Σήμερα δεν είναι μόνο το Πεντάγωνο στις ΗΠΑ που βάζει φίμωτρο (δείτε παρακάτω). Από τη Γάζα όπου το Ισραηλ δολοφονεί δημοσιογράφους στο σωρό- ο μεγαλύτερος φόρος αίματος που έχει πληρώσει ο κλάδος ποτέ σε πόλεμο, μέχρι τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης που προάγουν λόγο μίσους, τα ψέμματα και την ακατάσχετη συγκρουσιακότητα, η ελεύθερη έκφραση και η δημοσιογραφία βρίσκεται υπό πολιορκία. Η σιωπή που απαιτεί η εξουσία δεν είναι απλώς μια ακόμα απειλή· είναι απόδειξη ότι η αποδημοκρατικοποίηση των δυτικών κοινωνιών βαθαίνει.
Τι συνέβη
Το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ υιοθέτησε νέους κανόνες για τους δημοσιογράφους που καλύπτουν θέματα σχετικά με το Πεντάγωνο. Όμως οι κανόνες αυτοί κρίθηκαν από πολλά μέσα ως υπερβολικά περιοριστικοί και ως απειλή για την ανεξαρτησία της δημοσιογραφίας.
Κατόπιν, μεγάλο μέρος του δημοσιογραφικού σώματος που έχει διαπιστεύσεις για το Πεντάγωνο — δηλαδή οι ανταποκριτές που καλύπτουν ζητήματα άμυνας, στρατιωτικών επιχειρήσεων και εθνικής ασφάλειας — αρνήθηκε να υπογράψει αυτούς τους κανόνες. Αντίθετα, επέλεξαν να παραδώσουν τις διαπιστεύσεις τους και να αποχωρήσουν από το Πεντάγωνο.
Οι νέοι κανόνες άλλαζαν θεμελιώδεις όρους του δημοσιογραφικού έργου. Περιλάμβαναν:
απαγόρευση χρήσης ή αναφοράς σε «μη εξουσιοδοτημένες πληροφορίες», κάτι που θα μπορούσε να αποκλείσει ρεπορτάζ βασισμένα σε αποκαλύψεις ή διαρροές,
υποχρέωση υπογραφής συμφωνίας που περιόριζε τους δημοσιογράφους να δημοσιεύουν μόνο εγκεκριμένες πληροφορίες,
περιορισμούς στην ελεύθερη κίνηση εντός του Πενταγώνου και συνεχή συνοδεία,
τη δυνατότητα του Πενταγώνου να αφαιρεί διαπιστεύσεις από δημοσιογράφους που παραβιάζουν τους νέους κανόνες.
Τα μέσα ενημέρωσης είδαν αυτούς τους περιορισμούς ως μορφή προληπτικού ελέγχου, δηλαδή λογοκρισίας πριν από τη δημοσίευση, και ως σοβαρή απειλή για την ανεξαρτησία του Τύπου.
Τα περισσότερα μεγάλα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης — όπως το Associated Press, το Reuters, οι New York Times, η Washington Post, το CNN, το NBC και το ABC — αρνήθηκαν να υπογράψουν και παρέδωσαν τις διαπιστεύσεις τους. Ελάχιστα μέσα αποδέχτηκαν τους νέους όρους και κράτησαν πρόσβαση. Ορισμένα μάλιστα που αρχικά υπέγραψαν, αναγκάστηκαν να υπαναχωρήσουν μετά τις αντιδράσεις.
Την ημέρα που τέθηκε το τελεσίγραφο, οι δημοσιογράφοι άδειασαν τους χώρους εργασίας τους στο Πεντάγωνο, παίρνοντας μαζί τους εξοπλισμό και προσωπικά αντικείμενα, και αποχώρησαν. Το ζήτημα της πρόσβασης και της διαφάνειας στο Πεντάγωνο μετατράπηκε έτσι σε σύγκρουση ανάμεσα στην εξουσία, που επιδιώκει μεγαλύτερο έλεγχο, και στη δημοσιογραφία, που υπερασπίζεται την ανεξαρτησία της.
Η ελευθεροτυπία βρίσκεται στο στόχαστρο γιατί εμποδίζει: ο πόλεμος μας ζώνει από παντού
Όταν δημοσιογράφοι στις ΗΠΑ παραδίδουν τις διαπιστεύσεις τους και αποχωρούν από το Πεντάγωνο, αρνούμενοι να υπογράψουν νέους περιοριστικούς κανόνες, δεν πρόκειται απλώς για μια επαγγελματική διαφωνία. Είναι κραυγή προειδοποίησης για όλο τον κόσμο.
Ο αυταρχισμός δεν γνωρίζει σύνορα· επεκτείνεται σιωπηλά, με πρόσχημα την ασφάλεια, τη σταθερότητα, ή τη “σωστή ενημέρωση”. Πώς;
Δείτε πώς θα αλλάξει η Ευρώπη με το το Defence Readiness Roadmap 2030 (ή «Preserving Peace – Readiness 2030») της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειτιαι για το σχέδιο/χάρτης πορείας που στοχεύει να καταστήσει την Ευρώπη “έτοιμη για άμυνα” έως το 2030. Θεωρούμε πως δε θα περιλαμβάνει, συν τω χρόνω, “καλές πρακτικές”, προτροπές και οδηγίες που θα προσομοιάζουν με αυτά που κάνει το Πεντάγωνο των ΗΠΑ;
Στη Γάζα, περισσότεροι από 200 δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί από την αρχή του πολέμου. Οι περισσότεροι, με τα διακριτικά “PRESS” στο στήθος τους. Η στοχευμένη εξόντωση των ανθρώπων που μεταδίδουν την αλήθεια δεν είναι «παράπλευρη απώλεια» — είναι στρατηγική σιωπής.
