Η επιστημονική Διευθύντρια του Ινστιτούτου της ΕΣΕΕ και αναπληρώτρια καθηγήτρια Οικονομικής Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ Βάλια Αρανίτου επιχειρεί να βάλει τη βάση της συζήτησης για τις επιπτώσεις του προσταευτισμού και της επιβολής δασμών από τις ΗΠΑ και αντίμετρων από την ΕΕ. “Έχει μπερδευτεί πάρα πολύ το κουβάρι οπότε και η συζήτηση που περιστρέφεται γύρω από το ενδεχόμενο του τέλους της παγκοσμιοποίησης είναι άτοπη αφού τόσο η παγκόσμια παραγωγή όσο και τα δίκτυα των υπηρεσιών είναι τόσο αλληλοεξαρτώμενα”, επισημαίνει μεταξύ άλλων.
Η απεργία της 9ης Απρίλη αντιμετωπίστηκε από την κυβέρνηση ως περίπου “εθιμοτυπική”, με τα κεντρικά ζητήματα που αναδεικνύει να είναι η ακρίβεια, η στεγαστική κρίση και ο πληθωρισμός. Τα όσα επιφέρει η κατάσταση αυτή στην καθημερινότητα είναι πράγματι το κυρίαρχο πρόβλημα για τους πολίτες;
Είναι πανθομολογούμενη διαπίστωση ότι παρά τους θετικούς οικονομικούς δείκτες η πλειονότητα των ανθρώπων δυσκολεύεται “να βγάλει τον μήνα”. Τα δεδομένα είναι σαφή: ο πληθωρισμός ξεπερνά τις αυξήσεις που δόθηκαν, οι οποίες άλλωστε δεν αφορούσαν όλον τον κόσμο. Οι αυξήσεις τιμών συνεχίζονται και εκτείνονται σε όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες, όπως και στη στέγη. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Ιανουάριο του 2025 η αύξηση του τζίρου των σούπερ μάρκετ ήταν 8,7%. Αν αφαιρέσουμε και τον πληθωρισμό διαπιστώνουμε ότι υπάρχει αύξηση της τάξης του 6-6,5% στα τρόφιμα και στα βασικά είδη ενός νοικοκυριού. Αυτό έχει πολλαπλές επιπτώσεις όχι μόνο στο εισόδημα των ανθρώπων, αλλά και στον τρόπο που λειτουργεί η αγορά. Όταν βλέπουμε ότι το 2024 οι μόνες εταιρείες που αύξησαν τις πωλήσεις τους αποπληθωρισμένα ήταν τα σούπερ μάρκετ, οι πωλήσεις αυτοκινήτων και τα φαρμακεία, καταλαβαίνουμε τη δυσαναλογία που υπάρχει ανάμεσα στα μακροοικονομικά μεγέθη της οικονομίας -τα οποία φαίνεται ότι βελτιώνονται- και στο πώς αυτά επηρεάζουν την καθημερινότητα των ανθρώπων. Παραδοσιακοί κλάδοι όπως η ένδυση είδαν τις πωλήσεις τους να μειώνονται. Σε αυτή την κατάσταση, παρουσιάζεται ως αντίδοτο πολλές φορές ο κλάδος του τουρισμού, του οποίου δεν γνωρίζουμε το αποτύπωμα. Παράλληλα, δεν εστιάζουμε σε φαινόμενα όπως η Μεγάλη Παραίτηση από τους νέους, που έχουν φτάσει και στη χώρα μας και ακόμα δεν έχουμε αποτιμήσει τις επιπτώσεις τους, σε μία αγορά εργασίας, η οποία έχει καταρρεύσει με τους χαμηλούς μισθούς εισόδου, την ελαστικότητα των ωραρίων και τις δυσκολίες του μέλλοντος.
