Το 1932, λίγο προτού συλληφθεί για άλλη μία φορά (Μάρτιος 1933) για αντισοβιετική δραστηριότητα, ο Βίκτορ Σερζ είχε γράψει ένα δοκίμιο με τίτλο «Λογοτεχνία και επανάσταση». Ο Βίκτορ Σερζ είναι από τους συγγραφείς που αναφέρονται επανειλημμένως στο βιβλίο των Ζοζέφ Αντράς και Καουτάρ Αρσί που έχει μάλιστα τον ίδιο τίτλο με εκείνο του Σερζ.
Ο ριζοσπαστικός λόγος του Ζοζέφ Αντράς είναι αρκετά γνωστός στο αναγνωστικό κοινό της Ελλάδας, καθώς το συγκεκριμένο είναι το όγδοο βιβλίο του που μεταφράζεται στα ελληνικά, όλα από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, σε μετάφραση Γ. Καράμπελα πλην ενός (από Τζ. Αλγκράντη, Φρ. Ολονέζο). Ο Αντράς προκάλεσε πολλές συζητήσεις το 2016, όταν αρνήθηκε το Βραβείο Γκονκούρ για το καλύτερο πρώτο μυθιστόρημα. Στην Εποχή έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς κείμενα για τον Αντράς, ενώ τον Μάιο του 2022 είχε δημοσιευθεί συνέντευξή του στον Αντώνη Φράγκο. Η Καουτάρ Αρσί δεν έχει μεταφραστεί ακόμα στα ελληνικά. Είναι κοινωνιολόγος και συγγραφέας έξι βιβλίων. Όπως πληροφορούμαστε από τη συζήτηση στο βιβλίο, η Αρσί ανήκει στη «μη σοσιαλδημοκρατική, μη ρεφορμιστική αριστερά», συνδέεται με την τροτσκιστική οργάνωση Révolution Permanente.
Το βιβλίο αυτό είναι ένας εκτεταμένος διάλογος ανάμεσα στους δύο συγγραφείς, ένας διάλογος που απλώνεται σε μεγάλη ποικιλία από θέματα για τη λογοτεχνία, την πολιτική, αλλά και τη σχέση ανάμεσά τους. Για την ανάγνωση και τη σχέση της με τη γραφή («το καλό μ’ εμάς τους αυτοδίδακτους: καταβροχθίζουμε τα πάντα χωρίς προκαταλήψεις», λέει ο Αντράς). Για τη διαχείριση της σχέσης με τη δημοσιότητα, αλλά και για τα ΜΜΕ και τους «δημοσιογράφους της αυλής, του κράτους». Για τη γλώσσα και τις ανατροπές που (οφείλει να) έχει η λογοτεχνική γλώσσα. Για τους υποτιθέμενους κανόνες της λογοτεχνίας. Για το τι σημαίνει «να γράφεις από τα αριστερά» («πρέπει εμείς στην αριστερά να προτείνουμε συνεχώς λέξεις, δηλαδή ιδέες, έννοιες, σημασίες, οράματα», λέει η Αρσί). Για την πολιτική κατάσταση στη Γαλλία («η κοινοβουλευτική δημοκρατία δεν είναι δημοκρατία», λέει πάλι ο Αντράς) αλλά και για τους Ζαπατίστας. Για τον ρατσισμό («δεν ξέρω τι είναι ένας Άραβας, αλλά ξέρω καλά πώς είναι να γίνεσαι αντιληπτός, να ταυτοποιείσαι, να κατηγοριοποιείσαι έτσι στη Γαλλία»: Αρσί) και για την πατριαρχία. Για τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό. Για την αποικιοκρατία και τα επίπεδα αντιπαράθεσης με αυτήν. Για την ακροδεξιά. Για τον λαϊκισμό («εκπλήσσομαι όταν ενοχοποιείται ένας όρος που έχει αντικείμενό του τον “λαό”»: Αντράς). Για τη στράτευση («ένα από τα τελευταία μεγάλα έργα «στρατευμένης» λογοτεχνίας [είναι] ο Αιχμάλωτος του έρωτα, του Ζενέ») και τη «λογοτεχνία των παθιασμένων μαχητών», που έλεγε ο Σερζ, αλλά και για τις ενστάσεις, καθώς και για τη συγκαλυμμένη στράτευση των συντηρητικών συγγραφέων. Για την κριτική και για το πόσο δύσκολο είναι να ζει από τη δουλειά του κάποιος εργαζόμενος στον χώρο του βιβλίου.
Σε αυτή την περιπλάνηση, οι δύο συγγραφείς αλλού εμβαθύνουν πολύ, αλλού λιγότερο, σε άλλα θέματα επεκτείνονται, άλλα τα συζητούν ακροθιγώς, και, προφανώς, με τις απόψεις που αναπτύσσονται μπορεί κανείς να συμφωνεί περισσότερο ή λιγότερο ή και να διαφωνεί, δεν έχει καμία σημασία, γιατί σε κάθε περίπτωση διαβάζουμε μια πολύ γόνιμη συζήτηση για θέματα καίρια, για ερωτήματα πολυεπίπεδα που δεν έχουν υποχρεωτικά κάποια μονοσήμαντη απάντηση, για ζητήματα πάντα επίκαιρα και κρίσιμα, όσο κι αν ο κυρίαρχος λόγος θέλει να θεωρεί κάποια από αυτά ντεμοντέ και ξεπερασμένα.
Εν ολίγοις, ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, ένα βιβλίο, όπως το συνοψίζει η Αρσί, για «το δέσιμο της γραφής με τα κινήματα των καρδιών και των πνευμάτων που αρνούνται τη δυστυχία και κυνηγούν την ελπίδα μιας κοινωνίας ίσων».
Το βιβλίο κλείνει με μια αναφορά στη Γάζα, υπενθυμίζοντας στην ακροτελεύτια πρότασή του ότι «το γαλλικό κράτος εξακολουθεί να προμηθεύει με στρατιωτικό εξοπλισμό τις κατοχικές δυνάμεις».
Κώστας Αθανασίου
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
