Ζούμε σε τραυματικούς καιρούς. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να αναχαιτίσουν την πανδημία που έχει ήδη σκοτώσει πάνω από 200.000 ανθρώπους και έχει βυθίσει την οικονομία σε ύφεση. Εν τω μεταξύ, οι Αμερικανοί διαδηλώνουν σε ολόκληρη τη χώρα στους δρόμους των πόλεων απαιτώντας τον τερματισμό του συστημικού ρατσισμού και της αστυνομικής βίας. Πώς θα διαμορφώσουν το μέλλον των ΗΠΑ αυτά τα τραυματικά γεγονότα; Με ποιους τρόπους θα το σημαδέψουν;
Ο κοινωνιολόγος Τζέφρι Αλεξάντερ, σε συνεργασία με συναδέλφους του και φοιτητές του Πανεπιστημίου Γέιλ, έχει αναπτύξει τη θεωρία του πολιτισμικού τραύματος. Το πολιτισμικό τραύμα (cultural trauma) εκδηλώνεται ως διαδικασία όταν τα μέλη μιας συλλογικότητας ‒εθνική, θεσμική, θρησκευτική ή και εθνοτικές κοινότητες‒ βιώνουν ένα τρομερό γεγονός που αφήνει ανεξίτηλα σημάδια στην ομαδική τους συνείδηση, χαράζει για πάντα τη μνήμη τους και αλλάζει τη μελλοντική συλλογική τους ταυτότητα με αμετάκλητο τρόπο.
Με την ευγενική άδειά του, παρουσιάζουμε την επεξεργασμένη και συμπυκνωμένη συνέντευξη που έδωσε ο καθηγητής Τζέφρι Αλεξάντερ, καθηγητής Κοινωνιολογίας στη Σχολή Τεχνών και Επιστημών, στον Μάικ Κάμινγκς για το Yale News.
● Ισχύει για την τρέχουσα περίοδο η θεωρία σας για το πολιτισμικό τραύμα;
Πράγματι, ισχύει. Κατά πρώτον, η πανδημία εμπεριέχει ένα βιολογικό στοιχείο, το οποίο προκαλεί πρωτόγνωρα συναισθήματα ατομικής ανασφάλειας και άγχους για τη σωματική υγεία. Τα μέσα ενημέρωσης επικεντρώνονται στις συνέπειες των βιολογικών και ψυχολογικών τραυμάτων, επισημαίνοντας τους τρόπους με τους οποίους οι εκλεγμένοι ηγέτες μας ενδέχεται να μην αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τον ιό.
Η κρίση, και η αποτυχημένη αντίδραση σε αυτή σε πλείστα κυβερνητικά επίπεδα, δημιούργησε περισσότερες κοινωνικές πληγές, ωστόσο, πλήττοντας τις ποικίλες συλλογικές μας ταυτότητες. Τραυματίστηκε η συλλογική ταυτότητα της Νέας Υόρκης, καθώς η πόλη χτυπήθηκε με σφοδρότητα. Σε εθνικό επίπεδο, η κρίση πλήγωσε τη συλλογική μας ταυτότητα ως Αμερικανών. Είναι ένα πολιτισμικό τραύμα επειδή απειλεί να καταστρέψει τις μακροχρόνιες θετικές πεποιθήσεις των ανθρώπων για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εχει υπονομεύσει την πίστη που είχαμε για τις Ηνωμένες Πολιτείες ως ασφαλή, ισχυρή, δημοκρατική και ενοποιημένη χώρα.
● Δεν διαβρώθηκε, την ίδια στιγμή, η συλλογική πίστη της Αμερικής στην αμερικανική ιδιαιτερότητα;
Υπάρχει μια απειλητική αίσθηση μεγάλης παρακμής που, κατά καιρούς, κατακυριεύει τους Αμερικανούς εδώ και πολλές δεκαετίες. Εκδηλώθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ, στη συνέχεια υποχώρησε κατά τη διάρκεια των διακυβερνήσεων Ρέιγκαν και Κλίντον, αλλά αναστήθηκε και πάλι μετά την κάμψη της μεταψυχροπολεμικής ευφορίας. Οι πόλεμοι στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, η ύφεση του 2008 και η άνοδος της Κίνας ως οικονομικής δύναμης επιδείνωσαν την κατάσταση.
Με τον τρόπο της, η προεδρική εκστρατεία του Τραμπ το 2016 εμφανίστηκε ως απάντηση στο συναίσθημα της υποτιθέμενης παρακμής με το σύνθημα «Να κάνουμε ξανά μεγάλη την Αμερική».
