17/03/2020 – No dear, I’m keeping that for a rainy day
Παρακολουθώντας την συνέντευξη τύπου του Eurogroup, το οποίο για άλλη μια φορά αρίστευσε στο «αναβάλλειν», θυμήθηκα ένα παλιό αγγλικό ανέκδοτο: Μια γιαγιά, στο Λονδίνο της εποχής των γερμανικών βομβαρδισμών, του γνωστού Blitz, βλέπει να χάνει τον γιό της και τον άντρα της, ολόκληρη την περιουσία της να καταστρέφεται. Το σπίτι έχει διαλυθεί, τα υπάρχοντά τους είναι διάσπαρτα, ενώ ακούγονται συνεχώς εκρήξεις και καπνοί βγαίνουν από παντού. Δίπλα σε μικρή εστία φωτιάς ένας πυροσβέστης βλέπει ένα παλιό μπουκάλι ουίσκι, το οποίο ως εκ θαύματος έχει γλυτώσει. Της προτείνει τότε να το ανοίξουν και να το πιούνε. Η γιαγιά κοιτάει το ουίσκι και απαντάει πολύ σοβαρά στον πυροσβέστη: Όχι αγόρι μου. Αυτό το μπουκάλι το κρατάω για μια δύσκολη μέρα…
18/03/2020
Βλέπω τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων σήμερα και το μάτι μου πέφτει στην Εστία. Έχει φωτογραφία του Κ. Μητσοτάκη και τίτλο «Θα νικήσουμε στον πόλεμο με σημαία το κοινωνικό κράτος». Τελικά η κρίση έχει φέρει τα πάνω κάτω και η Δεξιά γίνεται υπέρμαχος του κοινωνικού κράτους. Στα επόμενα περίεργα φαινόμενα περιμένω εναγωνίως πρωτοσέλιδο του Φιλελεύθερου «Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε» ή – όταν ο ήλιος ανατείλει από την δύση – η ΑΥΓΗ να βγει με πρωτοσέλιδο «Μοναδική απάντηση η αυτορρύθμιση της αγοράς».
22/03/2020
Μια από τις πιο μίζερες φράσεις, που συνήθως έχει την τιμητική της τις πρώτες εβδομάδες του Σεπτεμβρίου, είναι «άντε, να πιάσουν οι πρώτες βροχές, καιρός να συμμαζευτούμε». Από μικρό παιδί είχα την απορία – γιατί τόσο καημό για συμμάζεμα;
Τώρα οι καλβινιστές παίρνουν την εκδίκησή τους, με ένα συμμάζεμα χωρίς, ακόμα, ημερομηνία λήξης. Τουλάχιστον, στην τραγωδία που αντιμετωπίζουμε, έχουμε χρόνο για αναστοχασμό, να επανεξετάσουμε τα πράγματα που αξιολογούμε θετικά, που έχουν πραγματικά σημασία. Λίγοι και λίγες θα είναι αυτοί, που δεν θα έχουν επανεξετάσει το ρόλο της υγείας στην ευδαιμονία μας, ως προϋπόθεση για ότι άλλο αξιολογούμε θετικά.
Στο σπίτι διαβάζω το νέο βιβλίο της Mariana Mazzucato, για πως αξιολογούμε τα πράγματα (The Value of Everything, Penguin). Στο προηγούμενο έργο της, η Mazzucato αποδομεί το νεοφιλελεύθερο ιδεολόγημα, ότι η ανάπτυξη βασίζεται στην τεχνολογία, στην ιδιωτική πρωτοβουλία και επιχειρηματικότητα, στα αστέρια του Silicon Valley και πάει λέγοντας. Αποδεικνύει πόσες και πόσες από τις εφευρέσεις – το Ίντερνετ, το touch screen, to iPhone κλπ – βασίστηκαν σε προηγούμενη έρευνα που είχε χρηματοδοτήσει το κράτος, σε επενδυτικές δραστηριότητες που είχε συντονίσει το ίδιο το κράτος, που στην κυρίαρχη ιδεολογία δε χαμπαριάζει από παραγωγικές επενδύσεις και τις ανάγκες της πραγματικής οικονομίας.
