4/8/2020 Art Deco, η πίστη στην πρόοδο και η Παναγία. Με τον πατέρα μου στην Κηφισιά, βλέπουμε στην ΕΡΤ μια ταινία με τον Hercule Poirot της Agatha Christie. Βέβαια ως αριστερός θα έπρεπε να προτιμάω τα αστυνομικά ενός Raymond Chandler ή Dashiell Hammet, που, όπως έχει ειπωθεί, πήραν το έγκλημα από τα αριστοκρατικά σπίτια του Λονδίνου ή κάποιου μικρού και φαινομενικά κοιμισμένου χωριού σε επαρχία της Αγγλίας, και το τοποθέτησαν εκεί που υπάρχει στην πραγματικότητα: στο δρόμο, με γκάνγκστερ, με διεφθαρμένους αστυνομικούς, με κανονικούς εργάτες (λείπουν εντελώς από τα μυθιστορήματα της Agatha Christie – το πολύ μια καθαρίστρια ή κάποιος μπάτλερ!) κλπ.
Επιπλέον από τα βιβλία της Agatha Christie, προτιμάω αυτά με ηρωίδα τη Miss Marple. Όχι επειδή είναι πιο ρεαλιστικά, αλλά γιατί εκεί η συγγραφέας αναδεικνύει μια πιο σκοτεινή πλευρά του πιστεύω της: ότι ακόμα και στο πιο ήσυχο χωριό υπάρχει πραγματική κακία (evil): φθόνος, λαγνεία και οι υπόλοιπες θανάσιμες αμαρτίες, που οδηγούν στις πιο απεχθείς πράξεις (στο αντίπαλο δέος του Μεγκρέ, τον ήρωα του αδιαμφισβήτητα σπουδαιότερου Σιμενόν, που δεν πιστεύει στο απόλυτο κακό και πάντα επιδιώκει να κατανοήσει, γιατί οι κανονικοί άνθρωποι εξωθούνται σε απεχθείς πράξεις).
Από την άλλη, η σειρά της ΕΡΤ με ήρωα τον Hercule Poirot, έχει δυο μεγάλα προτερήματα. Πρώτον, με τον ηθοποιό David Suchet, ο Poirot επιτέλους βρήκε ένα αντάξιο ερμηνευτή για την εξυπνάδα του, τη φιλαρέσκεια του, για την ιπποτική, αν και αμήχανη, στάση στις – ιδιαίτερα όταν είναι όμορφες και ευαίσθητες – γυναίκες, και την επιμονή του να λύσει το μυστήριο.
Δεύτερον, είναι το θέμα της αισθητικής άποψης της σειράς. Στην ουσία το κύριο θέμα αποτελεί έναν ύμνο στο Art Deco. Κάθε σκηνή σχεδόν θα έχει ένα αριστουργηματικό παράδειγμα του είδους: τράπεζες, εξοχικά σπίτια πλουσίων, τηλεφωνικές συσκευές, σιδηροδρομικοί σταθμοί, καρέκλες, μπλοκ διαμερισμάτων στο κέντρο της πόλης, φωτιστικά, εστιατόρια, παραθαλάσσια ξενοδοχεία – η λίστα ατελείωτη.
Το Art Deco του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα αποτελούσε μια αισθητική άποψη, επηρεασμένη από αρκετές τάσεις του μοντερνισμού, με τη χρήση νέων υλικών, και διακοσμητική και λειτουργική, που, ίσως, αποτελεί τη τελευταία στιγμή μια γενικευμένης πίστης στην προοδευτική εξέλιξη της ιστορίας και της ανθρωπότητας, μέσω της τέχνης.
Όποτε ακόμα και αν υπάρχει προτίμηση για πιο ρεαλιστικά και σύγχρονα αστυνομικά, ακόμα και αν ως αριστεροί προτιμάμε τα noir, για παράδειγμα το Big Sleep (έργο του Raymond Chandler, σκηνοθεσία Howard Hawks) ή το Maltese Falcon (έργο του Dashiell Hammett, σκηνοθεσία John Huston), η σειρά της ΕΡΤ είναι a must για τους λάτρεις του Art Deco!