Φυσικά, πάντα υπήρχε η αντίθετη αφήγηση ως προς το μεγαλείο των Ηνωμένων Πολιτειών, η οποία υπογραμμίζει την ιστορία των οικονομικών ανισοτήτων και την κατίσχυση των φυλετικών προκαταλήψεων στη χώρα. Παραδείγματος χάρη, μήνες πριν εκδηλωθεί ο COVID-19, οι The New York Times δημοσίευσαν το εξαιρετικό «The 1619 Project» (Το εγχείρημα του 1619), το οποίο αναπροσδιόρισε τη θεμελίωση της χώρας ως θεμελίωση μιας κοινωνίας σκλάβων. Μπορούμε να δούμε αυτή την αφήγηση να εκφράζεται σήμερα στις μαζικές διαδηλώσεις ενάντια στη φυλετική αδικία που σαρώνει τη χώρα.
Ο κορονοϊός βλάπτει σίγουρα τη συλλογική ταυτότητα που θέλει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως ξεχωριστή χώρα και παγκόσμια υπερδύναμη. Η αίσθηση παρακμής-τραύματος εμφανίζεται όταν συγκρίνουμε δεδομένα, όπως τα ποσοστά θανάτων και κρουσμάτων, μεταξύ διαφορετικών χωρών. Λόγου χάρη, η Νότια Κορέα και η Νέα Ζηλανδία ανταποκρίθηκαν στον ιό πολύ πιο αποτελεσματικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Και αναρωτιούνται οι άνθρωποι: Γιατί εμείς δεν μπορούμε να οργανώσουμε μια πιο συνεκτική αντίδραση σε εθνικό επίπεδο; Γιατί οι άλλες χώρες ανταποκρίνονται πολύ πιο αποτελεσματικά; Είναι μια πηγή πραγματικού πανικού και απελπισίας για το ποιοι είμαστε ως συλλογικότητα. Και αυτό προκαλεί ερωτήματα για το αν θα είμαστε η ίδια χώρα μόλις τελειώσει η κρίση.
● Η σύλληψή σας περί πολιτισμικού τραύματος περιλαμβάνει μια διαδικασία που θα συνεχίζει να ξεδιπλώνεται μόλις τελειώσει το τραυματικό γεγονός. Ποια είναι αυτή η διαδικασία;
Η κοινωνία καθορίζει την ευθύνη μέσω της «λειτουργίας του τραύματος». Τίθενται ορισμένα ερωτήματα τα οποία αναδιατυπώνονται: Τι συνέβη; Ποιος ήταν ο υπεύθυνος; Ποια ήταν τα θύματα; Τι μπορεί να γίνει για να μη βιώσουμε το ίδιο τραύμα στο μέλλον; Κάθε μία από αυτές τις ερωτήσεις είναι ανοιχτή σε αμφισβητήσεις, συγκρουόμενες αφηγήσεις και αντιπαραθέσεις.
Το Ολοκαύτωμα αποτελεί ένα καλό παράδειγμα για το πώς μπορούν να αλλάξουν οι αντιλήψεις μας για ένα πολιτισμικό τραύμα. Στις πρώτες δεκαετίες μετά το Ολοκαύτωμα, υπεύθυνος είχε θεωρηθεί ο Χίτλερ και όχι ο γερμανικός στρατός ή ο γερμανικός λαός. Σταδιακά όμως, διευρύνθηκε το πεδίο ευθύνης για να συμπεριλάβει ολόκληρη τη Γερμανία. Τελικά, κατά κάποιο τρόπο, για το Ολοκαύτωμα θεωρήθηκε υπεύθυνος ο χριστιανισμός της Δύσης. Αυτό οδήγησε σε μια βαθιά επανεξέταση του αντισημιτισμού σε ολόκληρη τη Δύση ‒ μια επανεξέταση που καταρρέει λίγο αυτές τις μέρες, καθώς υπονομεύεται η συλλογική μνήμη που διατήρησε αυτή τη διαδικασία του τραύματος.
● Πώς θα μπορούσε να εκδηλωθεί αυτή η διαδικασία στην παρούσα συγκυρία;
Η σύγκρουση των αφηγήσεων για τον κορονοϊό θα ξεδιπλωθεί με την πάροδο του χρόνου. Τι συνέβη; Ο Τραμπ λέει ότι δεν τρέχει τίποτα, διαβεβαιώνοντάς μας ότι όλα αντιμετωπίστηκαν με τον καλύτερο τρόπο. Αυτή είναι η μία άποψη. Η άλλη είναι ότι είδαμε να καταρρέουν οι υποδομές μας για τη δημόσια υγεία. Οργανισμοί όπως τα Κέντρα Ελέγχου Νόσων έχουν αποδειχθεί εντελώς ανεπαρκείς. Ακούμε ιστορίες ότι οι λαοί των ευρωπαϊκών χωρών εκφράζουν τη λύπη τους για εμάς. Ολα αυτά αναδιπλώνονται γύρω από το τραύμα-δράμα της παρακμής των Ηνωμένων Πολιτειών.
