H πορεία της Παρασκευής 21 Ιανουαρίου στο Σύνταγμα με την αφορμή της υπόθεσης του ομαδικού βιασμού της Γ.Μπ. στη Θεσσαλονίκη, ήταν το δίχως άλλο μία από τις πιο μαζικές πορείες διαμαρτυρίας που έχουν πραγματοποιηθεί στην Αθήνα την τελευταία περίοδο. Οι εκτιμήσεις σε ό,τι αφορά την προσέλευση και τη συμμετοχή ποικίλουν, ωστόσο δεν χωρά αμφιβολία ότι χιλιάδες άνθρωποι κατέκλυσαν το κέντρο της Αθήνας για να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους στην καταγγέλλουσα, να διαμαρτυρηθούν για την αρχικά ευνοϊκή μεταχείριση των κατηγορούμενων από τις διωκτικές αρχές και να αποτρέψουν ενδεχόμενες απόπειρες συγκάλυψης. Υπήρξε μια στιγμή που η κεφαλή της πορείας είχε φτάσει στο Σύνταγμα ενώ ένα μέρος της βρισκόταν ακόμη στα Προπύλαια.
Η πορεία, η οποία είχε καλεστεί από φεμινιστικές συλλογικότητες λίγες ημέρες πριν, χαρακτηρίστηκε από ένα πρωτόγνωρο κλίμα φεμινιστικής αλληλεγγύης και συντροφικότητας. Η πρωτοφανής ανταπόκριση σε αυτό το κάλεσμα –παρά τις χαμηλές θερμοκρασίες και τις γενικότερες δυσκολίες που χαρακτηρίζουν την τρέχουσα περίοδο– αποτύπωσε για μια ακόμη φορά την ολοένα αυξανόμενη επιδραστικότητα των αξιών του φεμινισμού στην κοινωνία. Μετά τις καταιγιστικές αποκαλύψεις σε σχέση τις κοινωνικές, έμφυλες και οικονομικές ανισότητες που διαπερνούν και συγκροτούν το υπόβαθρο αυτής της υπόθεσης ομαδικού βιασμού, η μαζική αυτή απήχηση εξέφρασε και μια κατακτημένη κοινωνική και πολιτική αντίληψη για τη σύνθετη και δομική καταγωγή της έμφυλης βίας στην πατριαρχία και στα σύνθετα δίκτυα ταξικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης. Ταυτόχρονα, ήταν και μια καταγγελία της έλλειψης πολιτικής βούλησης με νομοθετικές πρωτοβουλίες και οργάνωσης των πολιτικών πρόληψης και εξάλειψης για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων, καθώς και της τάσης αποπολιτικοποίηση της έμφυλης βίας – που συχνά επιχειρείται σε θεσμικό επίπεδο. Δεν είναι συγκυριακό ότι ένα από τα κεντρικά συνθήματα-καλέσματα στην πορεία ήταν «Ενάντια σε πατριαρχία, κράτος και κεφάλαιο, αδερφή μου εγώ σε πιστεύω».
