Αυτό το άρθρο βασίζεται στην εισήγηση της Jess Spear στο συνέδριο «Οικοσοσιαλισμός 2024». Η Spear είναι οικοσοσιαλίστρια ακτιβίστρια και τοπική οργανώτρια του People Before Profit με έδρα το Δουβλίνο της Ιρλανδίας. Με καταγωγή από τις Ηνωμένες Πολιτείες, εργάστηκε ως κλιματική επιστήμονας για την Γεωλογική Υπηρεσία των Ηνωμένων Πολιτειών πριν γίνει σοσιαλίστρια οργανώτρια πλήρους απασχόλησης. Είναι συνιδρύτρια της επαναστατικής μαρξιστικής ομάδας RISE και ήταν αρχισυντάκτρια του περιοδικού Rupture.
Ένα καταστροφικό γεγονός έλαβε χώρα στη Γη πριν από περίπου 12.000 χρόνια. Εκείνη την εποχή, η Γη μόλις έβγαινε από την τελευταία της εποχή των παγετώνων. Μια αυξανόμενη ποσότητα ηλιακής ακτινοβολίας έπεφτε στο βόρειο ημισφαίριο και τα ατμοσφαιρικά αέρια του θερμοκηπίου αυξάνονταν ραγδαία. Τεράστια στρώματα πάγου που είχαν αναπτυχθεί πάνω από τη Βόρεια Αμερική και τη Σκανδιναβία κατά τα προηγούμενα 100.000 χρόνια υποχωρούσαν ραγδαία, ανεβάζοντας την παγκόσμια στάθμη της θάλασσας κατά εκατοντάδες μέτρα.
Έπειτα, ξαφνικά, η Ευρώπη βυθίστηκε ξανά σε μια εποχή παγετώνων. Κατά τη διάρκεια δύο έως τριών δεκαετιών, οι θερμοκρασίες έπεσαν κατακόρυφα, ο θαλάσσιος πάγος επεκτάθηκε και οι ορεινοί παγετώνες άρχισαν να αναπτύσσονται ξανά. Οι παγωμένες συνθήκες θα συνεχίζονταν για άλλα 1.300 χρόνια, προτού η θέρμανση ξαναρχίσει και η Γη βγει πλήρως από την εποχή των παγετώνων.
Αυτό το γεγονός ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά από επιστήμονες που εξέταζαν ιζήματα λιμνών. Βρήκαν τα απολιθωμένα υπολείμματα ενός αρκτικού λουλουδιού, του Dryas Octopela, αλλά με την πάροδο του χρόνου οι ανακαλύψεις που έκαναν επιστήμονες που εξέτασαν θαλάσσια απολιθώματα από βαθιά ιζήματα ωκεανού μας βοήθησαν να κατανοήσουμε καλύτερα τι πιθανότατα συνέβη.
Η κύρια αιτία αυτού του απότομου κλιματικού φαινομένου ήταν η θέρμανση της Γης. Πώς είναι δυνατόν αυτό; Πώς μπορεί η θέρμανση να προκαλέσει επιστροφή σε ένα κλίμα εποχής παγετώνων;
Ο ωκεανός είναι το κλειδί
Το 71% του πλανήτη καλύπτεται από ωκεανό, επομένως ο ωκεανός είναι το κλειδί για τη ρύθμιση του κλίματός μας. Αν διαταράξετε τον ωκεανό, διαταράσετε το κλίμα.
Αυτό συμβαίνει επειδή τα μεγάλα ρεύματα στον ωκεανό μεταφέρουν θερμότητα σε όλη τη Γη. Το ζεστό νερό στην επιφάνεια ρέει από τις τροπικές περιοχές προς τα βόρεια, όπου ψύχεται, εκπέμποντας θερμότητα προς την Ευρώπη, και στη συνέχεια βυθίζεται για να σχηματίσει ένα κρύο ρεύμα βαθέων υδάτων. Το θερμό ρεύμα συνδέεται με το ψυχρό ρεύμα σαν ένας μεγάλος ιμάντας μεταφοράς. Αυτό το σύστημα είναι ο τρόπος με τον οποίο μεταφέρεται η θερμότητα σε όλη τη Γη.