Πόση λογοκρισία έχει επιβάλλει ο Πούτιν στη Ρωσία, έτσι ώστε να μην μαθαίνουν οι πολίτες της μεγάλης αυτής χώρας τα εγκλήματα πολέμου που διαπράττει ο στρατός;
Αλλά κι αλλιώς: σε ποιόν πόλεμο ή/και σε ποιά περίοδο προετοιμασίας για πόλεμο δεν επικράτησαν τα ψέμματα ;
Σκεφτείτε πως σύμφωνα με τις τελευταίες εκθέσεις των Reporters Without Borders, το 2025 η παγκόσμια ελευθεροτυπία βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο της τελευταίας δεκαετίας: πάνω από τα δύο τρίτα των χωρών χαρακτηρίζονται “προβληματικές” ή “επικίνδυνες” για την ελεύθερη δημοσιογραφία.
Τα ψέμματα είναι το κύριο εργαλείο της άκρας δεξιάς παγκοσμίως και οι πλατφόρμες προάγουν το ψέμα γιατί έχουν όφελος
Τα πράγματα δεν είναι πολύ καλύτερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αντιθέτως, φαίνεται πως η διείσδυση της άκρας δεξιάς είναι τεράστια, βαίνει αυξανόμενη και στοχεύει προπαγανδιστικά τα κοινά που μέχρι πρόσφατα δεν ενδιαφέρονταν για τις ιδέες της.
Ο τραμπικός μετα/νεό ή σκέτο φασισμός σήκωσε την παντιέρα του ελεύθερου λόγου ενάντια στην πολιτική ορθότητα. Για χρόνια πια αυτοί οι τύποι καμώνονται πως κάποιοι τους κλείνουν το στόμα στο όνομα μιας “παλαβής” αριστεράς, μιας woke κουλτούρας. Τα στοιχεία δείχνουν ωστόσο κάτι άλλο.
Μελέτη σε 26 χώρες (μεταξύ τους ΗΠΑ, ΕΕ, Αυστραλία) έδειξε ότι οι ακροδεξιοί λαϊκιστές πολιτικοί είναι σημαντικά πιο πιθανό να διαδίδουν παραπληροφόρηση στα social media σε σχέση με πολιτικούς από το κέντρο ή από την αριστερά.
Οι αλγόριθμοι των πλατφορμών συχνά ενισχύουν περιεχόμενο που προκαλεί έντονα συναισθήματα — θυμός, φόβος, αίσθηση απειλής — γιατί αυτά κρατούν το engagement υψηλό. Το engagement αυτό επιβραβεύεται με περισσότερα views, κοινοποιήσεις κ.λπ. (μελέτες δείχνουν ότι τα fake news κοινοποιούνται πιο γρήγορα και πιο ευρέως απ’ ό,τι οι αληθείς πληροφορίες).
Όσο περισσότερο χρόνο περνάμε στα social media, τόσο περισσότερα χρήματα κερδίζουν από εμάς. Και, στην οικονομία της προσοχής, οι τεχνοφεουδάρχες, μεταχειρίζονται όλα τα μέσα για να παραμείνουμε “κολλημένοι” στις οθόνες μας. Καλύτερο μέσο είναι τα “λυπητερά πάθη”, η διαρκής ματιά σε ένα ένα επικολυρικό παρελθόν που ωστόσο είναι ανύπαρκτο, η καταφυγή στο εθνικό ή/και “φρούριο” σε έναν κόσμο αστάθειας και διακινδύνευσης.
Είναι τρομακτικό, αλλά δεν μοιάζουν όλα αυτά με την απόφαση του Βάλτερ Μπένγιαμιν πως «ο φασισμός είναι η αισθητικοποίηση της πολιτικής»;
Η Εποχή ενάντια στη συρρίκνωση του Δημόσιου Χώρου
Στο πρώτο editorial της Εποχής, όταν ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2025 το νέο μας site, σημειώναμε: “Ζητάμε να αποδράσουμε από τον αλγόριθμο: να ορίσουμε την Εποχή ως ένα από τα πρώτα εγχειρήματα που θέλει να μην πειθαναγκάζεται από τις μέριμνες της οικονομίας της προσοχής.”
Στη συγκυρία της εξαιρετικής πίεσης που δέχονται ανεξάρτητα, προοδευτικά ή απλώς σοβαρά δημοσιογραφικά μέσα ενημέρωσης παγκόσμίως αλλά και στην Ελλάδα, στη μεσο-πρόθεσμη χρονικά συνθήκη όπου δομικά το σύστημα ζητάει την μείωση του δημόσιου χώρου σε κάθε πεδίο της ζωής μας – άρα και στη δημοσιογραφία που καταστατικα αλλά ακόμα και ετυμολογικά εντάσσεται σε αυτόν τον χώρο-, στο ορίζοντα του πολέμου ή της προετοιμασίας του που μπαίνουμε τώρα η Εποχή, όπως και πολλά άλλα αξιόλογα μέσα, θα γίνει απαραίτητη ασπίδα ενάντια στις διαδικασίες αποδημοκρατικοποίησης που, δυστυχώς, θα ενταθούν.