Στο νέο της βιβλίο, διευρύνει την ανάλυση σε όλο το φάσμα των πραγμάτων που επηρεάζουν την ευδαιμονία μας. Και ιδιαίτερα στην υγεία και την απαξίωση των δημόσιων συστημάτων υγείας στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού. Στην κυρίαρχη οικονομική σχέση δεν υπάρχουν καν τα εργαλεία για να αξιολογήσουμε τα σημαντικά πράγματα στη ζωή. Αντί για ανάλυση, έχουμε την κυκλική επιχειρηματολογία όπου ό,τι έχει αξία έχει και ακριβή τιμή, και ξέρουμε ότι έχει αξία ακριβώς γιατί παρατηρούμε υψηλές τιμές. Με αυτό τον τρόπο είχαμε την αποδυνάμωση των συστημάτων δημόσιας υγείας, τις ιδιωτικοποιήσεις, το outsourcing, την υιοθέτηση αγοραίων κανόνων ακόμα και εντός του σκληρού πύρινα της δημόσιας υγείας. Πιο πολύ από όλα όμως είχαμε την απαξίωση της έννοιας του δημοσίου συμφέροντος, που τόσο ζημιά έχει κάνει στο ηθικό των ανθρώπων που δουλεύουν στο δημόσιο σύστημα υγείας.
Τα αποτελέσματα τα βλέπουμε τώρα στην υγειονομική κρίση, και πιο πολύ στην γειτονική μας Ιταλία.
27/3/2020
Απελπιστική η έλλειψη συμφωνίας για το ευρωομόλογο στο χθεσινό συμβούλιο αρχηγών της Ευρώπης. Ανεβάζω στο fb μια ανάρτηση που ασκεί δριμεία κριτική στον Mark Rutte, πρωθυπουργό της Ολλανδίας, για την απελπιστική στάση του. Προσπαθώ να αμβλύνω το θυμό μου, κάνοντας χιούμορ, γράφοντας ότι θα πρέπει να του δοθεί το βραβείο Daladier – Chamberlain για τους πολιτικούς αυτούς που έχουν κάνει τα μέγιστα για να απαξιώσουν τις ευρωπαϊκές αξίες και το όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης, θυμίζοντας ότι ο Daladier και ο Chamberlain, ήταν οι πολιτικοί αυτοί, που τη δεκαετία του τριάντα, αντί να αντισταθούν στην άνοδο του Χίτλερ, προσπάθησαν να υποβαθμίσουν τον κίνδυνο με καταστροφικές συνέπειες.
Αλλά ο θυμός δεν κρύβεται. Στον κυρίαρχο λόγο ακούμε πολλά για τους λαϊκιστές τύπου Σαλβίνι και Όρμπαν. Ας το ξεκαθαρίσουμε, χωρίς τον Rutte, και το συνάφι του, δεν θα υπήρχε ούτε Σαλβίνι ούτε Όρμπαν.
Η Ιταλία της χαμηλής ανάπτυξης, του μεγάλου χρέους, και των τεράστιων αναγκών μπροστά στην κρίση θα έχει τεράστιο πρόβλημα στο άμεσο μέλλον στη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων της. Χωρίς το ευρωομόλογο, δύσκολα θα τα βγάλει πέρα, και η κρίση στην Ιταλία θα μετατραπεί σε υπαρξιακό πρόβλημα για την ίδια την ευρωζώνη και ίσως και την Ευρώπη. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα ξέρουμε ποιοι είναι οι νέοι Daladier, οι νέοι Chamberlain.
29/03/2020
Σε ένα από τα πρώιμα έργα του Woody Allen, ο μικρός Woody ζει κάτω από ένα Rollercoaster του Λούνα Παρκ και κάθε φορά που περνάει το τραινάκι πάνω, στην κυριολεξία, από το σπίτι του, αυτό κουνιέται με σεισμική ένταση. Λογικό είναι το παιδάκι να έχει ψυχολογικά προβλήματα. Αυτό που δεν βρίσκουν λογικό οι γονείς του, και το εκφράζουν μπροστά στο ψυχολόγο, είναι γιατί να έχει εστιάσει την ανησυχία του ο μικρός στο γεγονός ότι ο πλανήτης, έτσι κι αλλιώς, θα εξαφανιστεί σε κάποια δισεκατομμύρια χρόνια και άρα η ζωή δεν έχει νόημα. «Τι σε αφορά εσένα αυτό που θα γίνει μετά από τόσα δις χρόνια;» φωνάζουν με απόγνωση.