Όταν η Γη θερμαινόταν πριν από 15.000 χρόνια, το γλυκό νερό έρεε από το λιώσιμο των πάγων και των παγετώνων στον ωκεανό, ακριβώς εκεί που σχηματίζεται το βαθύ ψυχρό ρεύμα. Θυμηθείτε, όσο πιο αλμυρό είναι το νερό, τόσο βαρύτερο. Έτσι, το γλυκό νερό που έρεε έκανε το νερό πολύ ελαφρύ για να βυθιστεί και έκλεισε τον ιμάντα μεταφοράς, σταματώντας το σύστημα μεταφοράς θερμότητας. Αυτό σήμαινε ότι η θερμότητα από τις τροπικές περιοχές δεν μετακινούνταν πλέον βόρεια με αποτέλεσμα μια επιστροφή στο κλίμα της παγετώδους εποχής.
Μετά από άλλα 1.000 χρόνια περίπου, η κυκλοφορία ξεκίνησε ξανά και βγήκαμε πλήρως από την εποχή των παγετώνων στις σημερινές συνθήκες του Ολόκαινου. Αυτές είναι οι συνθήκες υπό τις οποίες αναπτύχθηκε ο πολιτισμός, στις οποίες έχουν δημιουργηθεί αμέτρητοι πολιτισμοί. […]
Αλλά το σχετικά σταθερό κλίμα και τα οικοσυστήματα των τελευταίων 10.000 ετών έχουν εξαφανιστεί. Χρόνο με το χρόνο όλο και περισσότερο πετρέλαιο και φυσικό αέριο εξορύσσονται και καίγονται, παγιδεύοντας όλο και περισσότερη θερμότητα, τροφοδοτώντας έναν χείμαρρο ακραίων καιρικών φαινομένων. Και για άλλη μια φορά, καθώς η Γη θερμαίνεται ραγδαία, τα στρώματα πάγου λιώνουν και το γλυκό νερό χύνεται στον Βόρειο Ατλαντικό.
Οι επιστήμονες λένε ότι υπάρχουν ήδη ενδείξεις ότι ο ωκεάνιος ιμάντας μεταφοράς επιβραδύνεται. Νέα έρευνα υποδηλώνει ότι ο ωκεάνιος ιμάντας μεταφοράς θα μπορούσε να κλείσει, όπως και στο παρελθόν, μέσα στις επόμενες δεκαετίες.
Αυτό δεν θα μας βυθίσει σε μια εποχή των παγετώνων. Οι συνθήκες είναι διαφορετικές αυτή τη φορά. Αλλά θα έχει καταστροφικές συνέπειες για όλους στη Γη. Η Ευρώπη θα γίνει πιο δροσερή, αλλά οι τροπικές περιοχές και ολόκληρο το νότιο ημισφαίριο θα θερμανθούν περισσότερο. Οι περιοχές όπου είναι πολύ ζεστές για να ζήσει κανείς και να εργαστεί θα επεκταθούν.
Θα μετατοπίσει επίσης τις κύριες ζώνες βροχής και θα επηρεάσει τους μουσώνες. Αυτό σημαίνει ότι η πιο σημαντική επίδραση σε εμάς θα είναι στο διατροφικό μας σύστημα.
Το παγκόσμιο διατροφικό μας σύστημα
Τα τελευταία 50 χρόνια, οι αγροτοβιομηχανίες και οι μεγάλες εταιρείες τροφίμων έχουν διαμορφώσει το διατροφικό μας σύστημα: από αυτό που τρώμε– ολοένα και περισσότερο την «Παγκόσμια Τυποποιημένη Διατροφή», όπου το σιτάρι, το ρύζι, το καλαμπόκι και η σόγια αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 60% των θερμίδων που καλλιεργούν οι αγρότες– μέχρι τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση και σκέφτονται ακόμη και για το φαγητό τους.
Αυτό σημαίνει ότι τοπικά έχουμε πιο ποικίλα τρόφιμα, αλλά παγκοσμίως όχι. Κυρίως, σημαίνει ότι το διατροφικό μας σύστημα είναι εξαιρετικά ευάλωτο σε κραδασμούς.