Σε αυτή την εικόνα ανασφάλειας, έρχονται να προστεθούν οι δασμοί που επιβάλλονται από τις ΗΠΑ, οι οποίοι ακόμα δεν γνωρίζουμε τι αποτύπωμα θα αφήσουν, όμως από την αντίδραση των αγορών φαίνεται ότι θα επιβαρύνουν την ήδη επιβαρυμένη οικονομία, παρότι όπως επισημαίνει και ο κεντρικός τραπεζίτης κ. Στουρνάρας “η Ελλάδα έχει μικρή εξάρτηση από τις ΗΠΑ και επομένως και επομένως αναμένεται να έχει περιορισμένες άμεσες επιπτώσεις”. Ποια η εκτίμηση;
Εφόσον μόνο το 5% των εξαγωγών μας κατευθύνεται προς τις ΗΠΑ φαίνεται ότι στο μάκρο επίπεδο μπορεί να μην μας επηρεάσει. Αυτή είναι μια πρώτη εκτίμηση που ναι μεν είναι σωστή, αλλά αγνοεί κάποιες παραμέτρους, όπως ότι υπάρχουν κλάδοι (λάδι, τυριά, βρώσιμες ελιές, κομπόστα ροδάκινο), οι οποίοι εξάγουν το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής τους στις ΗΠΑ και αυτοί είναι οι πρώτοι που θα νιώσουν τις επιπτώσεις των δασμών. Ειρήσθω εν παρόδω, τα στοιχεία δείχνουν ότι δεν έχουμε εμπορικό πλεόνασμα με τις ΗΠΑ, αλλά εμπορικό έλλειμμα (δηλαδή εξάγουμε λιγότερα από όσα εισάγουμε από τις ΗΠΑ) και επομένως θα έπρεπε, σύμφωνα με τον κανόνα του Τραμπ, να μην επιβληθούν στην Ελλάδα δασμοί. Όμως, οι δασμοί επιβλήθηκαν συνολικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επομένως δεν μπορεί να εξαιρεθεί η χώρα μας, ως μέλος της. Επιπλέον, φαίνεται ότι θα υπάρξουν και έμμεσες συνέπειες από τους δασμούς, οι οποίες θα αποτυπωθούν στον τουρισμό, όπου καταγράφονται τα τελευταία χρόνια συνεχείς αυξήσεις στην ταξιδιωτική κίνηση. Οι πρώτοι που θα επηρεαστούν άμεσα από τους δασμούς του Τραμπ θα είναι οι Αμερικανοί. Πώς εκείνοι θα σχεδιάσουν τις διακοπές τους; Εκτιμώ ότι η φετινή σεζόν θα επηρεαστεί εμμέσως. Επομένως, η μάκρο εικόνα μπορεί να δείχνει ότι θα υπάρξει εξισορρόπηση από τους δεσμούς, η εστίαση ανά κλάδο δίνει διαφορετική εκτίμηση.
Η κυβέρνηση, από τη μία, δηλώνει ότι διεκδικεί εξαίρεση της Ελλάδας και, από την άλλη, μιλά για ενιαία ευρωπαϊκή γραμμή ως προς την αντιμετώπιση των συνεπειών των δασμών. Μοιάζει σαν να μην έχει σχέδιο…
Πράγματι, θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος αντιμετώπισης η εξαίρεση από τους δασμούς λόγω του ελλείμματος στο εμπορικό ισοζύγιο, όπως συνέβη με την Αγγλία. Είναι ανοιχτό ερώτημα το τι θα κάνει η ελληνική κυβέρνηση. Όσα ακούγονται είναι σχέδια επί χάρτου. Παρενθετικά θέλω να πω ότι οι δασμοί είναι ένα όπλο προστατευτισμού των εθνικών οικονομιών, το οποίο κατά καιρούς προστατεύει και συμβάλει στην ανάπτυξη της εθνικής παραγωγής. Θέλω να θυμίσω ότι οι δασμοί ήταν ένα από τα κεντρικά επίδικα του αμερικανικού εμφύλιου πολέμου. Οι Νότιοι παρήγαγαν βαμβάκι το οποίο εξήγαγαν σε χώρες της Ευρώπης, για να παραχθούν υφάσματα, τα οποία εισήγαγαν στις ΗΠΑ. Οι Βόρειοι, όμως, τότε έστηναν την τοπική υφαντική βιομηχανία και επομένως ήθελαν δασμούς για να προστατεύσουν την παραγωγή τους. Αντίστοιχα, η ελληνική οικονομία αυξήθηκε πάρα πολύ μεταπολεμικά, χάρη και εξαιτίας των δασμών.
Σήμερα οι ΗΠΑ έχουν ένα τεράστιο δημόσιο χρέος, το οποίο ο Τραμπ αποφάσισε να μειώσει με περιορισμό των δημόσιων δαπανών και με την επιβολή δασμών. Τώρα βέβαια θα αρχίσει να παζαρεύει με κάθε χώρα ξεχωριστά, για να μπορέσει να μειώσει τους δασμούς με εμπορικές συμφωνίες προς όφελος των ΗΠΑ. Για να καταλάβετε πόσο πολυσύνθετο έχει γίνει το τοπίο, πέρα από τις χώρες και τις οικονομικές ενώσεις, όπως το σύμπλεγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πλέον έρχονται και εταιρείες και διαπραγματεύονται απευθείας με την προεδρία των ΗΠΑ, όπως η Nike, η οποία ζήτησε 0% στα προϊόντα της που προέρχονται από το Βιετνάμ. Έχει μπερδευτεί πάρα πολύ το κουβάρι οπότε και η συζήτηση που περιστρέφεται γύρω από το ενδεχόμενο του τέλους της παγκοσμιοποίησης είναι άτοπη αφού τόσο η παγκόσμια παραγωγή όσο και τα δίκτυα των υπηρεσιών είναι τόσο αλληλοεξαρτώμενα.
