Walter Benjamin «Νο 13», μετάφραση – επιλεγόμενα: Κώστας Κουτσουρέλης, εκδόσεις Κίχλη, 2020
Ο φιλόσοφος Βάλτερ Μπένγιαμιν, 80 χρόνια μετά τον θάνατό του στα Πυρηναία, στη διάρκεια απόπειρας διαφυγής του από τη ναζιστική Ευρώπη, όχι μόνο έχει καταλάβει μια σημαντική θέση στην ιστορία της σκέψης, αλλά το ενδιαφέρον γι’ αυτόν με το πέρασμα του χρόνου διευρύνεται, αναγορεύοντάς τον σε κεντρική φιγούρα της Φιλοσοφίας, ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες. Ένας λόγος είναι και η ευρύτητα της θεματολογίας του, το πολυσχιδές της θεωρητικής του έρευνας, που περιλαμβάνει την κριτική της λογοτεχνίας, τη λογοτεχνική μετάφραση, το βιβλίο γενικότερα, τα έργα τέχνης, τη Φιλοσοφία της Ιστορίας αλλά και την εβραϊκή σκέψη. Στο παρόν τομίδιο καταγράφονται 65 «αφορισμοί» του ή αλλιώς «Εξήντα πέντε θέσεις για τα βιβλία και τις πόρνες, το γράψιμο, την κριτική, τους σνομπ και την επιτυχία». Το ίδιο το γράψιμο του Μπένγιαμιν, όπως έχει παρατηρηθεί, έχει ιδιαιτερότητες, η λογική ακολουθία των προτάσεων δεν είναι συνήθης, έτσι ώστε ένας αφορισμός λίγων προτάσεων μπορεί να εμπεριέχει πολύ περισσότερα από αυτά που σε μια πρώτη ανάγνωση δηλώνει.
Από το πρώτο μέρος «Βιβλία και πόρνες» (ενδεχομένως το μόνο που θα έγραφε διαφορετικά σήμερα) παραθέτουμε τις εξής συσχετίσεις – αφορισμούς: «Βιβλία και πόρνες – “γραίες θεούσες, πουτάνες νιες”. Πόσα βιβλία που ήταν κάποτε διαβόητα δεν είναι σήμερα εγχειρίδια διδακτικά της νεολαίας!» Ή: «Βιβλία και πόρνες τ’ απομυζούν και τα βασανίζουν οι λεγάμενοι του είδους τους. Τα βιβλία οι κριτικοί».
Τη μετάφραση έχει κάνει ο Κώστας Κουτσουρέλης ο οποίος, στα επιλεγόμενά του, επισημαίνει ότι οι αφορισμοί δεν είναι σταχυολογημένοι από πλήθος έργων αλλά ότι ο ίδιος ο Μπένγιαμιν σχεδίασε τη δεκαετία του 1920 ένα βιβλιαράκι με αφορισμούς. Μόνο το πέμπτο μέρος αυτών που περιλαμβάνονται στην ελληνική έκδοση δεν υπήρχε στην αρχική γερμανική, παρά δημοσιεύτηκε αργότερα στο βιβλίο Στοχαστικές εικόνες. Σ’ αυτό το πέμπτο μέρος («Ο δρόμος προς την επιτυχία σε δεκατρείς θέσεις» – ο αριθμός 13 παίζει κεντρικό ρόλο στο βιβλιαράκι) λέει λ.χ. «Η ικανοποίηση από την αμοιβή παραλύει την επιτυχία, η ικανοποίηση από το επίτευγμα την επιτείνει. Αμοιβή και επίτευγμα ισορροπούν μεταξύ τους· αντιζυγιάζονται στους δίσκους της ίδιας ζυγαριάς. Η αυτοεκτίμηση πρέπει να πέφτει μ’ όλο της το βάρος στον δίσκο του επιτεύγματος. Έτσι μόνο θ’ ανεβαίνει ψηλά κάθε τόσο ο δίσκος της υλικής αποζημίωσης».
Πολύ σημαντικές σκέψεις κάνει για τη μορφή και το περιεχόμενο του έργου τέχνης: «Ο καλλιτέχνης φτιάχνει ένα έργο. Ο πρωτόγονος εκφράζεται με ντοκουμέντα». Ή: «Στο καλλιτέχνημα το υλικό είναι το έρμα που με τη στοχαστική ενατένιση κανείς το ξεφορτώνεται. Στο ντοκουμέντο, όσο βαθύτερα χάνεσαι, τόσο πυκνότερο: το υλικό».
Όσο για το κεφάλαιο κριτική, ο Μπένγιαμιν είναι πολύ ενδιαφέρων και απολύτως σαφής: «Η αντικειμενικότητα πρέπει πάντοτε να θυσιάζεται στη μεροληψία, όταν το αξίζει η υπόθεση περί ης ο αγώνας».
Μανώλης Πιμπλής
Πηγή: Η Εποχή
