Αυτές τις μέρες, στο δράμα του πολέμου παρατηρείται μια αντίφαση: κινητικότητα στις διαπραγματευτικές προσπάθειες και ταυτόχρονη επίθεση στη Ράφα, όπου έχει εξωθηθεί ο παλαιστινιακός πληθυσμός.
Για τις διαπραγματεύσεις πιέζει η διεθνής κοινότητα σε επίπεδο διπλωματικό, αλλά είναι άνευ αντικειμένου, γιατί οι στόχοι των δύο πλευρών είναι ασύμβατοι. Το Αίγυπτο- Καταριανό σχέδιο προέβλεπε εκτός της αμοιβαίας απελευθέρωσης κρατουμένων και ομήρων, πλήρη κατάπαυση του πυρός. Ο Νετανιάχου, από την άλλη, έχει δηλώσει πως στόχοι του είναι η απελευθέρωση των ομήρων και η πλήρης εξαφάνιση της Χαμάς. Δεν μπορεί να υπάρξει κοινός τόπος με διαφορετικά ζητούμενα. Επίσης, το Ισραήλ επιδιώκει τον πλήρη έλεγχο της Γάζας, που θα αποφέρει και οικονομικά οφέλη. Τέλος, υπάρχει η προσπάθεια συγκερασμού των αντιθέσεων εκ μέρους των ΗΠΑ, που ζήτησαν ήπια απάντηση στις προαναγγελθείσες επιθέσεις του Ιράν, με αντάλλαγμα την αποδοχή μίας «περιορισμένης κλίμακας» ισραηλινής επίθεσης στη Ράφα. Επομένως, η επίθεση θα γίνει. Υπάρχει και το ζήτημα του ασφαλούς καταφυγίου. Πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι συνωθούνται στη Ράφα και το Ισραήλ τους ζητά να μετακινηθούν πάλι. Επομένως, υπό το πρόσχημα της έγκαιρης προειδοποίησης του πληθυσμού, το Ισραήλ μεταθέτει το βάρος της ευθύνης για την ασφάλειά τους στη Χαμάς.
Αν το Ισραήλ εξωθείται σε διαπραγματεύσεις λόγω και της πίεσης της διεθνούς κοινότητας, τι είναι αυτό που οδηγεί στις διαπραγματεύσεις τη Χαμάς;
Η Χαμάς ούτε θέλει, ούτε μπορεί να αποφύγει τις διαπραγματεύσεις. Το Ισραήλ επιχειρεί να διαιρέσει τους Παλαιστίνιους και –παραβλέποντας την κατοχή– κατηγορεί για όλα τη Χαμάς. Ωστόσο, στη Δυτική Όχθη όπου δεν κυριαρχεί η Χαμάς, έχουν σκοτωθεί από τον Οκτώβριο του 2023 πεντακόσιοι άμαχοι Παλαιστίνιοι. Αν η Χαμάς φανεί αδιάλλακτη, θα χρεωθεί όλο το βάρος της αποτυχίας. Το αίτημα για απελευθέρωση των παλαιστίνιων κρατουμένων είναι προφανώς λογικό, αφού υπάρχουν χιλιάδες Παλαιστίνιοι που κρατούνται επί χρόνια στις ισραηλινές φυλακές, χωρίς να τους έχουν καν αποδοθεί κατηγορίες, ανάμεσά τους και παιδιά.
Η Χαμάς για χρόνια αποτελούσε μια ριζοσπαστικότερη δύναμη –όπως και αν το ερμηνεύει κανείς– από τη θεσμική εκπροσώπηση των Παλαιστινίων, την Παλαιστινιακή Αρχή. Μετά τις τεράστιες απώλειες στο σύνολο της παλαιστινιακής κοινωνίας, ποια μπορεί να είναι η επιρροή και η αποδοχή της;
Δύσκολα απαντιέται αυτό. Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τη δημοτικότητά της. Μπορούμε όμως να δούμε ότι η Χαμάς αποτελεί τον τελευταίο πυρήνα αντίστασης, διότι το Ισραήλ φρόντισε να απονομιμοποιήσει πλήρως τον πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής, Μαχμούτ Αμπάς, μέσω των συνεχών επεκτάσεων των παρανόμων –σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο– εποικισμών στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη και την πλήρη εξάρτηση της λειτουργίας της Παλαιστινιακής Αρχής από την καλή θέληση της ισραηλινής κυβέρνησης. Σε αντίθεση με τη Δύση, για τους Παλαιστινίους η Χαμάς δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση, αφού κέρδισε τις εκλογές του 2006. Έκτοτε, βέβαια, δεν έγιναν εκλογές, γιατί υπάρχει διχογνωμία ως προς το ποιο είναι το σώμα των εκλογέων. Εκατομμύρια παλαιστινίων προσφύγων σε άλλες αραβικές χώρες δεν έχουν, κατά το Ισραήλ, δικαίωμα ψήφου, επειδή δεν αναγνωρίζονται καν ως πρόσφυγες. Το Ισραήλ θεωρεί το προσφυγικό πρόβλημα ανύπαρκτο, γι’ αυτό καταφέρεται δριμύτατα και κατά της UNWRA, που ιδρύθηκε το 1949 από τον ΟΗΕ και ασχολείται με τους εκδιωγμένους Παλαιστίνιους.
