Ο νεοφιλελευθερισμός είναι κάτι παραπάνω από ηγεμονική ιδεολογία. Είναι ανθρωπολογική στάση. Η ιδέα του ανθρώπου, που ενσάρκωσε τα συλλογικά οράματα της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης, είναι καμωμένη με τη σμίλη του Διαφωτιστικού ανθρωπισμού. Γεννιέται στα Studia Humanitatis και στη Respublica Literarum -τη δημοκρατία των γραμμάτων- και αναθρώσκει στις μεγάλες επαναστάσεις. Κληρονομεί τη ρωμαϊκή dignitas hominis, ως δημόσια αναγνώριση της πολιτικής αρετής, που μπολιάζει την πολιτική ελευθερία με την κυριαρχία. Αυτός ο άνθρωπος ήταν, κυριολεκτικά, κοινός άνθρωπος, μέσα από την πολιτική διακονία του κοινού συμφέροντος.
Η ανθρωποσκοπική αυτή περιγραφή σχηματίζεται στη Γαλλική Επανάσταση, την Ελληνική, το 1848, την Παρισινή Κομμούνα, τον αντιφασιστικό αγώνα. Είναι φορέας της πολιτικής αρετής και όχι απλά ο φιλελεύθερος ατομιστής. Είναι ο άνθρωπος της δημοκρατίας και της αγοράς∙ όχι μόνο της πολιτικής, αλλά και της οικονομικής.
Φαίνεται περίεργο, αλλά το ότι η αγορά αποκρυσταλλώθηκε ως η κύρια μορφή οργάνωσης της οικονομίας το οφείλει και στη δημοκρατία. Η δημοκρατία δεν υπάρχει χωρίς συγκρούσεις. Το να την περιγράψουμε έτσι ισοδυναμεί με το να περιγράφουμε έναν ζωντανό άνθρωπο χωρίς αίμα στις φλέβες. Αυτό είναι ένα λογικώς αδύνατο αντικείμενο.
Η σχέση δημοκρατίας και αγοράς όρισε την ένταση ανάμεσα στον ατομικισμό και τις ανισότητες, από τη μια, και τη δημόσια σφαίρα και την αξία της ισότητας από την άλλη. Το «από τη μια» και «από την άλλη» αξίωναν ρύθμιση και ισορροπία, ώστε να επιτυγχάνεται προσαρμογή και η αγορά να μην σβήσει μέσα στον αυτοματισμό της.
Ο καπιταλισμός χωρίς δημοκρατία -δηλαδή ο νεοφιλελευθερισμός- οδηγεί σε ολοκληρωτισμό. Ο ολοκληρωτισμός κυοφορείται σε νέο είδος ανθρώπου, σε έναν καινούργιο άνθρωπο. Ο καινούργιος άνθρωπος αποστρέφεται την υπεράσπιση του δημοσίου ως υπηρέτησης του γενικού συμφέροντος και των κοινών αγαθών. Η υπεράσπισή τους είναι υπεράσπιση του πολιτικού πολιτισμού.
Ο νεοφιλελευθερισμός ορίζει άλλον πολιτισμό. Ο καινούργιος άνθρωπος αναδύεται μέσα από το κενό νοήματος της πολιτικής. Ωστόσο, ο νεοφιλελεύθερος τύπος ανθρώπου δεν είναι η απόλυτη απονοηματοδότηση. Αντιθέτως, ανανοηματοδοτεί τις σημασίες που ξέραμε.
Στον δημοκρατικό πολιτισμό η προσωπική αυτονομία και η συλλογική της πραγμάτωση, από κοινού με όλους τους άλλους, αποτέλεσε κορυφαίο ηθικοπολιτικό ιδεώδες. Η αρχή του προσωπικού και συλλογικού πολιτικού αυτοκαθορισμού καταξίωνε το ίδιο το πολιτικώς υπάρχειν. Η έννοια του ατομικού καταλογισμού απέρρεε από την ίδια τη δυνατότητα για έλλογο αυτοκαθορισμό, άρα ευθύνη επιλογών και πράξεων.
Ο καινούργιος άνθρωπος δεν είναι φορέας αυτονομίας. Δεν χρειάζεται να σκέφτεται μόνος του, με γνώμονα την αναγνώριση όλων ως ηθικών προσώπων ίσου σεβασμού, που αξίζουν ίση μεταχείριση και αλληλεγγύη. Ο καινούργιος άνθρωπος υποκαθιστά τον αυτοκαθορισμό και την προσωπική αυτονομία, άρα και την υπευθυνότητα, με το προσωπικό management. Αυτός είναι ο λόγος που μισεί τους φτωχούς. Γι’ αυτό δεν αφήνει να ξαπλώνουν στα πεζοδρόμια και στα παγκάκια.
Ανανοηματοδοτείται και ο ατομικός καταλογισμός: ο φτωχός φταίει γιατί δεν έκανε καλό management του εαυτού του. Ο άνθρωπος παύει να είναι φορέας αξιοπρέπειας. Έτσι παύει και ο συνταγματικός πολιτισμός, που προϋποθέτει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Είναι ο άνθρωπος – επιχείρηση: ή κερδίζει ή φαλιρίζει και μένει φτωχός και άστεγος.
Ο νεοφιλελευθερισμός παράγει αυτόν τον καινούργιο άνθρωπο αλλάζοντας τις σημασίες των εννοιών και απονοηματοδοτώντας τις αξίες που οργάνωναν την ιδέα του ανθρώπου της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης, της αξιοπρέπειας. Ο καινούργιος άνθρωπος και η απανθρωπία του, μέσα από την κατάρρευση του Διαφωτιστικού ανθρωπισμού, είναι ήδη εδώ και το μόνο που μπορούμε να του αντιτάξουμε είναι η δημόσια πολιτική αρετή και οι αξίες μας.
Όταν οι ιδέες ξεκορμίζουν από τα κείμενα, αλλάζουν μορφή. Δεν είναι πια διανοητική λεπτουργία. Σμιλεύονται μέσα στην ιστορικότητα και οργανώνουν την τάξη των εννοιών μας. Να το θυμόμαστε αυτό, μέρα που ‘ναι σήμερα, 29 Μαΐου, οκτώ χρόνια χωρίς τον Άγγελο. Έτσι σμιλεύεται η ανάμνηση εκείνης της μορφής, που την αναγνωρίζουμε μέσα από το ηθικοπολιτικό σήμα των κειμένων, που ενσάρκωσε την πολιτική αρετή και την ουσίωσε υφαίνοντάς την με το υφάδι του λόγου και το πάθος της ασίγαστης πράξης μιας πράξης που τον ρυθμό της κράταγε ο εσωτερικός μετρονόμος των αξιών της Αριστεράς: η μορφή εκείνου του “παλιού” ανθρώπου.
Ο Στέφανος Δημητρίου διδάσκει Πολιτική Φιλοσοφία στον Τομέα Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Πηγή: Η Αυγή
