Το Facebook ακολουθεί και τις επιταγές του συμπλέγματος των υπηρεσιών ασφαλείας των ΗΠΑ, κάτι που ξέρουμε από τις αποκαλύψεις του Ασάνζ αλλά και του Σνόουντεν. Στην περίπτωση του Κουφοντίνα, δεν αποκλείεται αυτό να έπαιξε σημαντικό ρόλο
• Τι είναι το Facebook; Μέρος της δημόσιας σφαίρας ή μια εταιρεία που παρέχει τον δικό της χώρο στους πολίτες, άρα μπορεί να θέτει τους κανόνες;
Σύμφωνα με την κυρίαρχη ιδεολογία, οι πλατφόρμες είναι ιδιωτικές εταιρείες, άρα έχουν δικαίωμα να το κάνουν. Αν μιλήσουμε πολιτικά όμως, πρόκειται για έλεγχο της δημόσιας σφαίρας. Το νομικό πλαίσιο είναι αυτό της φιλελεύθερης δημοκρατίας με καπιταλισμό: το κράτος λαμβάνει μέτρα σε ό,τι αφορά οτιδήποτε είναι απαγορευμένο από τον νόμο και τα ΜΜΕ ή οι πλατφόρμες αποφασίζουν αυτόνομα τι θα ειπωθεί στο πλαίσιο της νομιμότητας. Σε αυτό το πλαίσιο υποτίθεται πως ο δημόσιος χώρος είναι και μια «αγορά των ιδεών». Το πρόβλημα στη συγκεκριμένη θεωρία είναι ότι αυτή η αγορά των ιδεών ελέγχεται από έναν μικρό αριθμό πολυεθνικών.
Τα μονοπώλια σήμερα έχουν γίνει κυρίαρχα στον δημόσιο διάλογο: ή θα μπεις στο Facebook ή δεν θα μπεις κι έτσι κόβεται η επιρροή που έχεις στον κόσμο. Η βασική διαφορά με το παρελθόν είναι πως πρόκειται για βιομηχανικά ολιγοπώλια που ελέγχουν τις ψηφιακές υποδομές της οικονομίας αλλά και τον δημόσιο χώρο. Είναι μια μίξη -με όρους της δεκαετίας του ’60- της New York Times και της General Electric, είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο στην Ιστορία. Εκ των πραγμάτων πρόκειται λοιπόν για εταιρείες που ελέγχουν μια δημόσια υπηρεσία εκτός οποιουδήποτε δημοκρατικού ελέγχου με μόνο κριτήριο την κερδοφορία και την αμοιβή των μετόχων. Οι πολυεθνικές κάνουν συμμαχίες με τις οικονομικές, μιντιακές, κρατικές εξουσίες για να εξυπηρετήσουν τα οικονομικά τους συμφέροντα.
• Πώς το έχουμε δει αυτό ανά τον κόσμο;
Τα παραδείγματα είναι δεκάδες. Οπως έκανε πρόσφατα ο Μητσοτάκης, έτσι και όταν ξέσπασε το κίνημα των «κίτρινων γιλέκων», ο Μακρόν είπε πως τα σόσιαλ μίντια καταστρέφουν τη δημοκρατία και πίεσε τις πλατφόρμες για να φιμώσουν σελίδες του κοινωνικού κινήματος. Η δικαιολόγηση μιας τέτοιας φίμωσης βασίζεται στο ιδιωτικό συμφωνητικό με το οποίο ο κάθε χρήστης αποδέχεται τους όρους χρήσης της πλατφόρμας, που ειδικά στο Facebook είναι γενικόλογοι ώστε να του αφήνουν περιθώρια για ερμηνείες κατά το δοκούν που εξυπηρετούν τα συμφέροντα της εταιρείας και των συμμάχων της. Να σημειώσουμε ότι μέσα στο Facebook βρίσκουμε πολιτικά πρόσωπα σε υψηλές θέσεις.
Ο υπεύθυνος επικοινωνίας του Facebook παγκοσμίως είναι ο Νικ Κλεγκ, πρώην πρόεδρος του Φιλελεύθερου Κόμματος και μέλος της κυβέρνησης Κάμερον. Στη Γαλλία ο διευθυντής του Facebook λέγεται Λοράν Σολί και ξεκίνησε την καριέρα του ως ειδικός σύμβουλος του Νικολά Σαρκοζί στο υπουργείο Εσωτερικών. Επίσης το Facebook ακολουθεί και τις επιταγές του συμπλέγματος των υπηρεσιών ασφαλείας των ΗΠΑ, κάτι που ξέρουμε από τις αποκαλύψεις του Ασάνζ αλλά και του Σνόουντεν. Στην περίπτωση του Κουφοντίνα, δεν αποκλείεται αυτό να έπαιξε σημαντικό ρόλο.