Η ισραηλινή κυβέρνηση προσπαθεί να αποδείξει ότι διαπραγματεύεται από θέση ισχύος. Με δεδομένο το ισχυρό κύμα αντιδράσεων εναντίον της διεθνώς, από πολίτες και διεθνείς οργανισμούς, μήπως προσέρχεται τελικά πιεζόμενη, εν μέσω ευρύτερης απαξίωσης;
Οι δύο πλευρές δεν έχουν συναντηθεί, οι προτάσεις γίνονται εμμέσως, εφόσον το Ισραήλ επιμένει ότι δεν συνδιαλέγεται με τρομοκράτες. Όσον αφορά τη διεθνή κατακραυγή, το Ισραήλ ταυτίζει πάντοτε την κριτική στην πολιτική του με τον αντισημιτισμό και την θεωρεί κίνδυνο κατά της ασφάλειάς του. Αυτό δημιουργεί ένα ακανθώδες και άλυτο ζήτημα.
Μεγάλο βάρος των διαδηλώσεων στη Δύση –και όχι μόνο– προέρχεται από την εβραϊκή Διασπορά. Αυτή η ταύτιση δεν έχει επομένως καταπέσει;
Εδώ υπάρχει ένα άλλο, εκ πρώτης όψεως, παράδοξο. Αν και η εβραϊκή Διασπορά διατηρεί σε σημαντικό βαθμό καλές σχέσεις με το Ισραήλ, εντός του κράτους αναδύεται μία φονταμενταλιστική Δεξιά, στα πλαίσια της οποίας εντάσσεται το Eretz Israel (Βιβλικό Ισραήλ). Αντιθέτως, το μεγαλύτερο μέρος της Διασποράς καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη, αν αυτή δεν είναι δίκαιη και ότι αργά ή γρήγορα το ισραηλινό κράτος –που νομοθετικά ο Νετανιάχου όρισε ως αμιγώς εβραϊκό– θα γίνει μεικτό. Πόσοι Παλαιστίνιοι ακόμα θα σκοτωθούν ή θα φύγουν σε μια καινούργια Νάκμπα (Καταστροφή), σε μια εξορία χωρίς επιστροφή; Συγκρούεται επομένως η θρησκευτική Δεξιά εντός του Ισραήλ με την κοσμική δημοκρατική αντίληψη της Διασποράς.
Η δυναμική συμπαράσταση μεγάλου μέρους των πολιτών σε Ευρώπη και ΗΠΑ προς τους Παλαιστίνιους, που ίσως εξαναγκάζει τις κυβερνήσεις να ρίξουν κάπως τους υποστηρικτικούς προς το Ισραήλ τόνους και την εμφανή στρατιωτική βοήθεια, δημιουργεί πιθανότητες θεσμικής αλλαγής της διεθνούς κοινότητας ως προς το καθεστώς αναγνώρισης τους;
Έχουμε δύο ζητήματα εδώ. Καταρχήν σε πολλές χώρες απαγορεύονται οι εκδηλώσεις κατά του πολέμου στην Γάζα. Έχει σημασία να δούμε πώς θα κινηθεί το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και αν το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο θα χαρακτηρίσει τα όσα συμβαίνουν στην Γάζα ως έγκλημα γενοκτονίας. Επίσης, υπάρχει διάσταση μεταξύ της συμπαράστασης της κοινωνίας των πολιτών υπέρ του αδύναμου και των κυβερνήσεων. Μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας θα επιθυμούσε αναγνώριση του παλαιστινιακού κράτους, όπως το ανακήρυξε ο Μαχμούτ Αμπάς το 2012 στην Γ.Σ. του ΟΗΕ. Όταν, όμως, πριν λίγες εβδομάδες, τέθηκε αυτό το θέμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας, του οποίου οι αποφάσεις έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα, οι ΗΠΑ άσκησαν δικαίωμα αρνησικυρίας και δεν έγινε η Παλαιστίνη πλήρες κράτος-μέλος του ΟΗΕ. Από τη μία, λοιπόν, υπάρχουν προσπάθειες να σταματήσει η σφαγή και, από την άλλη, να μη δυσαρεστηθεί η κυβέρνηση του Ισραήλ, αλλά και να μετριαστούν οι εντυπώσεις.
