• Ο Βίκτορ Ορμπαν μαζί με τον Πούτιν, τον Ερντογάν και τον Τραμπ χαρακτηρίζονται εθνικιστές-λαϊκιστές. Ποια είναι η αποτίμησή σας για τη μέχρι τώρα διακυβέρνησή του και τη διεθνή παρουσία του;
Μεταξύ των δύο Παγκοσμίων Πολέμων σε ορισμένες περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης υπήρξαν -σε κάθε έθνος με μια ιδιαίτερη μορφή- αυταρχικά καθεστώτα. Από τότε η ιστορική εμπειρία έχει επιβεβαιώσει αρκετές φορές ότι η συνήθης τακτική του καπιταλισμού για να λειτουργήσει σ’ αυτήν την περιοχή είναι ένα αυταρχικό σύστημα. Οταν το 1989 κατέρρευσε ο κρατικός καπιταλισμός, οι φιλελεύθερες ιδεολογίες -με προμετωπίδα τον φιλελευθερισμό και τον εθνικισμό- προπαγάνδιζαν την ιδέα ότι είχε φτάσει η ώρα για να εισαχθεί και να σταθεροποιηθεί η δυτικού τύπου δημοκρατία στην Ανατολική Ευρώπη και δήλωναν ότι αυτή η διαδικασία θα έφερνε τα δυτικά στάνταρ ζωής στην περιοχή. Και το ακόμα χειρότερο; Οι άνθρωποι εξέλαβαν αυτή την υπόσχεση ως κάτι δεδομένο! Σήμερα αυτή η εποχή της αυταπάτης έχει φτάσει στο τέλος της. Σύντομα, μετά την εκλογική νίκη του 2010, με πλειοψηφία 2/3, το Fidesz, ένα εθνικολαϊκιστικό κόμμα, εφάρμοσε ένα είδος αυταρχικής διοίκησης.
• Και ο Ορμπαν;
Ο Ορμπαν, ο επικεφαλής του Fidesz, κατανόησε κάτι από το πνεύμα του εθνικού καπιταλισμού -ότι η ανεξέλεγκτη παγκοσμιοποίηση είχε περιέλθει σε κρίση. Αυτή είναι η άλλη όψη του νομίσματος, το οποίο στην άλλη πλευρά του γράφει: νεοφιλελευθερισμός. Ο Ορμπαν ξέρει ότι η περιοχή μας δεν διαθέτει δημοκρατικές παραδόσεις: η αστική δημοκρατία δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς μια δημοκρατική αστική τάξη. Ετσι, επιστρέφει στον εθνικό καπιταλισμό. Ομως στην Ανατολική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας, της Πολωνίας και της Ουκρανίας, αλλά και της Τουρκίας στην Ασία, έχουμε ένα ολιγαρχικό καπιταλιστικό σύστημα. Αυτό το ολιγαρχικό οικονομικό σύστημα χρειάζεται αυταρχικά πολιτικά καθεστώτα, τα οποία χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ. Ο Τραμπ επιδιώκει επίσης να φτιάξει μια νέα «εθνική» λαϊκιστική προοπτική ενάντια στην παγκοσμιοποίηση.
• Στην Ουγγαρία συγκεκριμένα;
Στη χώρα μου οι συντηρητικές και φασιστικές ιδεολογικές ανοησίες βυθίζονται σε μια εθνικιστική, αντιδυτική ρητορική των δήθεν μαχητών υπέρ της ελευθερίας, η οποία μπορεί να συνυπάρχει με την ακριβή εκτέλεση και υλοποίηση των δυτικών δημοσιονομικών κανόνων. Στην πραγματικότητα λειτουργεί ως ένα προπέτασμα για την απόκρυψη των πραγματικών κατασταλτικών προθέσεων του συστήματος. Ελάχιστοι μπορούν να κατανοήσουν τον υποκριτικό και χειραγωγικό χαρακτήρα του καθεστώτος, αφού οι περισσότεροι ακούνε μόνο αυτό που θέλουν να ακούσουν περί «εκμετάλλευσης του ουγγρικού έθνους από τις δυτικές πολυεθνικές». Ομως, οι εργάτες στις λεγόμενες εθνικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις κερδίζουν λιγότερα και έχουν χειρότερες κοινωνικές συνθήκες από εκείνους στις πολυεθνικές.