• Οταν μιλάμε για τέτοιου μεγέθους εταιρείες -σε τζίρο αλλά και αριθμό χρηστών- υπάρχει κάποια κρατική ή υπερκρατική οντότητα που δύναται να διαπραγματευτεί με αυτές επί ίσοις όροις; Πού φορολογούνται και πού λογοδοτούν;
Η Facebook φορολογείται στην Ιρλανδία, αλλά κάνει μπίζνες με τις διαφημίσεις χωριστά σε κάθε χώρα. Οι διαπραγματεύσεις που κάνει με τις κυβερνήσεις εξαρτώνται από τον συσχετισμό δυνάμεων που υπάρχει σε κάθε περίπτωση. Για παράδειγμα, στην Τουρκία ο Ερντογάν απαίτησε να υπάρχει νομικός αντιπρόσωπος του Facebook και του Τwitter στην Κωνσταντινούπολη και επέβαλε τη λογοκρισία σελίδων των Κούρδων του YPG τους οποίους το τουρκικό κράτος θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση.
Εχουν διαρρεύσει emails που δείχνουν ότι η εταιρεία το αποδέχθηκε, όχι γιατί υποστηρίζει τον Ερντογάν, αλλά για να συνεχίσει την μπίζνα στην Τουρκία, μια αγορά δεκάδων εκατομμυρίων χρηστών. Συγκριτικά η Ελλάδα είναι μια μικρή αγορά που υπάγεται στο τμήμα της νοτιοανατολικής Ευρώπης και η οποία δεν έχει αυτόνομη διεύθυνση. Αυτό σημαίνει ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει μικρότερη δυνατότητα παρέμβασης και διαπραγμάτευσης με τα υψηλά κλιμάκια του Facebook.
• Αρα μιλάμε για μια εταιρεία που κάνει μόνη της ή σε συνεργασία με κυβερνήσεις πολιτική ανά τον κόσμο.
Βεβαίως και κάνει πολιτική καθημερινά. Πρέπει να καταλάβουμε ποια είναι η ιστορική συγκυρία που μας οδήγησε εδώ. Αυτή η σεκάνς ξεκινά το 2016 με το Brexit και την εκλογή του Τραμπ για τα οποία το Facebook δέχθηκε μεγάλη κριτική αφού επέτρεψε μαζικές καμπάνιες προπαγάνδας και παραπληροφόρησης. Το 2017 πάρθηκε μια στρατηγική απόφαση και είναι δηλωμένη επιλογή του Ζούκερμπεργκ να μειώσει στην πλατφόρμα τον χώρο όπου διενεργείται πολιτική συζήτηση γιατί μια τέτοια δραστηριότητα δεν είναι ιδιαίτερα επικερδής αλλά δημιουργεί προβλήματα στην εταιρεία. Η αυστηροποίηση της διαχείρισης περιεχομένου στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς εντάσσεται σε αυτή τη στρατηγική.
• Εχετε γράψει για το digital labour, για όλους εμάς που όχι μόνο είμαστε χρήστες αλλά και «εργαζόμενοι» που παράγουν τα περιεχόμενα που πωλούνται μετά στους διαφημιστές από το Facebook. Μπορούμε όλοι εμείς να του επιβάλουμε όρους;
Αυτό που λείπει από τα κινήματα είναι μια συνολική στρατηγική. Πώς θέλουμε να χειριστούμε τις πλατφόρμες με αυτά τα εργαλεία και αυτά τα δεδομένα; Είμαι υπέρ της χρήσης όλων των δυνάμεων και των μέσων που διαθέτουμε για να πιέσουμε τις εξελίξεις προς την κατεύθυνση που θέλουμε εμείς οι προοδευτικοί άνθρωποι: από ένα report στους φασιστικούς λογαριασμούς μέχρι ένα ψήφισμα στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Οταν ασκούμε πίεση, υπάρχουν αποτελέσματα. Πρέπει να θεωρούμε τις πλατφόρμες πεδίο πάλης, όπως τα ΜΜΕ ή τον δρόμο, και δεν πρέπει να τα περιμένουμε όλα από το κράτος.
Επιμέλεια: Κορίνα Βασιλοπούλου, Ντίνα Δασκαλοπούλου, Μπάμπης Μιχάλης
Ο Νίκος Σμυρναίος είναι Aναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Κοινωνιολογίας των ΜΜΕ και του Διαδικτύου στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης,
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