Και τότε θα αρχίσει η συζήτηση για την ευθύνη. Ποιος είναι ο υπεύθυνος; Είναι η Κίνα; Είναι ο Τραμπ; Είναι οι Δημοκρατικοί δήμαρχοι και κυβερνήτες, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι συντηρητικοί; Θα συνεχίσει να εκδηλώνεται μια απίστευτη σύγκρουση ανάμεσα σε αυτές τις ανταγωνιστικές αφηγήσεις. Με την πάροδο του χρόνου, ορισμένες αφηγήσεις θα επικρατήσουν και θα νομιμοποιηθούν περισσότερο σε σχέση με άλλες.
● Διατυπώνετε τη θεωρητική άποψη ότι το πολιτισμικό τραύμα μπορεί να δημιουργήσει μια ευρύτερη αίσθηση αλληλεγγύης εντός και μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και των κοινωνιών. Πιστεύετε ότι οι τρέχουσες κρίσεις θα οδηγήσουν σε μια κοινή αίσθηση κατανόησης (ενσυναίσθησης);
Ποτέ δεν ξέρουμε πώς θα μορφοποιηθούν αυτές οι διαδικασίες. Αλλά μία από τις αφηγήσεις που έχω εντοπίσει σχετικά με την κρίση του κορονοϊού είναι ότι «όλοι μαζί μπορούμε». Η πανδημία επηρεάζει πλούσιους και φτωχούς. Οι άνθρωποι φορούν μάσκες για να προστατεύσουν όχι μόνο τον εαυτό τους αλλά και όλους τους γύρω τους. Οι άνθρωποι αυτοπροστατεύονται στον χώρο τους για τους εαυτούς τους και για τους άλλους. Οι άνθρωποι σε γενικές γραμμές συμφωνούν να κλείσουν μεγάλο μέρος της οικονομίας μας. Αυτό υποδηλώνει μια αλληλεγγύη.
Υπάρχει ένα ισχυρό επιχείρημα ότι πρέπει να βελτιώσουμε τις υποδομές για την υγεία μας, για λογαριασμό όλων, όταν ολοκληρωθεί αυτή η κρίση. Και αυτό συνδέεται με ζητήματα που αφορούν την ανισότητα και με την ιδέα ότι οι άνθρωποι δεν θα πρέπει να χάνουν την ασφάλιση της υγείας τους όταν χάνουν τη δουλειά τους. Η πανδημία έχει αναδείξει τις φυλετικές και τις οικονομικές ανισότητες με πολύ οδυνηρό τρόπο.
Μια μερίδα βασικών εργαζομένων παίζει με τη ζωή της στην πρώτη γραμμή για να παρέχει υπηρεσίες τροφίμων και υγειονομικής περίθαλψης. Είναι συχνά χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι που δεν έχουν άλλη επιλογή από το να πάνε στη δουλειά τους. Κατά μία έννοια, πρόκειται για ένα δράμα αδικίας που παίζεται μπροστά στα μάτια μας. Ενα τέτοιο τραγικό κοινωνικό δράμα έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει μια μεγαλύτερη αλληλεγγύη.
● Πώς συνέβαλαν οι μαζικές διαδηλώσεις κατά της αστυνομικής βαρβαρότητας και της φυλετικής αδικίας στο ξεδίπλωμα του πολιτισμικού τραύματος;
Η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ από τον αστυνομικό της Μινεάπολης πυροδότησε μια τραυματική έκρηξη που συνέπεσε με την κορύφωση της κρίσης COVID-19, προωθώντας μερικές από τις αφηγήσεις της, σε αντίθεση με τις άλλες. Είναι συναρπαστικό το πώς ένας φοβερός, τραγικός θάνατος ενός ατόμου προκάλεσε ένα νέο συλλογικό τραύμα. Οπως και η πανδημία, έκανε πολλούς να αναρωτιούνται αν πράγματι είμαστε μια υπέροχη χώρα. Σε άλλους, απέδειξε κάτι που πίστευαν εδώ και καιρό: ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι εγγενώς μια ρατσιστική χώρα. Θα περάσουμε από την ίδια διαδικασία στάθμισης των αντικρουόμενων αφηγήσεων προκειμένου να προσδιορίσουμε την ευθύνη για τις συνθήκες και τα περιστατικά που οδήγησαν σε αυτή τη στιγμή.