Ο George Monbiot γράφει στο πρόσφατο βιβλίο του, Regenesis: «Η Παγκόσμια Τυποποιημένη Διατροφή δημιουργεί την Παγκόσμια Τυποποιημένη Φάρμα. Αυτές οι φάρμες δεν κινδυνεύουν μόνο από κακές σοδειές. Είναι επίσης ζώνες μονοκαλλιέργειας νεκρές για την άγρια ζωή. Η γεωργία είναι ο μεγαλύτερος παράγοντας μείωσης του πληθυσμού της άγριας ζωής και εξαφάνισης ειδών, πιο γνωστής ως κρίση βιοποικιλότητας».
Αυτό συμβαίνει επειδή, πρώτον, η επέκτασή τους έχει οδηγήσει σε αποψίλωση των δασών και καταστροφή οικοσυστημάτων. Αλλά και χρόνο με το χρόνο χρησιμοποιούν τεράστιες ποσότητες από λιπάσματα και φυτοφάρμακα που καταστρέφουν το οικοσύστημα του εδάφους, μολύνουν τα ποτάμια και τις λίμνες μας και δημιουργούν τεράστιες νεκρές ζώνες στα παράκτια ύδατα. Αυτές οι φάρμες είναι επίσης ιδιαίτερα αρδευόμενες και τροφοδοτούνται με ορυκτά καύσιμα.
Παρά την προωθούμενη εικόνα του μικρού οικογενειακού αγροκτήματος, η συντριπτική πλειοψηφία των αγροκτημάτων –περισσότερο από το 70%– ανήκουν ή ελέγχονται από μόλις το 1% των «αγροτών», στους οποίους περιλαμβάνονται επενδυτικές τράπεζες, συνταξιοδοτικά ταμεία, hedge funds και ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια. Φυσικά, αυτοί οι αγρότες δεν ενδιαφέρονται και δεν είχαν ποτέ ενδιαφέρον για την παραγωγή θρεπτικών τροφίμων. Ενδιαφέρονται για την παραγωγή κερδών.
Άνοδος της Ακροδεξιάς
Ενώπιον αυτών των αυξανόμενων κινδύνων –της απότομης κλιματικής αλλαγής και των σημαντικών διαταραχών στο διατροφικό μας σύστημα– ποια ήταν η αντίδραση του κεφαλαίου και των κυβερνήσεων;
Μετά από δεκαετίες κωλυσιεργίας, αποδέχονται την επιστήμη της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας βιοποικιλότητας. Αλλά η λύση τους, φυσικά, είναι η αγορά. Πρέπει να φορολογήσουμε τους απλούς ανθρώπους. Να τους χρεώσουμε για την οδήγηση των αυτοκινήτων τους. Να τους πούμε να σταματήσουν να χρησιμοποιούν καλαμάκια και χάρτινα ποτήρια. Να ανακυκλώνουν περισσότερο. Πρέπει να αλλάξουν, όχι οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες που καίνε το μέλλον μας, ούτε οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας που κατασκευάζουν το ένα κέντρο δεδομένων μετά το άλλο, αυξάνοντας τις ενεργειακές ανάγκες.
Και οι μικροκαλλιεργητές που ήδη αντιμετωπίζουν ακραία καιρικά φαινόμενα και μειωμένες αποδόσεις καλλιεργειών, που ήδη δεν βγάζουν αρκετά για να επιβιώσουν, αυτοί πρέπει να αλλάξουν, όχι οι μεγάλες μονάδες επεξεργασίας κρέατος και οι αλυσίδες σουπερμάρκετ που καθορίζουν τις τιμές.
Αυτή η προσέγγιση στη δράση για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα, η οποία λέει ότι η ζωή των απλών ανθρώπων πρέπει να αλλάξει ριζικά, ότι πρέπει να αλλάξεις τη ζωή σου, ενώ το σύστημα που προκαλεί την κρίση –ο καπιταλισμός– διατηρείται, έχει τροφοδοτήσει μια νέα άρνηση του κλίματος και έχει ωθήσει ένα τμήμα ανθρώπων προς ακροδεξιά και φασιστικά κόμματα.
