Λεονόρα Κάριγκτον «Το ακουστικό κέρας», μετάφραση: Μαρία Φακίνου, επίμετρο Όλγκα Τοκάρτσουκ, εκδόσεις Αίολος, 2020
Όταν θαυμαστές είχαν ζητήσει από τη σουρεαλίστρια ζωγράφο και συγγραφέα Λεονόρα Κάρινγκτον να περιγράψει τις συνθήκες της γέννησής της, τους είχε απαντήσει ότι αυτή δεν είχε γεννηθεί αλλά είχε «κατασκευαστεί»: Μια μελαγχολική μέρα, η μητέρα της, φουσκωμένη από ένα γεύμα με τρούφες σοκολάτας, πουρέ στρειδιών και κρύο φασιανό, αισθάνθηκε χοντρή, άτονη και καθόλου ποθητή, έτσι ξάπλωσε πάνω σε μια μηχανή. Ήταν ένα θαυμάσιο μηχάνημα, σχεδιασμένο με τρόπο τέτοιο ώστε να αναβλύζουν από αυτό εκατοντάδες γαλόνια σπέρματος προερχόμενα από ζώα –γουρούνια, κόκορες, άλογα, αχινούς, νυχτερίδες, πάπιες– και όπως μπορεί κανείς να φανταστεί αυτό προκάλεσε τον πιο θεαματικό οργασμό, αλλάζοντας παντελώς τη διάθεση της μητέρας. Από αυτήν την κοινωνία ανθρώπου, ζώων και μηχανής, προήλθε η Λεονόρα. Όταν αυτή ξεπρόβαλε, στις 6 Απριλίου 1917, η Αγγλία σείστηκε. [1]
Η Κάρινγκτον ήδη στην περιγραφή της «κατασκευής» της ενσωματώνει όσα χαρακτηρίζουν τα έργα της, τα εικαστικά και τα γραπτά της: το παράδοξο χιούμορ, την αγάπη της για τα ζώα, την εκκεντρική σχέση με την πραγματικότητα, τις αλλόκοτες εικόνες και τον μαγικό ρεαλισμό, τη βιογραφία της αφηγημένη μέσα από μυθολογικές εικόνες, την πατριαρχία, τη γυναικεία κατάσταση.
Στο Ακουστικό κέρας, η Μάριαν Λέδερμπι, η αφηγήτρια, μια ζωηρή γυναίκα ενενήντα δύο χρονών, χορτοφάγος, με εξαιρετική όραση και βαρήκοη, ζει σε μια ισπανόφωνη χώρα, που δεν κατονομάζεται, με το γιο της Γκάλαχαντ και την οικογένειά του. Μέσα στην καθημερινή της ρουτίνα ονειρεύεται να διασχίσει τη Λαπωνία πάνω σε ένα όχημα που θα το σέρνουν μαλλιαρά σκυλιά.
Όταν η επιστήθια και εκκεντρική φίλη της Καρμέλα τής χαρίζει ένα ακουστικό κέρας, αυτή ανακαλύπτει ότι οι δικοί της, με την απαξιωτική προτροπή κυρίως του εγγονού της Ρόμπερτ «η γιαγιά μετά βίας υπάγεται στα ανθρώπινα όντα, είναι μια μπαμπόγρια που της τρέχουν τα σάλια», έχουν προγραμματίσει να την στείλουν σε έναν οικονομικό οίκο ευγηρίας, που βρίσκεται στο απομακρυσμένο προάστιο Σάντα Μπριγκίντα.
Το Ίδρυμα ανήκει σε μια Αδελφότητα, την Πηγή του Φωτός, και το διοικεί ένα ζευγάρι, ο ψυχολόγος δόκτωρ Γκάμπιτ και η γυναίκα του, το οποίο με προσχηματικές πομπώδεις ψευδοχριστιανικές διδασκαλίες, όπως η Αυτοενθύμηση, με Σκοπό την κατανόηση της αυθεντικής διδασκαλίας του Χριστού, εξαρχής περιορίζουν την προσωπική ελευθερία των γυναικών, επιβάλλοντας, σχεδόν σαδιστικά, συναισθηματική υποταγή, ενώ τις εκμεταλλεύονται οικονομικά. Οι συνολικά δέκα γυναίκες, όλες από 70 μέχρι 100 ετών, κατοικούν η κάθε μία στο ατομικό της σπιτάκι, όλα σε διαφορετικά σχήματα: μπότας, κούκου ρολογιού, μανιταριού σαν για τα ξωτικά, τούρτας γενεθλίων, τέντας τσίρκου, ιγκλού… Σε αυτήν την εικόνα της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων, που στη θέση των μικρών κοριτσιών συναντάμε σεβάσμιες γερόντισσες, το ενδιαφέρον της Μάριαν, από την πρώτη μέρα, επικεντρώνεται σε μια μεγάλη ελαιογραφία, στην τραπεζαρία, που απεικονίζει μια καλόγρια, μάλλον Ηγουμένη, που μοιάζει να της κλείνει το μάτι, ένα πρόσωπο καθοριστικό για την ιστορία του βιβλίου και την αναζήτηση κι επανάκτηση του Ιερού Δισκοπότηρου.
