστε, θετικά και αρνητικά μιας διευθέτησης τα παίρνουμε σετ, δεν μπορούμε να τα διαχωρίσουμε. Ηττα και νίκη αλληλοδιαπλέκονται. Αλλού τα καταφέρνεις, αλλού όχι. Η πολιτική, όμως, είναι μοίρα και δεν έχουμε παρά να εργαζόμαστε για έναν καλύτερο κόσμο. Απλώς, ο κύκλος των αγώνων που ενέπνευσε το προηγούμενο «Τι να κάνουμε;» έχει κλείσει οριστικά.

• Από την πολιτική φιλοσοφία μέχρι τον φεμινισμό και από τις περιβαλλοντικές σπουδές μέχρι την ψυχανάλυση, οι επιστήμονες που συμβάλλουν στον τόμο έρχονται από διαφορετικά πεδία. Κοινός παρονομαστής, ωστόσο, των ανησυχιών τους είναι η ριζοσπαστική πολιτική παράδοση. Κατατείνουν σε μια στρατηγική και ένα κοινό σχέδιο δράσης;

Κ.Γ.: Οχι ακριβώς, αυτό όμως είναι κάτι αναμενόμενο και, πιθανόν, επιθυμητό. Παρουσιάζονται όμως συγκλίσεις. Η σημασία των Κοινών, της ριζοσπαστικής οικολογίας κ.λπ. Επίσης, φαίνεται πως τείνει να ξεπεραστεί η αντιπαλότητα μεταξύ θεσμικής και κινηματικής πολιτικής. Αρκετοί από τους συνεργάτες μας θεωρούν ότι ενός είδους συνεργασία θεσμικών και εξωθεσμικών δρώντων θα ήταν πιο αποτελεσματική. Οπωσδήποτε όμως, όχι όλοι.

Δ.Π.: Αλλωστε, είμαστε υπέρ του πλουραλισμού των στρατηγικών μετασχηματισμού. Ολα δουλεύουν, άλλο εδώ και άλλο εκεί, άλλο πολύ και άλλο λιγότερο.

• Η ανάγκη για ριζοσπαστικό μετασχηματισμό είναι πιεστικότερη παρά ποτέ, ωστόσο ποιοι είναι εκείνοι που θα την υπηρετήσουν;

Κ.Γ.: Αν δεχτούμε ότι αυτή η πίεση προέρχεται κατά κύριο λόγο από την επικείμενη κλιματική κατάρρευση, θα την υπηρετήσουν όλοι όσοι θεωρούν βασικό υπαίτιο τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, κατανάλωσης και συμπεριφοράς και ζητούν τον συνολικό κοινωνικό μετασχηματισμό.

Δ.Π.: Δεν υπάρχει λόγος να αναζητήσουμε το προνομιακό συλλογικό υποκείμενο του μετασχηματισμού. Δεν υπάρχει. Αλλωστε, στην αναπόφευκτη αλλαγή των κοινωνιών συμμετέχουν ούτως ή άλλως σχεδόν όλοι οι άνθρωποι με τη δράση τους. Οχι το ίδιο επιδραστικά, φυσικά. Το σίγουρο είναι πως οι αγώνες του 21ου αιώνα έχουν καταδείξει πως το υποκείμενο της αλλαγής είναι πληθυντικό. Και ότι σε κάθε τομέα ενδιαφέροντος μπορεί και να διαφέρει. Αριστεροί και αναρχικές, φεμινίστριες και νέοι, εργαζόμενες και συνεταιριστές, περιβαλλοντιστές και whistblowers, άνθρωποι και λαοί από όλες τις ηπείρους.

• Στον συλλογικό τόμο που επιμεληθήκατε απαντά μια πλειάδα νέων επιστημόνων, που μέστωσαν επιστημονικά μέσα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Μοιράζονται κι άλλα χαρακτηριστικά, ώστε να μιλάμε για μια γενιά διανοητών – και ποια είναι αυτά;

Κ.Γ.: Η πρώτη γενιά ριζοσπαστών διανοητών οι οποίοι πρέπει να απαντήσουν σε μια άμεση επικείμενη καταστροφή. Δεν έχουν την πολυτέλεια του χρόνου και του λάθους και έχουν την Ιστορία πίσω τους, όχι μπροστά τους.

Δ.Π.: Είναι μια γενιά που μεγάλωσε (δεν γεννήθηκε όμως) σε έναν παγκοσμιοποιημένο, ψηφιακό, κοινωνικά εξατομικευμένο και οικονομικά επισφαλή κόσμο. Είναι η πιο προσοντούχα ακαδημαϊκά γενιά στην ιστορία της χώρας, γέννημα-θρέμμα του δημόσιου Πανεπιστημίου.