Στις πρόσφατες ευρωεκλογές, η Ακροδεξιά τερμάτισε πρώτη στη Γαλλία, την Ιταλία και την Αυστρία και δεύτερη στη Γερμανία και την Ολλανδία. Στην Ιρλανδία, η Ακροδεξιά μπήκε σε τοπικά συμβούλια για πρώτη φορά και ένας δεξιός λαϊκιστής υποψήφιος κέρδισε μια ευρωπαϊκή έδρα για πρώτη φορά.
Όλα αυτά –ο κίνδυνος κλιματικών κρίσεων, εξαφάνισης ειδών, περισσότερης βίας, θανάτου και καταστροφής, ανόδου της Ακροδεξιάς και του φασισμού, υπονόμευσης των δικαιωμάτων των γυναικών και των κατακτήσεων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας– θα συνεχιστούν όσο υπάρχει αυτό το σύστημα. Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να μας βοηθήσει να διαφύγουμε επειδή ο καπιταλισμός ισοδυναμεί με βαρβαρότητα.
Εμείς, και τα συστήματα υποστήριξης της ζωής μας, θυσιαζόμαστε στον βωμό του κέρδους για τους πολύ πλούσιους, όχι για εμάς. Δεν ωφελούμαστε εμείς.
Τι να κάνουμε
Στρατηγικά, πρέπει να θέσουμε την κατανόηση της οικολογικής κρίσης στο επίκεντρο αυτού που κάνουμε. Δεν είμαστε απλώς οικοσοσιαλιστές όταν κάνουμε εκστρατείες για το περιβάλλον και σοσιαλιστές τον υπόλοιπο χρόνο.
Είμαστε οικοσοσιαλιστές όταν είμαστε συνδικαλιστές και ακτιβιστές για τη στέγαση. Μέσα στο συνδικαλιστικό κίνημα, είμαστε οι άνθρωποι που λένε ότι η οικολογική κρίση είναι ζήτημα των εργαζομένων και πρέπει να συμμετάσχουμε. Μέσα στο περιβαλλοντικό κίνημα, είμαστε αυτοί που επισημαίνουν τη δύναμη της οργανωμένης εργατικής τάξης και την ανάγκη για συστημική αλλαγή που θα είναι οικοσοσιαλιστική αλλαγή.
Προγραμματικά, πρέπει να απορρίψουμε οποιαδήποτε προώθηση της ανάπτυξης ως απάντηση στις κρίσεις που αντιμετωπίζει η πλειοψηφία των ανθρώπων στη Γη. Αντίθετα, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι για να διατηρήσουμε ένα βιώσιμο μέλλον για την ανθρωπότητα και μια δίκαιη μετάβαση για όλους – εργαζόμενους, μικρούς αγρότες και αυτόχθονες πληθυσμούς στον Παγκόσμιο Νότο και στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες– είναι απαραίτητο να μειώσουμε τη συνολική κατανάλωση ενέργειας και πρώτων υλών.
Και αυτό για δύο λόγους. Πρώτον, για να επιταχυνθεί η μετάβαση σε 100% ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Δεύτερον, για να αποφευχθούν περαιτέρω παραβιάσεις των άλλων πλανητικών ορίων. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε όλο και περισσότερη εξόρυξη ορυκτών –όπως χαλκός, κοβάλτιο και λίθιο από τον Παγκόσμιο Νότο– για την κατασκευή όλο και περισσότερων αυτοκινήτων για τις πλούσιες χώρες, καταστρέφοντας τα τοπικά περιβάλλοντα και τις κοινότητες.
Αυτό σημαίνει αποανάπτυξη μέχρι τη μηδενική χρήση ενέργειας στον στρατό και στη διαφήμιση. Σημαίνει δραστικές μειώσεις στην κατανάλωση των υπερπλούσιων, με απαγορεύσεις ιδιωτικών τζετ και γιοτ. Αυτό θα επέτρεπε την αύξηση της χρήσης ενέργειας για τους ανθρώπους στον Παγκόσμιο Νότο εντός των πλανητικών ορίων.
