Δημοκρατία. Η δημοκρατία είναι το κύριο όπλο της στρατηγικής της Αριστεράς αλλά και ο τελικός στρατηγικός της στόχος. Η αληθινή δημοκρατία και ο σοσιαλισμός συμπίπτουν. Γι’ αυτό και ο δεύτερος δεν νοείται χωρίς την πρώτη – ούτε στην πορεία προς εκείνον ούτε όταν και αν φτάσουμε κάποτε σε δαύτον.
Επί πλέον όμως, η υπαρκτή δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα σύνολο από αρχές και νόμους, αλλά ένα σύνθετο σύστημα εξουσίας, με την υλικότητά του και τους συσχετισμούς ισχύος και ανισορροπίας μεταξύ των κοινωνικών δυνάμεων που εκπροσωπούνται σε αυτό και που το προσδιορίζουν. Η δημοκρατία είναι η πολιτική θεσμοποίηση των κοινωνικών αντιπαραθέσεων, το θεσμικό πεδίο των ταξικών αγώνων. Ο δυνάμει ανατρεπτικός χαρακτήρας της είναι αυτό που πάντοτε τρόμαζε τον καπιταλισμό. Εξ ου και διαρκώς την υπονομεύει – κι όταν αισθάνεται πως καθίσταται υπερβολικά απειλητική την καταργεί.
Αλληλεγγύη. Η αλληλεγγύη της Αριστεράς είναι η αλληλεγγύη της νεωτερικότητας. Που σημαίνει ότι αποτελεί αυταξία, δεν επιβάλλεται από τον Θεό όποτε και όπως Εκείνος ορίζει. Και ότι στηρίζεται στους κανόνες της επιστημονικής ορθολογικότητας.
Οταν η ιατρική επιστήμη κρίνει πως τα προφυλακτικά προστατεύουν από το AIDS και ότι ο κορονοϊός μπορεί να μεταδοθεί από τη μετάληψη, φροντίζεις για τη διαφύλαξη της υγείας των συνανθρώπων σου υπακούοντας στα κελεύσματα των γιατρών και όχι του παπά ή του Πάπα. Αν και αυταξία, η αλληλεγγύη έχει ταξικό και πολιτικό περιεχόμενο. Υπάρχει η αλληλεγγύη των εργαζομένων, των ανέργων, των κινημάτων, των μεταναστών και των προσφύγων, υπάρχει η αλληλεγγύη που ενώνει τους καπιταλιστές ως τάξη ενάντια στους εργαζόμενους, υπάρχει και εκείνη των ρατσιστών και των εθνικιστών, που εξαντλεί τα όριά της στα σύνορα του «έθνους» ή της «φυλής».
Δικαιοσύνη. Δικαιοσύνη για την Αριστερά σημαίνει πρώτα και κύρια κοινωνική δικαιοσύνη. Η πολιτική αφετηρία της Αριστεράς είναι η επιστημονικά τεκμηριωμένη πεποίθηση πως ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα βαθύτατης κοινωνικής αδικίας. Οι ταξικές αντιπαραθέσεις δεν είναι μια μορφή πολέμου όλων εναντίον όλων, αλλά, από τη σκοπιά της Αριστεράς, ο μόνος τρόπος να αναιρεθούν οι κοινωνικές αδικίες που είναι δομικό στοιχείο του καπιταλισμού.
Χωρίς βέβαια να αρνείται την προσωπική ευθύνη κανενός, αποδεχόμενη πως η έννοια του πολίτη προϋποθέτει υποχρεώσεις μαζί με δικαιώματα, η Αριστερά δεν κοιτάζει μόνο το δάχτυλο που δείχνει αλλά και το τι δείχνει. Ο,τι κρίνεται ως εγκληματική πράξη ή συμπεριφορά είναι στις περισσότερες περιπτώσεις αποτέλεσμα -δηλαδή και ένδειξη- βαθύτατων κοινωνικών αδικιών. Η κοινωνική δικαιοσύνη δεν θα καταδικάσει τους απελπισμένους που άναψαν τη φωτιά αλλά τους ισχυρούς που ευθύνονται για την κόλαση.
Ελευθερία. Ενα από τα σημαντικότερα διδάγματα του ιστορικού υλισμού είναι ότι στον καπιταλισμό υπάρχουν συνθήκες ανελευθερίας πιο έμμεσες αλλά και κατά τούτο πιο αποτελεσματικές από εκείνες που επέβαλλε ο ζυγός του φεουδάρχη ή η ρομφαία του απολυταρχισμού. Η οικονομική εκμετάλλευση της εργασίας, η ιδεολογική χειραγώγηση της σκέψης και της επιθυμίας, η καταναλωτική πειθάρχηση της καθημερινότητας, η μιντιακή ισοπέδωση του ελεύθερου χρόνου είναι εξουσιαστικές πρακτικές που αποσαθρώνουν πλήρως τον ισχυρισμό του κλασικού φιλελευθερισμού ότι τα τυπικά δικαιώματα του νόμου αρκούν για την κατοχύρωση των ατομικών ελευθεριών.
Ο φόβος της ανεργίας ή της αστεγίας, καθώς και η γενικευμένη καχυποψία προς συναδέλφους και συνεργάτες που επιβάλλει ο ατομοκεντρικός ανταγωνισμός του νεοφιλελευθερισμού, συνεπικουρούνται από τον φόβο για τη βία των πανταχού παρόντων κατασταλτικών μηχανισμών. Η Αριστερά αντιπαρατάσσει την αληθινή ελευθερία στην πολλαχώς εξαθλιωμένη «ελευθερία» του καπιταλισμού.
Ισότητα. Τουλάχιστον στην εποχή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, οι θιασώτες του έχουν την ειλικρίνεια (ή το θράσος) να παραδέχονται πως δεν πιστεύουν στην ισότητα. Εχουν όμως υπούλως υποκαταστήσει την ιδέα της ισότητας με μιαν άλλη που ακούγεται πιο πειστική, καθ’ ότι πιο «ρεαλιστική»: «αξιοκρατία».
Εντάξει, λένε, δεν είναι στη «φύση» ή στην «ουσία» του ανθρώπου να υπάρχει ισότητα, πρέπει όμως να υπάρχει αξιοκρατία – δηλαδή να επικρατούν οι ικανότεροι διαμέσου του θεμιτού ανταγωνισμού. Σε μια κοινωνία όπου κάποιοι γεννιούνται πάμπλουτοι και κάποιοι άλλοι πάμφτωχοι, η επίκληση της «αξιοκρατίας» είναι βέβαια ύβρις, προκλητική υποτίμηση της νοημοσύνης των ανθρώπων στους οποίους απευθύνεται – ή αλλιώς, με μια ελαφρότερη διατύπωση, το συντομότερο ανέκδοτο. Η πρόταση της Αριστεράς είναι και σε τούτο ρεαλιστική. Η κατάργηση των ανισοτήτων είναι εφικτή αν καταργηθεί η αιτία τους: οι ταξικές διακρίσεις.
Τέλος, μια (περιττή;) υπενθύμιση: Η ιστορία των βιολογικών ειδών είναι η ιστορία της εξέλιξης. Η ιστορία των κοινωνιών μας είναι η ιστορία των ταξικών αγώνων.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
