Τα γεγονότα με υψηλό μετασχηματιστικό δυναμικό είναι «αυτή η σχετικά σπάνια υποκατηγορία περιστατικών που μετασχηματίζει τις δομές»1 και διακρίνονται από τα απλά συμβάντα. Σύμφωνα με τους McAdam & Sewell2, οι μακροδομικές διαδικασίες, πράγματι, «σημαίνονται και, με καθοριστικούς τρόπους, τροφοδοτούνται από γεγονότα και τις συλλογικές διαδικασίες ερμηνείας και κοινωνικής κατασκευής, μέσω των οποίων προσδίδονται νοήματα σε αυτά». Αυτό συνέβη την 8η Μάρτιου 2023 σε περίπου 80 πόλεις, χωριά και νησιά της χώρας, γεγονότα, που με τη δυναμική τους καθίστανται σημείο καμπής, ιδιαιτέρως για την πολιτική συμπεριφορά. Παρακάτω θα προσπαθήσω να περιγράψω συνοπτικά τους αιτιώδεις μηχανισμούς που ενεργοποιήθηκαν, έτσι ώστε να προκύψει η 8η Μαρτίου και συνιστούν τους επεξηγηματικούς της παράγοντες.
Ταύτιση
«Ζωή με κουπόνια – θάνατος με εισιτήριο». Οι άνθρωποι που έχασαν τη ζωή τους άδικα, ήταν σαν κι εμάς. Θα μπορούσαν να είναι εμείς. Ήταν ελληνόπουλα, ως επί το πλείστων, κι όχι, λόγου χάρη, μετανάστες, ήταν τόσο νέοι και νέες, παιδιά κι αδέρφια μας. Η ανατίμηση της επενέργειας των συναισθημάτων για ανάληψη της συλλογικής δράσης ήταν αδιανόητη. Όλοι πενθούν, όλες νεύριασαν: από το Καστελόριζο και την Ανάφη μέχρι την Κάρπαθο, τη Βέροια, τις Σέρρες, για να μην αναφέρουμε μόνο τις κύριες πόλεις διαδηλώσεων.
Διάχυση
«Τα κέρδη τους – οι ζωές μας». Η ορμητικότητα των διαδηλώσεων εξαπλώθηκε, γιατί οι νεκροί ήταν από πολλές περιοχές της χώρας. Από την Αθήνα στην επαρχία, από τις αριστερές οργανώσεις στις ad hoc οργανώσεις των μαθητών, από τους συνδικαλιστές στους συνταξιούχους, από τους αριστερούς στους δημοκράτες πολίτες ακόμα και δεξιών καταβολών, η διάχυση ήταν γρήγορη, σχεδόν αστραπιαία. Όλοι ήξεραν το συμβάν, όλες συζητούσαν γι’ αυτό.
Δημιουργία διαχωριστικών γραμμών
«Όταν ολόκληρος ο κόσμος εξεγείρεται, πόσο να δείρετε»; Ο αδόκητος θάνατος τόσων νέων παιδιών δεν έστρεψε μόνο την προσοχή της κοινωνίας σε όσα έγιναν, αλλά και σε όσους υπεύθυνους μιλούν γι’ αυτό. Και η κυβέρνηση κάνει τη μια επικοινωνιακή πατάτα πίσω από την άλλη. Από «το δράμα οφείλεται, δυστυχώς, κυρίως σε τραγικό ανθρώπινο λάθος», στο «σας λέω ΣΥΓΓΝΩΜΗ» (με κεφαλαία), την ίδια ώρα που σας πετάω δακρυγόνα. Από το «αν έλεγε ο Καραμανλής ότι υπήρχε πρόβλημα στα τρένα, δεν θα έμπαινε κανείς», στο «φταίμε όλοι», που είπε ο πρωθυπουργός στο κακά σκηνοθετημένα τεθλιμμένο υπουργικό συμβούλιο της Πέμπτης (και θύμισε το «όλοι μαζί τα φάγαμε»). Η κυβέρνηση κατάφερε να αποστοιχιθούν από τις ερμηνείες της σχεδόν όλοι και όλες. Άθροισε μαζί με το τραύμα και την προσβολή, με τους συνήθεις υπερασπιστές της τηλεοπτικούς δημοσιογράφους να χώνουν πιο βαθιά τα παλούκια της διαχωριστικής γραμμής.
Διαμεσολάβηση
«Δεν σας χαρίζουμε τα παιδιά μας. Ορκιζόμαστε θα σας γκρεμίσουμε». Οι μονίμως λοιδωρημένοι συνδικαλιστές, αυτοί τους όποιους δεν δέχτηκε ποτέ να δει ο Καραμανλής, είχαν κάνει απεργίες, παραστάσεις διαμαρτυρίας, είχαν στείλει εξώδικα για την κακή κατάσταση των σιδηροδρόμων. Ήταν ενεργοί στους χώρους της δουλειάς τους, δηλαδή δούλευαν και δεν τεμπέλιαζαν, και επεσήμαναν τα προβλήματα. Θα μπορούσαν να είναι και εκείνοι νεκροί. Όταν μίλησαν στις τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα ήταν νηφάλιοι και σίγουροι για τις θέσεις τους, πέρα από πενθούντες τους συναδέλφους τους. Ταυτόχρονα, έβγαλαν απεργίες στα Εργατικά Κέντρα, πίεσαν την ΑΔΕΔΥ να κάνει το ίδιο, δημιούργησαν τις απαραίτητες πρωτογενείς συσπειρώσεις. Το ΚΚΕ, ο ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και άλλες δυνάμεις ενεργοποίησαν όλο τον οργανωτικό τους μηχανισμό, συντόνισαν και δικτύωσαν.