• Η αλλαγή καθεστώτος το 1989, όπως είπατε, υποτίθεται ότι θα έφερνε στην Ουγγαρία μια δυτικού τύπου δημοκρατία και βιοτικές συνθήκες παρόμοιες με εκείνες στις αναπτυγμένες χώρες. Ποια είναι σήμερα η πραγματικότητα στη χώρα σας;
Ως αποτέλεσμα της αλλαγής καθεστώτος το 1989 υπήρξε ένα ριζικό σπάσιμο στο πεδίο της ιδιοκτησίας και της διανομής, στη φύση του κράτους και στη δομή της πολιτικής εξουσίας: στην καπιταλιστική ατομική ιδιοκτησία, στην παλινόρθωση του καπιταλισμού, στην επανενσωμάτωση της χώρας στην παγκόσμια αγορά -όλα αυτά είχαν αποτέλεσμα μια νέα κοινωνική δομή. Στην Ουγγαρία, όπως και σ’ άλλες χώρες της περιοχής, το σχεδόν απεριόριστο άνοιγμα των αγορών, η φιλελευθεροποίηση των τιμών και οι ανεξέλεγκτες ιδιωτικοποιήσεις έγιναν σύμφωνα με το νεοφιλελεύθερο σχέδιο. Αυτές οι αλλαγές οδήγησαν στην καταστροφή του επιπέδου ζωής των πρώην εργαζομένων και αγροτών, οι οποίοι έχασαν τις δουλειές τους και την αυτοεκτίμησή τους (την ίδια ώρα που οι μακροχρόνια άνεργοι έχασαν την υγεία τους, την οικογένειά τους και τα σπίτια τους). Οσοι βρίσκονταν στην κορυφή, στρατολογήθηκαν από μια μικρή ομάδα νέων μεγαλοεπιχειρηματιών και από ένα μικρό στρώμα της νέας ανώτερης μεσαίας τάξης, στενά συνδεδεμένο με τα προηγούμενα στρώματα. Ανάμεσα στα δύο άκρα μπορούμε να βρούμε ένα πλήθος μικρών επιχειρηματιών και εκείνους που απασχολούνται στους δημόσιους θεσμούς, γενικά τους μισθωτούς εργαζομένους.
• Και η κριτική της Ε.Ε. στην κυβέρνηση Ορμπαν;
Η φιλελεύθερη κριτική επικεντρώνεται κυρίως σε κάποιες χαρακτηριστικές πράξεις, τη λαϊκίστικη στάση, τον ισχυρό περιορισμό των πολιτικών δικαιωμάτων και τον αυξανόμενο ρόλο του κράτους στα οικονομικά θέματα, οι οποίες είναι ενδεικτικές του τρόπου που το αντικομμουνιστικό κόμμα Fidesz ασκεί την πολιτική του, μαζί με την Ακροδεξιά. Οι φιλελεύθεροι γράφουν για ένα «μαφιόζικο κράτος», αλλά ξεχνούν το φιλελεύθερο πλαίσιο και τη βάση του. Επίσης, δεν αναφέρουν τις ιστορικές ιδιαιτερότητες της Ανατολικής Ευρώπης που είπαμε παραπάνω, οι οποίες αναδεικνύουν την πραγματική σημασία τους στο πλαίσιο της (ημι)περιφερειακής ύπαρξης.