Η μαζική εξόντωση αμάχων μπορεί να αποτελέσει θρυαλλίδα στις σχέσεις ΗΠΑ – Ισραήλ μετά τις αμερικανικές εκλογές, είτε με τον Μπάιντεν, είτε με τον Τραμπ που διακηρύσσει ότι το ενδιαφέρον του στρέφεται στο εσωτερικό της χώρας του και όχι στα διεθνή ζητήματα;
Η θέση του Tραμπ είναι τόσο αλαζονική, όσο και αδιανόητη για τη λειτουργία ενός σύγχρονου κράτους. Επιπλέον, ο Τραμπ υπολόγισε υπερβολικά την ψήφο των συντηρητικών Εβραίων, αναγνωρίζοντας την Ιερουσαλήμ ως ενιαία και αδιαίρετη πρωτεύουσα του εβραϊκού κράτους, κατά παράβαση θεμελιωδών κανόνων του Διεθνούς Δικαίου, ενώ πρότεινε τη περιβόητη «Συμφωνία του Αιώνα» που ικανοποιούσε απολύτως και μονομερώς τα συμφέροντα του Ισραήλ, προβλέποντας μία καρικατούρα κράτους για τους Παλαιστίνιους. Όμως η ειρήνη που επιβάλλεται, είναι μια ειρήνη που δεν μπορεί να διαρκέσει.
Παρά την ασφυκτική πίεση που ο Νετανιάχου και η κυβέρνησή του ασκούν εδώ και χρόνια στην ισραηλινή κοινωνία, υπάρχουν μορφές αντιστάσεων. Αρνητές στράτευσης, επαναλαμβανόμενες διαδηλώσεις, που δεν εξαντλούνται στην επιστροφή των ομήρων αλλά επεκτείνονται στο αίτημα για ειρήνη και ελευθερία στους Παλαιστίνιους. Θα μπορούσε να υπάρξει ενδεχόμενο σχέσεων των Παλαιστινίων με ισραηλινές αριστερές και δημοκρατικές δυνάμεις;
Στο Ισραήλ υπάρχουν πολλοί γενναίοι άνθρωποι, που πάνε κόντρα στο ρεύμα. Ωστόσο, η Αριστερά έχει αποδυναμωθεί δραματικά υπέρ των δεξιών και ακραίων θρησκευτικών κομμάτων, και όλα αυτά σε μια κοσμική, δημοκρατική κοινωνία. Στις τελευταίες εκλογές τα δύο αριστερά κόμματα δεν μπήκαν στη ισραηλινή Βουλή. Υπάρχει κατακερματισμός δυνάμεων, ενώ διοικεί η πλέον ακραία κυβέρνηση από καταβολής του σύγχρονου ισραηλινού κράτους. Επιπλέον, η κυρίαρχη αίσθηση της «πατρίδας εν κινδύνω» και το σοκ του Οκτωβρίου δεν δημιουργεί συνθήκες διαλόγου. Οι Παλαιστίνιοι πάλι, όντας εξαιρετικά φορτισμένοι, δεν σκέφτονται ότι νομοτελειακά οι δύο εθνότητες θα συνυπάρξουν είτε ως δύο ανεξάρτητα βιώσιμα κράτη, είτε ως ένα μεικτό ενιαίο κράτος. Εκτός αν όλοι οι Παλαιστίνιοι εξοντωθούν.
Οι άμαχοι Παλαιστίνιοι αρχικά σπρώχτηκαν στη Ράφα. Τώρα διώκονται από εκεί αφού μέρος της Ράφας γίνεται πεδίο βολής. Τελικά πού μένει να πάνε;
Στην Αίγυπτο.
Κάτι που οι Αιγύπτιοι δεν επιθυμούν.
Ναι, αλλά ξέρουν ότι θα συμβεί, γι’ αυτό και προετοιμάζονται στοιχειωδώς. Από την αρχή της επίθεσης του, το Ισραήλ ήθελε να ξεκαθαρίσει πληθυσμιακά τη Γάζα. Με το πρόσχημα του ενιαίου αραβικού έθνους, οι Παλαιστίνιοι εξωθούνται να εγκαταλείψουν τα εδάφη τους και να μετοικήσουν σε αραβικές χώρες. Εκτός από όλα τα άλλα, αυτό θα δημιουργήσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στους πληθυσμούς των κρατών υποδοχής τους. Η οικονομική κατάσταση της Αιγύπτου είναι τραγική, ενώ ο Λίβανος στην ουσία έχει πτωχεύσει. Επιπλέον, υπάρχουν παράμετροι που μένουν στο παρασκήνιο, όπως μια πιθανή αντίδραση των Αδελφών Μουσουλμάνων και η δυσφορία των κοινωνιών υποδοχής λόγω της φτώχειας. Στην Ιορδανία άνω του 50% του πληθυσμού είναι παλαιστινιακής καταγωγής, ενώ στον Λίβανο οι Χριστιανοί χρεώνουν στους Παλαιστίνιους τον πόλεμο του ’82. Σε κάθε περίπτωση, οι επιδιώξεις του ακραίου κυβερνητικού συνασπισμού υπό τον Νετανιάχου, δεν έχουν ως μόνο θύμα τους Παλαιστίνιους, με ό,τι αυτό σημαίνει και συνεπάγεται, αλλά και την ίδια τη δημοκρατία στο Ισραήλ.
Η Βιβή Κεφαλά είναι διευθύντρια του Κέντρου Ανάλυσης Μεσανατολικής Πολιτικής
Όλγα Αθανίτη