Πλαισίωση
«Δικαιοσύνη στην αλήθεια». Ποιος άνθρωπος δεν ταυτίστηκε με τα μηνύματα, ιδιαίτερα των μαθητών και των φοιτητριών; Το «πάρε με (οτ)αν φτάσεις» το ξέρει κάθε γονιός και κάθε παιδί. Το «ήταν η κακιά η (χ)ώρα» το κατάλαβε και ο πιο αδαής περί των πολιτικών στην τελευταία επαρχία. Από το «στέρεψαν τα δάκρυα και έγιναν οργή, η νέα γενιά δεν σας συγχωρεί» και «το έγκλημα αυτό να μη συγκαλυφθεί – όλων των νεκρών να γίνουμε φωνή», μέχρι το παιγνιώδες και πικρό «Τι να το κάνουμε το aftersun, αφού δεν έχουμε στον ήλιο μοίρα». Ευφάνταστοι, κατανοητοί και, κυρίως, αυθεντικοί τρόποι έκφρασης συναισθημάτων και πολιτικών θέσεων έγιναν viral με φωτογραφίες, βίντεο, πανό, χαρτόνια, γράμματα, κεριά σε όλα τα κοινωνικά δίκτυα.
Συσσώρευση δυσαρέσκειας
«Δεν θα ζούμε από τύχη. Θα ζούμε όπως θέλουμε». Στην κυβέρνηση πίστεψαν στην αρχή πως η επικοινωνιακή διαχείριση by the book θα πάει τόσο καλά, που θα κεφαλαιοποιήσουν τουλάχιστον σε ιδεολογική ηγεμονία. Το «φταίνε οι συνδικαλιστές» που κρώζουν οι παπαγάλοι τους αυτό δείχνει. Η αποποίηση ευθυνών του πρώτου διαγγέλματος επίσης. Φαίνεται πως δεν κατανοούν βασικές μεταβλητές της πολιτικής, δεν διανοούνται τις υποδόριες κι ωστόσο γνήσιες συσπειρώσεις που δημιουργεί η συσσωρευμένη δυσαρέσκεια. Και για τις φωτιές και για την Αττική Οδό και για τις υποκλοπές και για τα Τέμπη συγγνώμη θα ζητάτε και καθαρίσατε; Ούτε τον αριθμό των νεκρών δεν ξέρουμε, για ποια αριστεία μας λέτε; Εσείς «πρώτα ασφάλεια» λέγατε και πεθαίνει ο ανθός της νεολαίας στο κωλοτρένο; Ακρίβεια, ξύλο στις πλατείες, θάνατοι στα νοσοκομεία, λοκντάουν, ανεργία. Έβραζε, βράζει η κοινωνία και η Νέα Δημοκρατία νόμιζε πως αν πλαισιώσει επικοινωνιακά για νιοστή φορά τον Μητσοτάκη ως Μωυσή, θα την έβγαζε καθαρή.
Η ρευστοποίηση και η ενδεχομενικότητα στην πολιτική συμπεριφορά είναι ήδη εδώ. Για να δημιουργηθεί η ενάρετη χρονική αλυσίδα θλίψη – αντιπολιτική – αναποφάσιστοι – υπερψήφιση άλλου σχεδίου και δέσμευση σε αυτό, απαιτούνται τόσο ρεαλιστικές, όσο και οραματικές απαντήσεις πάνω στα πραγματικά προβλήματα των ανθρώπων. Όποιος πάει να το κάνει όπως παλιά, όπως οι άλλοι, όπως αλλού, έχει ήδη χάσει. Όσοι και όσες σχηματοποιήσουν τη φυσιογνωμία μιας νέας, πιο δίκαιης χώρας και περιγράψουν τα χαρακτηριστικά που πρέπει οπωσδήποτε να έχει, θα καταφέρουν πολλά. Δηλαδή, από το «μας φύτεψαν φόβο – να φυτρώσουν φτερά», όπως λέει και το σύνθημα.
Σημειώσεις:
1. W. H. Jr. Sewell (2005), Λογικές της Ιστορίας. Κοινωνική θεωρία και κοινωνικός μετασχηματισμός, Αθήνα: Ξιφαράς
2. McAdam D. και W. H. Sewell Jr (2001), It’s about time: Temporality in the study of social movements and revolutions, στο: R. Aminzade κ.ά., Silence and Voice in the Study of Contentious Politics, Κέιμπριτζ: Cambridge University Press, σελ. 89-125
Βασίλης Ρόγγας