• Το καθεστώς του Ορμπαν είναι ένα από τα πλέον ξενοφοβικά και ρατσιστικά στην Ευρώπη, πολύ εχθρικό προς τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Ποια είναι τα συναισθήματα του ουγγρικού λαού προς τους «ξένους» και τους «διαφορετικούς»;
Η κυβέρνηση πολύ συστηματικά καλλιεργεί τον φόβο μεταξύ των ανθρώπων και η ουγγρική κοινωνία υφίσταται καθημερινά μια μαζική ρατσιστική, αντιμεταναστευτική εκστρατεία προπαγάνδας. Πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι θα χάσουν τη δουλειά τους εάν επιτραπεί να εισέλθουν στη χώρα οι μετανάστες και οι πρόσφυγες. Αλλά πιστεύω ότι μετά τις εκλογές του 2018 ο Ορμπαν θα αλλάξει την πολιτική του. Θα δεχτεί διάφορα στρώματα προσφύγων και μεταναστών, επειδή εξακόσιες χιλιάδες (περίπου το 10% του εργατικού δυναμικού της Ουγγαρίας), κυρίως νέοι, άνθρωποι εγκατέλειψαν τη χώρα.
• Ποια είναι η κατάσταση στην Αριστερά της χώρας σας; Υπάρχει κάποιο είδος αντίστασης ή ο κόσμος παραμένει παθητικός;
Η Αριστερά βασικά έχει καταστραφεί με την πολιτική και διανοητική έννοια. Το καταπιεστικό σύστημα με τον μηχανισμό προπαγάνδας του περιορίζει τα πάντα στην έννοια του σταλινισμού και του κομμουνισμού. Ποινικοποιεί την ιστορία του σοσιαλισμού ως όλον, ενώ καθημερινά βρίσκει δικαιολογίες για το φασιστικό παρελθόν. Το δικαίωμα στην απεργία έχει περιοριστεί δραστικά, οι εργαζόμενοι έχουν διασπαστεί νομικά και κοινωνικά. Προς το παρόν δεν υπάρχει καμία ένδειξη κάποιας μαζικής αντίστασης. Οι ηγέτες του MSZP (Ουγγρικό Σοσιαλιστικό Κόμμα) και οι εκπρόσωποί τους στο Κοινοβούλιο δεν καταλαβαίνουν ότι έχουν δυσφημιστεί εξαιτίας της διαχείρισης των νεοφιλελεύθερων πολιτικών για δεκαετίες, ενώ οι φιλελεύθεροι πρακτικά έχουν εξαφανιστεί από την πολιτική σκηνή. Η αντικαπιταλιστική Αριστερά είναι διασπασμένη και αδύναμη, κάτι που αντανακλά την ιστορική ήττα του σοσιαλισμού. Αυτό που είναι θετικό είναι ότι η μαρξιστική Αριστερά έχει καταφέρει διανοητικά να επιβιώσει από τα χτυπήματα -η παρουσία της τεκμηριώνεται από την ύπαρξη του θεωρητικού περιοδικού «Eszmelet» (Συνείδηση).
• Εχετε επισημάνει τη συμμαχία στη χώρα σας μεταξύ του «φιλελεύθερου ατλαντισμού» και της Ακροδεξιάς. Τι ακριβώς εννοείτε;
Η απαλλαγή από την καθοδηγούμενη από τον Ορμπαν συντηρητική-εθνικιστική συμμαχία αντιμετωπίζεται, σύμφωνα με τον φιλελεύθερο Τύπο, ως η ευρύτερη δυνατή συμμαχία όλων των δυνάμεων που είναι δυσαρεστημένες με τον Ορμπαν, δηλαδή μια συμμαχία της Ακροδεξιάς με τα απομεινάρια των φιλελεύθερων και τους σοσιαλιστές, αλλά και την αντικαπιταλιστική νεολαία. Αυτή η ιδέα απλά είναι χτισμένη στην άμμο και καθόλου ρεαλιστική. Σήμερα το καθεστώς του Ορμπαν μπορεί να ανατραπεί από μιαν εξέγερση ή από τις οικονομικές κυρώσεις της Ε.Ε.