Στην παγίδα του προστατευτισμού έχουν μπει όλες οι χώρες, γι’ αυτό και πια μιλάμε για παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρότι οικονομική ένωση, δεν έχει διαμορφώσει ενιαία αγορά και για αυτό επίσης δεν έχει γραμμή στο πώς θα αντιμετωπίσει τους δασμούς. Μιλά για αντιδασμούς, χωρίς να έχει ενιαία λίστα προϊόντων και από την άλλη μπαίνει σε διαπραγμάτευση, ενώ βιώνει μια τεράστια πολιτική κρίση.
H Ευρώπη θα μπορούσε να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση αγοράζοντας όπλα από τις ΗΠΑ, αλλά την ίδια στιγμή εκπονεί ένα τεράστιο εξοπλιστικό πρόγραμμα 800 δισ. ευρώ, το οποίο θα επωμιστούν οι ευρωπαίοι πολίτες, για να κάνει δική της πολεμική βιομηχανία. Αν θέλει να παραμείνει ανεξάρτητη θα επιμείνει στο θηριώδες εξοπλιστικό πρόγραμμα, αν θελήσει να ενισχύσει τις εμπορικές της σχέσεις με τις ΗΠΑ θα διαπραγματευτεί τους δασμούς. Σε κάθε περίπτωση, η Ευρώπη -ενώ ακόμα το πολεμικό μέτωπο στην Ουκρανία είναι ανοιχτό- θα μπει σε μια νέα πολυκρίση από την οποία δύσκολα θα βγει και δεν μπορεί να υπάρξει ενιαία αντιμετώπιση, διότι πράγματι δεν υπάρχει ενιαία αγορά. Η Γαλλία ενδιαφέρεται να διαπραγματευτεί το κρασί και η Γερμανία την αυτοκινητοβιομηχανία, γι’ αυτό και όπως θα δείτε από τη λίστα των αντίμετρων εξαιρέθηκε το μπέρμπον, καθώς απειλούσε ο Τραμπ ότι αν επιβληθούν δασμοί σε αυτό θα απαντήσει με 200% στο ευρωπαϊκό αλκοόλ. Οι εμπορικές συμφωνίες δεν αλλάζουν από τη μία μέρα στην άλλη. Το μόνο που θα καταλήξουμε να δούμε είναι να ακριβύνουν όλα τα προϊόντα, ως θύματα των δασμών ή των αντίμετρων ή ως παράπλευρες απώλειες, ενώ θα δούμε και υπηρεσίες να πλήττονται, όπως είναι οι πλατφόρμες
Οι προϋπολογισμοί όλων των κρατών μελών της ΕΕ υπόκεινται σε αυστηρούς δημοσιονομικούς περιορισμούς, από τους οποίους -αν δεν υπάρχει εξαίρεση όπως στην περίοδο κορονοϊού- δεν θα μπορέσουν να ξεφύγουν και το νέο κύμα ακρίβειας μαζί με τη μείωση των εξαγωγών θα προκαλέσουν ντόμινο εξελίξεων. Έτσι και στην Ελλάδα όπου η οικονομία στηρίζεται στον ΦΠΑ και στον φόρο εισοδήματος, ενδέχεται να υπάρξουν αποκλίσεις στον προϋπολογισμό, ειδικά αν πληγεί φέτος το καλοκαίρι ο τουρισμός, κάτι που μάλλον υποτιμά η κυβέρνηση.
Πράγματι, διότι όσο και να πληγούν τα προϊόντα από τους δασμούς, το κράτος θα εισπράττει το 24% του ΦΠΑ. Ωστόσο, πρέπει να μπει στην εξίσωση ότι ξανά θα μειωθεί το διαθέσιμο εισόδημα και επομένως θα περιοριστεί η κατανάλωση. Ίσως για αυτό να δούμε ξανά μέτρα ελαστικοποίησης, όπως αυτά που είδαμε την περίοδο του κορονοϊού.
Εδώ ακούγεται όλο και πιο έντονα το αίτημα των ομοσπονδιών να κατατεθούν νωρίτερα φέτος οι συντάξεις ή επιδόματα, ώστε να προλάβουν να κάνουν Πάσχα. Αυτό δείχνει και την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει τα νοικοκυριά. Πώς να είναι έτοιμα να αντιμετωπίσουν νέο κύμα ακρίβειας;
Ουσιαστικά όλο το εισόδημα της μεγάλης πλειονότητας του πληθυσμού πάει στην κατανάλωση, ενώ η αποταμίευση έχει πια χαθεί. Για παράδειγμα το αίτημα να πληρωθούν οι συντάξεις νωρίτερα δείχνει την απόγνωση του κόσμου. Δεν ξέρω πώς θα αποτυπωθεί αυτό, με την ισχνή αντιπολίτευση που έχουμε, παρά την κοινωνική αντιπολίτευση που διαμορφώνεται.
Ιωάννα Δρόσου
Η ΕΠΟΧΗ