Σημαίνει υπεράσπιση μιας καλής ζωής για κάθε άτομο στον πλανήτη. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια υπεραφθονία υλικών ιδιωτικών αγαθών. Αντίθετα, θέλουμε δημόσια αγαθά υψηλής ποιότητας, την αποεμπορευματοποίηση των κοινών αγαθών και όλων των πτυχών της ζωής, και την επούλωση του χάσματος μεταξύ ανθρωπότητας και φύσης. Θέλουμε έμφαση στο να είσαι παρά στο να έχεις.
Θέλουμε μαζική ανακαίνιση των κατοικιών των ανθρώπων για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και επενδύσεις σε πράσινες θέσεις εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των λεγόμενων θέσεων εργασίας φροντίδας (φροντίδα παιδιών, εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη). Θέλουμε δωρεάν, πράσινες και συχνές δημόσιες συγκοινωνίες που να βγάζουν τους ανθρώπους από τα ιδιωτικά αυτοκίνητα. Θέλουμε καθολικές βασικές υπηρεσίες, απαγόρευση της προγραμματισμένης απαξίωσης και κατοχύρωση του δικαιώματος στην επισκευή όλων των καταναλωτικών αγαθών.
Θέλουμε ένα γεωργικό μοντέλο που να διασφαλίζει το δικαίωμα σε ένα αξιοπρεπές εισόδημα για όλους τους αγρότες, ενώ παράλληλα να μετατοπίζεται από την κτηνοτροφία βοοειδών και γαλακτοκομικών προϊόντων υψηλής ενεργειακής έντασης σε μια αναγεννητική γεωργία χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης. Θέλουμε μια εβδομάδα τεσσάρων ημερών χωρίς απώλεια μισθών. Και, το πιο σημαντικό, θέλουμε μια δημοκρατικά σχεδιασμένη οικονομία, ώστε να μπορούμε συλλογικά να επιλέγουμε σε τι θα δαπανήσουμε την ενέργεια και τους πόρους μας.
Οικοσοσιαλισμός ή βαρβαρότητα
Στις αρχές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η επαναστάτρια σοσιαλίστρια Ρόζα Λούξεμπουργκ έκανε εκστρατεία κατά του πολέμου, δήλωσε: «Σήμερα, αντιμετωπίζουμε την επιλογή είτε του θριάμβου του ιμπεριαλισμού και της κατάρρευσης όλου του πολιτισμού όπως στην αρχαία Ρώμη, της μείωσης πληθυσμού, της ερήμωσης, του εκφυλισμού, ενός μεγάλου νεκροταφείου, είτε της νίκης του σοσιαλισμού, που σημαίνει τον συνειδητό ενεργό αγώνα της διεθνούς εργατικής τάξης ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τη μέθοδο πολέμου του».
Σήμερα, περισσότερα από 100 χρόνια αργότερα, η επιλογή είναι η ίδια: Οικοσοσιαλισμός –ένας σοσιαλισμός που επικεντρώνεται στις οικολογικές κρίσεις– ή βαρβαρότητα.
Έχουμε μια επιλογή. Το κλίμα έχει αλλάξει, αλλά κάθε δέκατο του βαθμού έχει σημασία. Κάθε οικοσύστημα έχει σημασία και, φυσικά, κάθε ανθρώπινη ζωή έχει σημασία. Δεν χρειάζεται να αποδεχτούμε αυτό το σάπιο σύστημα, που απειλεί όλα όσα θεωρούμε αγαπητά.
Πρέπει να οικοδομήσουμε τον «συνειδητό ενεργό αγώνα της διεθνούς εργατικής τάξης ενάντια στον ιμπεριαλισμό» για να σταματήσουμε την καταστροφή και να σώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερα.
Αλλά δεν πρέπει απλώς να οικοδομήσουμε μια άμυνα. Πρέπει επίσης να επιτεθούμε και να χτίσουμε ένα κίνημα όχι μόνο για να γκρεμίσουμε αυτό το σύστημα, αλλά για να χτίσουμε έναν άλλο κόσμο – έναν οικοσοσιαλιστικό κόσμο.
Μετάφραση: Δημήτρη Παπανικολόπουλου
