Η στεγαστική κρίση στην Ελλάδα έχει πολλές όψεις και αίτια –και μεγάλη διάρκεια. Εμφανίστηκε σε δύο περιόδους, αρχικά με μεγάλη οξύτητα την περίοδο 2011–15, αποκλιμακώθηκε μέχρι το 2019 και επανεμφανίστηκε με δριμύτητα την περίοδο από την πανδημία μέχρι σήμερα.
Σε στεγαστική κρίση βρίσκεται ένα νοικοκυριό όταν ξοδεύει πάνω από το 40% των εισοδημάτων τους σε δαπάνες στέγης (νοίκι, δάνειο, ρεύμα, νερό, κοινόχρηστα, θέρμανση–ψύξη, τηλεφωνία). Γίνεται, λοιπόν, σαφές ότι αυτό που καθορίζει αν ένα νοικοκυριό βρίσκεται σε στεγαστική κρίση, είναι η συνάρτηση των εισοδημάτων του προς τις δαπάνες στέγης.
Την πρώτη περίοδο, 2011–15, η στεγαστική κρίση είναι αποτέλεσμα της δραματικής μείωσης των εισοδημάτων των νοικοκυριών κατά 37% λόγω του 1ου και 2ου μνημονίου και της δραματικής αύξησης της ανεργίας στο 28%.
Υπαίτια η κυβερνητική πολιτική
Αντίθετα, στη δεύτερη περίοδο η στεγαστική κρίση οξύνεται λόγω των πολιτικών της ΝΔ, πριν ακόμη υπάρξουν οι σημερινές γεωπολιτικές εξελίξεις. Με την ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ και την ενεργοποίηση της ρήτρας αναπροσαρμογής στην ενέργεια αυξάνεται ραγδαία η τιμή του ρεύματος, του φυσικού αερίου και του πετρελαίου θέρμανσης και κίνησης (42% μέση αύξηση κατά τον περσινό χειμώνα), με τον ενεργειακό πληθωρισμό να φτάνει στην Ελλάδα το 62%, έναντι 40% κατά μέσο όρο στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Η ανεργία, που είχε ήδη πέσει στο 17% το 2019, συνεχίζει την πτωτική της πορεία και τα εισοδήματα έχουν ανακτήσει περίπου το 17% της απώλειάς τους μέχρι το 2019 (εξακολουθούμε, όμως, να βρισκόμαστε στις τρεις τελευταίες θέσεις στην ΕΕ).
Συγχρόνως, οι δαπάνες της στέγης αυξάνονται τόσο που, με βάση πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Πουλαντζά, 7 στα 10 νοικοκυριά με εισόδημα έως 1.500 ευρώ αδυνατούν να καλύψουν τις δαπάνες τους για ενέργεια. Δεν είναι, όμως, μόνο οι ενεργειακές δαπάνες που εκτοξεύονται, είναι και η μεγάλη αύξηση των ενοικίων και των τιμών αγοράς των ακινήτων λόγω της ανεξέλεγκτης εξάπλωσης του airbnb από το 2011, αλλά και την αύξηση των κόκκινων δανείων από την πανδημία και μετά.
Έτσι φτάνουμε η στεγαστική κρίση με την ακρίβεια να είναι το δίπολο που απειλεί σήμερα και τα νοικοκυριά που μισθώνουν κατοικία, αλλά και εκείνα με ιδιόκτητη στέγη. Ένα στα δύο νοικοκυριά στην Ελλάδα σήμερα βρίσκεται σε στεγαστική κρίση (δηλαδή οι δαπάνες του για στέγη ξεπερνούν το 40% των εσόδων του). Το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ κατά μέσο όρο είναι 9,2% και στην αμέσως επόμενη μετά από μας χώρα, τη Βουλγαρία, μόλις 17,5%. Αυτό σημαίνει ότι το μεγάλο τμήμα των πιο αδύναμων νοικοκυριών ξοδεύει πάνω από το 80–90% των εισοδημάτων του για τη στέγαση. Οπότε, εκτός από ενεργειακή φτώχεια αντιμετωπίζει μοιραία και υγειονομική και επισιτιστική κρίση, αφού ελαχιστοποιείται το διαθέσιμο ποσό για φάρμακα, τρόφιμα και βασικά είδη ανάγκης. Γι’ αυτό τελειώνουν τα εισοδήματα των πολιτών τη δεύτερη ή τρίτη εβδομάδα του μήνα.
Αόρατη βόμβα
Η στεγαστική κρίση, λοιπόν, είναι πολύ πιο διευρυμένη και οξυμένη σήμερα από την περίοδο των μνημονίων και αφορά την κοινωνική πλειοψηφία. Πρόκειται για μια αόρατη βόμβα στα θεμέλια της κοινωνίας μας.
Στη χώρα μας δεν υπήρξε ποτέ κοινωνική στεγαστική πολιτική, με άλλοθι το υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης (75% σήμερα), ενώ με την έλευση της ΝΔ και την ψήφιση του νέου Πτωχευτικού Νόμου κινδυνεύουν για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας να αλλάξουν χέρια τα σπίτια των πολιτών –που συνιστούν, όπως καταγράφει η Τράπεζα της Ελλάδας, το 4/5 του πλούτου τους. Διότι το 23% των ιδιόκτητων κυρίων κατοικιών βαρύνεται με δάνεια και υποθήκες. Από δε την πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Πουλαντζά, προκύπτει ότι είναι μεγαλύτερη η μέση επιβάρυνση των νοικοκυριών από τα δάνεια (409 ευρώ/μήνα) παρά από τα ενοίκια, τα οποία ωστόσο έχουν ξεφύγει (377ευρώ/μήνα κατά μέσο όρο). Να σημειώσουμε εδώ ότι από τα 4,1 εκατ. νοικοκυριά συνολικά, ενοικιάζουν 700.000 νοικοκυριά.