Σκληρή κριτική στον χριστιανικό πολιτισμό και την πατριαρχία
Η γεννημένη στην Αγγλία από πλούσιους γονείς Λεονόρα έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στο Μεξικό όπου και πέθανε στις 24 Μαΐου του 2011, αφήνοντας πίσω της πολύτιμο εικαστικό έργο. Δύο χρόνια πριν από την έκδοση αυτού του βιβλίου τo 1974, είχε κυκλοφορήσει το «Αποκάτω» [2] (Down Below) στο οποίο αφηγείται την ψυχολογική κατάρρευση της, το 1939, και τον εγκλεισμό της από τους γονείς της σε ψυχιατρική κλινική στη φρανκική Ισπανία. Κατάρρευση που πυροδοτήθηκε από τον επικείμενο πόλεμο και τη μεταφορά του σουρεαλιστή σπουδαίου καλλιτέχνη και εραστή της, Μαξ Έρνστ, σε κέντρο κράτησης από τις γαλλικές Αρχές, λόγω της γερμανικής υπηκοότητάς του. Με τον Έρνστ θα ξανασυναντηθεί στη Ν. Υόρκη.
Το Ακουστικό κέρας αποτελεί τρόπον τινά τη συνέχεια ή την επανάληψη του εγκλεισμού της – κι εδώ οι συγγενείς στέλνουν την πρωταγωνίστρια σε ίδρυμα. Όμως εδώ, με παντελή απουσία ρεαλισμού, με πλοηγό τις μυθολογικές αναφορές ή την ερμητική αφήγηση –της ηγουμένης– μέσα στην αφήγηση, και με τη συμβολή των ζωηρών υπερήλικων γυναικών που η ίδια επινόησε, ασκεί σκληρή κριτική στον χριστιανικό πολιτισμό και την πατριαρχία και θριαμβεύει. Οι γυναίκες δημιουργούν μια κοινότητα εκεί που οι άντρες απέτυχαν. Όταν μια από τις γυναίκες πεθαίνει από δηλητηρίαση, οι υπόλοιπες εξεγείρονται και ξεκινούν απεργία πείνας. Παρά το κρύο και την εξασθένησή τους αλλά και τις συνέπειες ενός σεισμού, δεν πτοούνται ενώ η δραστήρια, αυτοδύναμη οικονομικά, Καρμέλα, που είναι πάντα παρούσα στο μυθιστόρημα με τις επιστολές της, καταφθάνει με ένα αυτοκίνητο γεμάτο με όλα τα χρειαζούμενα: τρόφιμα και προβιές.
Για πράγματα κρυφά, παραγκωνισμένα, ξεχασμένα
Στην Κάρινγκτον δεν άρεσε να την αποκαλούν σουρεαλίστρια αλλά φεμινίστρια, και είχε συγκρουστεί με τους σουρεαλιστές που αντιμετώπιζαν τις γυναίκες αποκλειστικά ως μούσες τους. Ωστόσο «τόσο μέσα από τους πίνακές όσο και με τα γραπτά της συμμερίζεται με εκπληκτικό τρόπο την πεποίθηση του Αντρέ Μπρετόν ότι είναι αναγκαίο οι τέχνες να συνομιλούν με την αλχημεία ή τον αποκρυφισμό», επισημαίνει στον επίλογο του βιβλίου η πολωνή συγγραφέας και κάτοχος Νόμπελ Λογοτεχνίας Όλγκα Τοκάρτσουκ. «Το Ακουστικό Κέρας […] αναφέρεται σε πράγματα κρυφά, παραγκωνισμένα, ξεχασμένα. […]. Το κλείσιμο του ματιού της ηγουμένης θα έπρεπε να απαθανατίζεται σε κάθε εξώφυλλο του βιβλίου […] όπως και η κώφωση της Μάριαν […]. Το κλείσιμο του ματιού μας λέει να βάλουμε το κάθε τι σε εισαγωγικά και να ’χουμε κατά νου το “σαν να” στο οποίο κατά κανόνα βασίζονται ο μύθος και η λογοτεχνία».
Σημείωση
1. http://www.newyorker.com/…/how-leonora-carrington…
2. Leonora Carrington «Αποκάτω», μετάφραση – εισαγωγή: Νικόλας Γκόγκος, επίμετρα: Δημήτρης Βανέλλης, Κώστας Ξ. Γιαννόπουλος, εκδόσεις Ars Nocturna, 2020
Περισσότερα για την Λεονόρα Κάρινγκτον στο άρθρο: http://www.epohi.gr/…/o-fysikos-kai-mythologikos-kosmos…
Σοφία Ξυγκάκη
