Ξεφεύγοντας από τους ναζί

Ο Βάριαν Φράι ήταν δημοσιογράφος από τις ΗΠΑ που, ζώντας στη Γαλλία υπό το καθεστώς του Βισύ, οργάνωσε ένα από τα μεγαλύτερα δίκτυα διαφυγής προσφύγων που διώκονταν ή ήταν πιθανό να διωχθούν από τους ναζί. Το δίκτυο του Φράι επικεντρώθηκε κυρίως σε ανθρώπους των τεχνών και του πνεύματος, σε συγγραφείς, ζωγράφους, μουσικούς, διανοούμενους, κυρίως Εβραίους, και κατάφερε να διασώσει περίπου δύο χιλιάδες ανθρώπους. Ο Φράι έφτασε στη Μασσαλία το 1940 και έμεινε λίγο παραπάνω από έναν χρόνο εκεί, γνωρίζοντας όμως ήδη καλά τι σημαίνει η ναζιστική πολιτική, καθώς είχε βρεθεί στη δεκαετία του 1930 στο Βερολίνο και την είχε γνωρίσει από πρώτο χέρι. Το δίκτυο ερχόταν σε επαφή με τα θύματα των ναζί, τα έκρυβε, προσπαθούσε να εξασφαλίσει πόρους, βίζες, έγγραφα (νόμιμα ή πλαστά) και τέλος αναζητούσε τρόπους διαφυγής, με πλοία, με τρένα, με τα πόδια. Και μάλιστα όλα αυτά κάτω από τη συνεχή απειλή της σύλληψης (και του ίδιου), αλλά και τη συνήθως αρνητική στάση των επίσημων προξενικών αρχών των ΗΠΑ. Ο Φράι ήταν ο πρώτος πολίτης των ΗΠΑ που του απονεμήθηκε ο τίτλος του «Δικαίου των εθνών».

Αυτή την ιστορία αποδίδει με μυθιστορηματικό τρόπο το βιβλίο της Όριντζερ. Στις σελίδες του αποτυπώνεται, παράλληλα με τη μυθοπλαστική απόδοση της προσωπικής ζωής του Φράι, όλο το κλίμα του φόβου και αγωνίας μέσα στο οποίο οργανώνονταν οι προσπάθειες για τη διαφυγή των προσφύγων, οι συγκρούσεις του Φράι με τις ντόπιες αρχές αλλά και με τις αρχές των ΗΠΑ και την επίσημη πολιτική του προξενείου (άλλωστε ο Φράι ένιωθε «μια βαθιά απογοήτευση για το ξενοφοβικό του έθνος»), οι αυταπάτες που είχαν κάποιοι για το καθεστώς του Βισύ ή για τον κίνδυνο που μπορεί να διέτρεχαν. Αποτυπώνονται όμως και οι συζητήσεις και οι προβληματισμοί σχετικά με την πολιτική του Φράι, την επιλογή δηλαδή αυτών που θα διασώζονταν, και τα μεγάλα ηθικά διλήμματα που αυτή συνεπαγόταν: «όταν οι πόροι δεν είναι ανεξάντλητοι, πρέπει να επιλέξεις», λέει ο Φράι, «όλοι τους είναι άνθρωποι, πώς τολμάς να επιλέγεις ποιους θα σώζεις;» έρχεται η απάντηση. Ένα ερώτημα και ένα δίλημμα που διατρέχει όλο αυτό το μυθιστόρημα.

Πηγή: Η Εποχή