Πάντα, από μικρός, ήμουν με τους γονείς. Ελάχιστο ενδιαφέρον είχα για τα φυσικά φαινόμενα, για αυτά που θεωρούσα ότι δεν μπορώ να τα επηρεάσω. Χαίρομαι που υπάρχουν άνθρωποι που μελετούν το Big Bang, τους θαυμάζω κιόλας, αλλά το ενδιαφέρον μου πάντα ήταν στα κοινωνικά φαινόμενα. Γιατί οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να πιστεύουν στο Θεό, γιατί ενώ βασική μας μέριμνα, από βιολογική άποψη, είναι να τρεφόμαστε και να αναπαραγόμαστε, μας συγκινεί μια αρχαία τραγωδία ή ένας πίνακας του Rembrandt, ή πιο πεζά, γιατί εκτιμούμε τόσο πολύ μια μακαρονάδα πέστο ή ένα ιμάμ μπαϊλντί;
Σε αυτή την κρίση τα κοινωνικά ερωτήματα έρχονται στην επιφάνεια μαζί με τα πιο επιστημονικά, που απασχολούν είτε τους επιδημιολόγους είτε τους οικονομολόγους. Διαβάζω το άρθρο του Κώστα Γαβρόγλου από την Εποχή για την παιδεία, που επισημαίνει ότι πρέπει να σκεφτόμαστε πολύ πιο βαθιά από αν θα χαθεί η χρονιά στο σχολείο ή το εξάμηνο στα πανεπιστήμια. Πως θα αντιμετωπίσουν τα παιδιά την απομόνωση, πως εκλαμβάνουν τις νέες μορφές επικοινωνίας, τι υποστήριξη χρειάζονται;
Κρίσιμα ερωτήματα και γενικότερα. Γιατί, όπως αναλύουν οι ανθρωπολόγοι, η κοινωνία δουλεύει με δομές, που καθορίζουν πως συναστραφομαστε, πως κατανοούμε τον εαυτό μας και τους άλλους, τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται. Όλα αυτά έχουν ανατραπεί με βίαιο τρόπο και όσο περισσότερο κρατάνε τα μέτρα απομόνωσης, τόσο περισσότερο θα έχουμε σημαντικές αλλαγές στις δομές. Ζητήματα πολύ πιο άμεσα από το τέλος του κόσμου νομίζω.
31/03/2020
Όλο περισσότερο γράφονται σημαντικά πράγματα για την ασυμμετρία των συνεπειών της υγειονομικής κρίσης. Διαβάζω το άρθρο του David Harvey και της Judith Butler που αναδημοσιεύτηκαν στο Left.
Τα άτομα που είναι πιο ευάλωτα δεν αποτελούν καθόλου τυχαίο δείγμα του πληθυσμού. Από τη μια μεριά έχουμε ευάλωτες ομάδες, όπως οι άστεγοι και οι μετανάστες. Τι ακριβώς σημαίνει «μένουμε σπίτι» σε μια χώρα σαν την Ινδία για παράδειγμα, όπου οι ατομικές και οικογενειακές ανάγκες αντιμετωπίζονται, όταν αντιμετωπίζονται, από μέρα σε μέρα; Από την άλλη, οι θέσεις εργασίας που συνεχίζουν να απαιτούν συναναστροφή με το κοινό, δεν είναι ανεξάρτητες από την κοινωνική τάξη, το φύλο και την φυλή των εργαζόμενων. Ειδικά η υγεία και η φροντίδα για παράδειγμα γενικότερα γίνεται σε μεγάλο βαθμό από γυναίκες ως επί των πλείστων εξαιρετικά χαμηλόμισθες.
Για αυτό εμάς τους αριστερούς και αριστερές μας ενδιαφέρει τόσο πολύ το θέμα των ανισοτήτων. Ξέρουμε ότι μια ανισότητα σε ένα τομέα εύκολα μετατρέπεται σε ανισότητα σε κάποιον άλλο τομέα. Η ανισότητα, στην αγορά εργασίας, για παράδειγμα, εύκολα μετατρέπεται σε ανισότητα υγειονομικής φύσεως. Δύσκολα να πιστέψει κανείς ότι οι ελίτ εννοούν το ευχολόγιο, ότι πρέπει να μοιραστούν τα βάρη αυτής της κρίσης με δίκαιο τρόπο. Στην Αριστερά θα πέσει πάλι ο κλήρος να σηκώσει το θέμα, και εντός των χωρών και μεταξύ των χωρών.
Κατά πάσα πιθανότητα δε, στην αριστερά θα πέσει και ο κλήρος να μας βγάλει και από αυτή τη κρίση. Για άλλη μια φορά.
Ευκλείδης Τσακαλώτος
Πηγή: TVXS