Ωστόσο, η απήχηση αυτού του καλέσματος αντανακλά μεταξύ άλλων και μια βαθύτερη κοινωνική τάση και αναδυόμενη πολιτική κουλτούρα. Πρόκειται για μια πολιτική κουλτούρα που διαμορφώνει νέες πολιτικές ταυτότητες και που, ειδικότερα για τις νεότερες γενιές, για παράδειγμα την Gen Z, όπως την χαρακτηρίζουν, σηματοδοτεί την ανάπτυξη νέων αρκετά πιο ώριμων αντιλήψεων για τις κοινωνικές σχέσεις, το φύλο και τη σεξουαλικότητα. Η αμφισβήτηση των κυρίαρχων τρόπων επιτέλεσης του φύλου, η κριτική στάση απέναντι σε συμπεριφορές που αναπαράγουν τις στερεοτυπικές εκδηλώσεις της αρρενωπότητας και η αναβαθμισμένη κατανόηση της τοξικότητας που διαπερνά έμφυλες σχέσεις αποτελούν ορισμένες εκφράσεις αυτής της νέας δυναμικής νεανικής κουλτούρας που οπωσδήποτε επιδρά μετασχηματιστικά στις κοινωνικές σχέσεις. Επιπλέον, αυτή η νέα κουλτούρα για το φύλο και τις έμφυλες σχέσεις συνδεόμενη με συλλογικές πολιτικές διεκδικήσεις –όπως για παράδειγμα συνέβη πριν λίγα χρόνια με την υπόθεση της αναθεώρησης του Ποινικού Κώδικα– δημιουργεί ρωγμές και ασυνέχειες σε μια συνθήκη συντηρητικής αναδιάρθρωσης και μεταρρύθμισης του θεσμικού πλαισίου αλλά και απέναντι στον αναδυόμενο, με επιθετικό τρόπο συχνά, κοινωνικό νεοσυντηρητισμό. Επιπλέον, δεν χωρά αμφιβολία πως αυτό το νέο φεμινιστικό πολιτικό ρεύμα –που περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα εκδηλώσεων και διεκδικήσεων από το #metoo, τη φεμινιστική οργή ενάντια στις γυναικοκτονίες, μέχρι τα παραδείγματα διεκδικήσεων σε χώρους εργασίας κ.α. – κλονίζει τις καθιερωμένες πρακτικές και λειτουργίες των θεσμών, όπως για παράδειγμα τη λειτουργία των δικαστηρίων. Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι τα κινήματα αυτά αναγνωρίζονται ως ισχυροί πόλοι πίεσης από την κεντρική εξουσία, κινητοποιώντας καλύτερα –σε κάποιες περιπτώσεις γιατί στην υπόθεση της Γ.Μπ. έγινε βέβαια το αντίθετο– μέχρι πρότινος σύνθετες, δυσλειτουργικές και «απρόθυμες» διαδικασίες δικαστικής διερεύνησης τέτοιων καταγγελιών.
Σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη υπόθεση φέρει ομοιότητες με την επίσης σοκαριστική υπόθεση του ομαδικού βιασμού από την αγέλη (Manada) όπως έχει χαρακτηριστεί, στην Παμπλόνα της Ισπανίας κατά τη διάρκεια των γιορτών του Σαν Φερμίν το 2016, η δημοσιοποίηση της οποίας –και μέσω των social media– έγινε το εφαλτήριο για μια σειρά εντυπωσιακών κοινωνικών κινητοποιήσεων και φεμινιστικών πορειών στην Παμπλόνα αλλά και σε άλλες πόλεις της Ισπανίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι η πρωτόδικη απόφαση του δικαστηρίου της Παμπλόνα (2018) για τους βιαστές της αγέλης, η οποία χαρακτήριζε την πράξη ως κακοποίηση και όχι βιασμό έβγαλε στους δρόμους της πρωτεύουσας της Ναβάρα, περίπου 35.000 άτομα1. Περίπου ενάμιση χρόνο αργότερα, το ανώτατο δικαστήριο της Ισπανίας στη Μαδρίτη άλλαξε την ετυμηγορία για την υπόθεση καταδικάζοντας τους πέντε κατηγορούμενους για ομαδικό βιασμό και αυξάνοντας την ποινή τους από τα 9 στα 15 έτη2. Επιπλέον, τον Ιούλιο του 2021 εισήχθηκε νέα νομοθεσία για την προστασία της σεξουαλικής ελευθερίας στη βάση της συναίνεσης, η οποία εναρμονίζεται με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (2011) που χαρακτηρίζει το σεξ χωρίς συναίνεση βιασμό.
Σημειώσεις:
1. Maria – Jose Echeveria, “Al menos 35.000 personas recorren Pamplona contra la sentencia de manada”, Diarrio de Navarra, 29.04.2018, 08: 54, διαθέσιμο: www.diariodenavarra.es/noticias/navarra/2018/04/27/una-marcha-este-sabado-pamplona-apoyo-victima-manada-589015-300.html
2. Reyes Rincon, “El Supremo eleva la condena a La Manada a 15 años: fue una violación múltiple, no un abuso sexual”, El Pais, 21.06.2019, 14:56, διαθέσιμο:
elpais.com/sociedad/2019/06/21/actualidad/1561109434_286735.html
Αλίκη Κοσσυφολόγου
Πηγή: Η Εποχή