• Το άγαλμα του Λούκατς έχει απομακρυνθεί και έχει επιχειρηθεί να κλείσουν τα Aρχεία του στη Βουδαπέστη. Τι σημαίνει αυτό για εσάς;
Στις αρχές του 2016 η Ουγγρική Ακαδημία Επιστημών πήρε την απόφαση να κλείσει τα Aρχεία του Λούκατς και να μεταφέρει το υλικό τους στη Βιβλιοθήκη και στο Κέντρο Πληροφόρησης της Ακαδημίας. Τα Aρχεία Λούκατς φιλοξενούν χιλιάδες βιβλία, επιστολές, χειρόγραφα και άλλα ντοκουμέντα, περιλαμβανομένων ανέκδοτων γραπτών στα ουγγρικά και τα γερμανικά, αλλά και αλληλογραφία του Λούκατς με πολλούς από τους επιφανέστερους διανοητές και συγγραφείς του 20ού αιώνα. Σε απάντηση αυτής της θεσμικής επίθεσης, μια νέα διεθνής οργάνωση δημιουργήθηκε, το Διεθνές Ιδρυμα Αρχείων Λούκατς (ΔΙΑΛ), προκειμένου να υποστηρίξει τη συνέχιση και ανανέωση της λειτουργίας των Αρχείων και να συμβάλει στην επαγγελματική διαφύλαξη και έκδοση της κληρονομιάς του Γκιόργκι Λούκατς. Επίσης να στηρίξει και να ενθαρρύνει νέες μορφές έρευνας και συνεργασίας μεταξύ των Ούγγρων και διεθνών συνεταίρων στο Ιδρυμα Λούκατς.
Και η συνέχεια;
Το ΔΙΑΛ έχει πρόεδρο τον καθηγητή Γιάνος Κέλεμαν, μέλος της Ουγγρικής Ακαδημίας Επιστημών, ο οποίος ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με τον πρόεδρο της Ακαδημίας, με στόχο να μείνουν τα Aρχεία στη θέση τους. Επίσης, το ΔΙΑΛ οργάνωσε ένα διεθνές συνέδριο τον Απρίλιο του 2017 στη Βουδαπέστη, το οποίο εξέτασε, διεύρυνε και διερεύνησε τις ιδέες του Λούκατς και τη συνεχόμενη αξία τους για τη σύγχρονη σκέψη. Πρόσφατα εξαπολύθηκαν περαιτέρω πολιτικές επιθέσεις ενάντια στην κληρονομιά και τη διεθνή φήμη του Λούκατς στην Ουγγαρία. Ως συνέχεια πρότασης ενός ακροδεξιού βουλευτή του κόμματος Τζόμπικ, το Μητροπολιτικό Συμβούλιο της Βουδαπέστης αποφάσισε να βγάλει το άγαλμα του Λούκατς από το πάρκο Αγιος Ιβάν και να το αντικαταστήσει με το άγαλμα του Αγίου Στεφάνου, του ιδρυτή του ουγγρικού κράτους. Επίσης, αποφάσισε να απαγορεύσει τη χρήση του ονόματος του Γκιόργκι Λούκατς σε δημόσιους χώρους και για δημόσιους οργανισμούς, με το επιχείρημα ότι αυτός ήταν «οπαδός ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος». Ολη αυτή η επίθεση ενάντια στην κληρονομιά του Λούκατς αποτελεί μέρος μιας ακροδεξιάς εκστρατείας ενάντια σε κάθε είδους εναλλακτική που αντιτίθεται στο σύστημα και στον ολιγαρχικό καπιταλισμό. Το σύστημα αντιλαμβάνεται ότι η πραγματική εναλλακτική ενάντιά του θα έρθει, αργά ή γρήγορα, από την Αριστερά. Στην κρίση αυτού του είδους τα καθεστώτα μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους με την «ουκρανοποίηση» (τον εκφασισμό) της πολιτικής ζωής.
Ποιος είναι
Ο Τάμας Κράους είναι καθηγητής Ρωσικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών Επιστημών Eotvos Lorand της Βουδαπέστης και επικεφαλής του τμήματος Ανατολικοευρωπαϊκών Σπουδών. Είναι από τους γνωστότερους ριζοσπάστες διανοούμενους της Ουγγαρίας και πρόεδρος της συντακτικής ομάδας του μαρξιστικού περιοδικού «Eszmelet», το οποίο ιδρύθηκε το 1989. Στα αγγλικά κυκλοφορεί το βιβλίο του «Reconstructing Lenin: An intellectual Biography».
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