8/8/2020 εθνικά αφηγήματα προόδου
Στο σχολείο μου στο Λονδίνο αντιμετώπισα για πρώτη φορά the Whig theory of history. Οι Whigs ήταν στο δέκατο όγδοο και δέκατο ένατο αιώνα βασικός πολιτικός σχηματισμός, το αντίπαλο δέος του δεύτερου πόλου, αυτού των πιο συντηρητικών Τόριδων. Η θεωρία των Whigs για την ιστορία ήταν ότι η Αγγλία αποτελεί μια ευλογημένη και προικισμένη χώρα, όπου, κάτω από τη δική τους καθοδήγηση βεβαίως, η Αγγλία εξελισσόταν σταδιακά, με συναίνεση και χωρίς τις βαρβαρότητες άλλων χωρών (βλ. Γαλλία) σε μια σύγχρονη και όλο και πιο εύπορη, και όλο και πιο δημοκρατική, κοινωνία. Η ιστορία ως μια διαδικασία συνεχούς προόδου.
Η προσέγγιση, τη στιγμή που τη μαθαίναμε, ήδη ήταν σε αμφισβήτηση στο ακαδημαϊκό επίπεδο. Στη συνέχεια αμφισβητήθηκε, από Σκωτσέζους, Ουαλούς, και Ιρλανδούς που δεν έβλεπαν το πρόσωπο τους σε αυτό το – στην ουσία αγγλικό – αφήγημα, μετά από τους μετανάστες δεύτερης γενιάς που έθεταν, όλο και πιο έντονα, το αγκάθι της αποικιοκρατίας (σύμβολα της οποίας άρχισαν να αποκαθηλώνονται πρόσφατα στο Bristol και άλλες πόλεις μετά το BLM κίνημα). Υπήρξε βέβαια και η οπισθοδρόμηση της Θάτσερ και του Μπλαιρ. Η συνεχής πρόοδος της ιστορίας δεν είναι και τόσο πειστική. To Brexit ίσως αποτελεί την ταφόπλακα σε κάτι που είχε ξεπεραστεί εδώ και χρόνια.
Αυτές οι σκέψεις μου ήρθαν διαβάζοντας το βιβλίο του Κώστα Βούλγαρη Ο Κολοκοτρώνης ωραίος σαν Μπολιβάρ: ο Νίκος Εγγονόπουλος απέναντι στο μακρυγιαννισμό (εκδόσεις Βιβλιόραμα). Ο Βούλγαρης εξετάζει το ποίημα του Εγγονόπουλο για το Μπολιβάρ, που γράφτηκε στην Κατοχή. Για το Βούλγαρη, ο Κολοκοτρώνης αποτελεί ήρωα των Ελλήνων, αλλά όχι εθνοκεντρικό σύμβολο, εμπλεκόμενο όχι μόνο ενάντια στους Οθωμανούς, αλλά και σε εμφύλιες μάχες. Κάτι σαν τον Μπολιβάρ δηλαδή.
Ο Βούλγαρης θεωρεί ότι ο Εγγονόπουλος αποδομεί το ιστορικό αφήγημα του Σεφέρη, αλλά και άλλων διανοουμένων της γενιάς του Τριάντα, όπου ο Μακρυγιάννης παίζει ένα σημαντικό ρόλο (βλ. την πολυσυζητημένη διάλεξη του για το Μακρυγιάννη) – ένα αφήγημα που έχει επηρεάσει αρκετά και τμήματα της Αριστεράς, με συνέπεια να είναι ευάλωτα σε διαφορά εθνικά αφηγήματα, που αποστειρώνουν την ιστορία από ριζοσπαστικότερες ερμηνείες.
Ο Εγγονόπουλος και ο Σεφέρης δεν έχουν μόνο διαφορετική ποιητική αισθητική, τοποθετούνται διαφορετικά και ως προς το 1821, και ως προς την Κατοχή και την αντίσταση. Είχαν εξάλλου και διαφορετικούς ρόλους ως προς το δεύτερο, ο Εγγονόπουλος στην Αθήνα, υποστηρικτής του ΕΑΜ, ο Σεφέρης ακολουθώντας την κυβέρνηση στην εξορία.
Και κατά το Βούλγαρη, το κείμενο του Μπολιβάρ
… μπορεί και απαντά σε δικά μας ερωτήματα, και μας οδηγεί στην επανανάγνωση αυτών των δυο ιστορικών περιόδων, όχι πλέον μέσα από μια λαϊκότροπη, θετικιστική, τρισχιλιετή ακολουθία (μακρυγιαννισμός), αλλά μέσα από τις βαθιές εσωτερικές αντιθέσεις αυτών των δύο περιόδων, μέσα από τα διακυβεύματα τους. Διαυγάζοντας έτσι μια αντίληψη της ιστορίας, ιδιαίτερα χρήσιμη σήμερα (σ. 37).
Για την αριστερά η πρόοδος δεν είναι ποτέ γραμμική, δεν είναι ποτέ για όλους, καθορίζεται από τα άτομα που σε κάθε φάση φτιάχνουν την ιστορία τους, αλλά όχι κάτω από συνθήκες που οι ίδιοι έχουν επιλέξει.