● Ο πρόεδρος Τραμπ ζήτησε να αντιμετωπιστούν οι διαδηλώσεις με τον στρατό. Οι ειρηνικοί διαδηλωτές μετακινήθηκαν με βία από την πλατεία Λαφαγέτ, κοντά στον Λευκό Οίκο, για να φωτογραφηθεί ο πρόεδρος [μπροστά από εκκλησία με τη Βίβλο στο χέρι]. Πώς συνέβαλε αυτή η στιγμή στην αίσθηση του τραύματος που πλήττει τη χώρα;
Αντιπροσώπευε μια πραγματική αύξηση της σημασίας των πόντων που κερδίζουν οι αντιμαχόμενες πλευρές. Σκέφτομαι τους τετράστερους στρατηγούς, όπως τον [πρώην υπουργό Αμυνας] Τζέιμις Μάτις ή τον Μάικλ Μούλεν, να αντιτίθενται στην αξίωση του Ντόναλντ Τραμπ να χρησιμοποιηθούν οι δυνάμεις του στρατού των ΗΠΑ για την καταστολή των διαδηλώσεων. Εξέφρασαν την ανησυχία τους ότι, έτσι, χτυπιέται η αμερικανική δημοκρατία. Το ονόμασαν αδιανόητη κρίση της εποχής μας. Δείχνει πόσο απειλητικά και τραυματικά πράγματα έχουν γίνει.
Με όρους της ενορχήστρωσης του εθνικού κορονο-δράματος, είναι εκπληκτικό, μολονότι αντι-ενστικτώδες, το ότι ο Τραμπ εμφανιζόταν πραγματικά ως ο μόνος αληθινός παίκτης στην εθνική σκηνή. Τώρα, με την είσοδο των πρόσφατων αντιρατσιστικών διαδηλώσεων, προστέθηκε ένας δεύτερος παίκτης ‒ η ομάδα που ονομάζεται «ο λαός», ένας νέος ηρωικός πρωταγωνιστής που οργανώνει διαδηλώσεις σε εθνικό επίπεδο.
Ο νέος συλλογικός δρων απαρτίζεται από εξέχοντα άτομα, λόγου χάρη τους στρατηγούς που διαφωνούν ανοιχτά με τον Τραμπ, τον Τζο Μπάιντεν και, κυρίως, το τεράστιο πλήθος ανώνυμων Αμερικανών πολιτών που διαδηλώνουν ειρηνικά στους δρόμους.
Τώρα με την εμφάνιση αυτού του δεύτερου παίκτη, η έννοια του εθνικού τραύματος-δράματος αλλάζει μορφή. Ο Τραμπ μπορεί να είναι ακόμα πρωταγωνιστής, αλλά το καθεστώς του αμφισβητείται με ένταση. Κατά τη διάρκεια της ιδιαίτερης περιόδου του κορονοϊού, συχνά εμφανιζόταν ως διαταραγμένος, ανόητος και μερικές φορές ακόμη και ως κωμική φιγούρα. Τώρα, για πολλούς Αμερικανούς, έχει πάρει στα σίγουρα τη μορφή του συμβόλου της αντι-δημοκρατίας ‒ ακόμη και του συμβόλου του κακού.
Φυσικά, ο Τραμπ προσπάθησε να διαστρέψει αυτή την αφήγηση, επιχειρώντας να πείσει ότι «ο λαός» είναι ο αντιπατριώτης ανταγωνιστής του και ότι ο ίδιος είναι ο ήρωας. Πριν από λίγες μέρες, ανησυχούσα ότι θα μπορούσε να το πετύχει, χρησιμοποιώντας τη φυλετική αναταραχή για να εμφανιστεί ως ο αδιαφιλονίκητος πρωταθλητής του νόμου και της τάξης.
Με ενθουσιάζει το γεγονός ότι τα δύο τρίτα των Αμερικανών εκφράζουν την υποστήριξή τους στις διαδηλώσεις, πιστεύοντας ότι είναι δικαιολογημένες. Με τον Τραμπ να εμφανίζεται όλο και περισσότερο ως ο αντι-κοινωνικός αντίπαλος, το τραύμα-δράμα που ξεδιπλώνεται τώρα οπλίζεται με τη δυνατότητα να απομακρύνει, τελικά, τον πρόεδρο από την ιστορική σκηνή.
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