16/8/2020 Alone of all her Sex – Ξεχωριστή από όλες τις γυναίκες
Στον απόηχο της ανάρτησης του Αλέξη για το Δεκαπενταύγουστο, όπου έκανε αναφορά σε διάφορες ιδιότητες της Παναγίας: Ελεούσα, Γιάτρισσα, Παραγορήτρα κλπ. Χαμός στο διαδίκτυο. Ως γνωστόν δε με χαλάνε οι αναφορές στη Βίβλο – αν κι είναι εντυπωσιακό πόσες λίγες αναφορές υπάρχουν στα Ευαγγελία για την μητέρα του Χριστού – ακόμα και στη θεολογία.
Εξ’ άλλου ένας από τους δυο πολιτικούς μέντορές μου συνηθίζει να λέει ότι η ιστορία του χριστιανισμού είναι πολύ σοβαρή υπόθεση, μια που έχει επηρεάσει όλο τον πολιτισμό του δυτικού κόσμου, για να την αφήσουμε αποκλειστικά στην επίσημη εκκλησία.
Η όλη συζήτηση μου θυμίζει το βιβλίο της Marina Warner Alone of all her Sex που το διάβασα ως φοιτητής και με επηρέασε πιο πολύ από οτιδήποτε άλλο έχω διαβάσει για τη στάση μου σε σχέση με τις γυναίκες και το φεμινισμό. Το βιβλίο αποτελεί μια εξαιρετικά τεκμηριωμένη αφήγηση – θεολογική, ιστορική, πολιτισμική – για πως η Παναγία συμβολίζεται, αλλά και πως κατανοήθηκε (και άρα επέδρασε στη ζωή των ανθρώπων), σε συγκεκριμένους τόπους και περιόδους τις τελευταίες δυο χιλιετίες. Σε διάφορες στιγμές της ιστορίας η Παναγία έπαιρνε όλες τις ιδιότητες που ανέφερε ο Αλέξης, κι άλλες πολλές.
Αλλά πιο πολύ μου έκανε εντύπωση η φεμινιστική ματιά. Την ίδια στιγμή που η Παναγία είχε την ικανότητα να παρηγορεί τις γυναίκες σε δύσκολες στιγμές, έβαζε τον πήχη ως πρότυπο γυναικείας συμπεριφοράς απλησίαστα υψηλά. Ιδιαίτερα δε, σε σχέση με το σώμα τους και την σεξουαλικότητα τους. Η αντίληψη της επίσημης εκκλησίας και της Δύσης και της Ανατολής για τη γυναίκα, για όλη τη χριστιανική περίοδο αποτέλεσε – και ίσως εξακολουθεί να αποτελεί – σοβαρότατο εμπόδιο στη χειραφέτηση των γυναικών.
Για πολλούς από τους Πατέρες της Εκκλησίας, όπως για τον Άγιο Γιάννη το Χρυσόστομο το γυναικείο σώμα παρουσιαζόταν ως πηγή δυσοσμίας – γεμάτο από χολή και αίμα- όχι και τόσο χρυσόστομος όταν αναφερόταν στο γυναικείο φύλο.
Η γνωστή αντιπαράθεση παρθένας – πόρνης αποδείχθηκε καταστροφική όχι μόνο για την σεξουαλικότητα των γυναικών, αλλά και διαστρέβλωσε την άποψη των αντρών για τις γυναίκες.
30/8/2020 – Ο χυδαίος χαβαλές δεν είναι χιούμορ
Στους φοιτητές μου συνήθιζα να λέω ότι η δικαιολογία είναι πάντα χειρότερη από το αρχικό παράπτωμα. Βέβαια δεν είχα το Στέφανο Κασιμάτη ως φοιτητή. Έκανε την απαράδεκτη αναφορά στον Γ. Κατρούγκαλο και αντί να το διορθώσει με μια καθαρή δήλωση, μας λέει ότι φταίει ο ΣΥΡΙΖΑ που δεν τον αντικατέστησε στη συζήτηση που είχαμε στη Βουλή για τη στάση μας στη συμφωνία με την Αίγυπτο. Η εικόνα που έχει ο Κασιμάτης για τον εαυτό του είναι ενός ανθρώπου με χιούμορ και βρετανικό φλέγμα. Μόνο που η συγγνώμη είναι συστατικό στοιχείο της βρετανικής κουλτούρας. Επιπλέον άλλο το χιούμορ και άλλο χυδαίος χαβαλές.
Ευκλείδης Τσακαλώτος
Πηγή: TVXS