Τα πιο φτωχά νοικοκυριά βρίσκονται σήμερα ήδη σε ενεργειακή φτώχεια και επισιτιστική κρίση, με τις μονογονεϊκές οικογένειες και τους ανάπηρους να είναι τα μεγάλα θύματα της περιόδου. Όσο δε για τους νέους, κάθε όνειρο για ανεξάρτητη και αυτόνομη ζωή έχει από καιρό εξανεμιστεί.
Ολιστικά μέτρα
Απαιτούνται, λοιπόν, μέτρα ολιστικά, που να απαντούν σε όλες τις όψεις του φαινομένου. Αυτά είναι τα πέντε μέτρα που εξήγγειλε ο Αλέξης Τσίπρας, την Τρίτη 5/7 και παρουσιάζει αναλυτικά η «Εποχή». Είναι μέτρα τεκμηριωμένα και κοστολογημένα που μπορούν άμεσα να εφαρμοστούν.
Το πρώτο μέτρο αφορά την ενεργειακή φτώχεια και την επισιτιστική κρίση με:
• Δωρεάν ποσότητα ρεύματος έως 300kw μηνιαίως
• Επανασύνδεση των κομμένων ηλεκτρικών παροχών
• Προπληρωμένη κάρτα αλληλεγγύης για τρόφιμα και βασικά είδη
Το δεύτερο μέτρο αναχαιτίζει την επιχειρούμενη εκποίηση της λαϊκής περιουσίας.
• Κατάργηση του Πτωχευτικού Νόμου της ΝΔ
• Προστασία της κύριας κατοικίας των λαϊκών και μεσαίων στρωμάτων
• Ειδικό Ταμείο Αναδιαρθρώσεων των οφειλών εντός της Αναπτυξιακής Τράπεζας.
Το τρίτο μέτρο αφορά τον έλεγχο της βραχυχρόνιας μίσθωσης (airbnb) και της «φούσκας» ακινήτων, δηλαδή υπερτιμημένα ακίνητα με υψηλές τιμές αγοράς και ενοικίων με:
• Απαγόρευση της δραστηριότητας από νομικά πρόσωπα. Θα επιτρέπεται η βραχυχρόνια μίσθωση σε φυσικά πρόσωπα για έως τρία ακίνητα ανά ιδιοκτήτη και διαχειριστή.
• Φορολογικές ελαφρύνσεις για τη μικτή μίσθωση σε περιοχές υψηλής τουριστικής κίνησης ή/και αυξημένου πληθυσμού φοιτητών ή δημοσίων λειτουργών
Το τέταρτο μέτρο αφορά την προστασία του δικαιώματος των νέων σε αυτόνομη και ανεξάρτητη ζωή με:
• Επιδότηση ενοικίου ή δανείου σε 400.000 νέους και νέες 25–44 ετών από 140 ευρώ τον μήνα για το ένα άτομο, έως 350 ευρώ τον μήνα για ζευγάρι με δύο παιδιά. Αφορά εισοδήματα από 17.500 – 35.000 ευρώ, ανάλογα με τα μέλη του νοικοκυριού.
Το πέμπτο μέτρο αφορά τη νέα στεγαστική πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ–ΠΣ για την εξασφάλιση αξιοπρεπούς οικονομικής κατοικίας σε αδύναμα και μεσαία στρώματα. Είναι η απάντησή μας στο αίτημα της κοινωνικής κατοικίας με νέους όρους.
Γι’ αυτό δημιουργούμε Τράπεζα Στέγης από το μεγάλο απόθεμα ιδιωτικών κατοικιών και διαμερισμάτων, που θα τα διαθέσουν οι ιδιοκτήτες τους για 3, 5 ή 8 χρόνια προς ενοικίαση, χάρη σε ένα ελκυστικό πακέτο κινήτρων που θα τους δοθεί από το κράτος και θα περιλαμβάνει:
• Κατάργηση φόρου μισθωμάτων και ΕΝΦΙΑ.
• Εξασφάλιση 12 ενοικίων τον χρόνο.
• Πιστοποιημένη ενεργειακή αναβάθμιση της κατοικίας, πυρασφάλεια και νομική ασφάλεια.
• Παράδοση του ακινήτου ανακαινισμένου μετά τη λήξη της παραχώρησης.
Είναι ένα μέτρο που μπορεί να προσφέρει 50.000 ακίνητα στις πόλεις σε προσιτές τιμές για κάθε κατηγορία δικαιούχου. Το μέτρο εκμεταλλεύεται την ελληνική ιδιομορφία (το μεγαλύτερο ποσοστό κενών ακινήτων στην Ευρώπη) και δεν επιβαρύνει τις πόλεις με νέο κτιριακό όγκο.
Για την υλοποίηση απαιτείται ένας νέος νόμος–πλαίσιο για τη στέγη και κεντρική δομή του κράτους, που θα λειτουργεί ψηφιακά. Η ηλεκτρονική πλατφόρμα της Τράπεζας Στέγης θα εμπλουτισθεί με ανεκμετάλλευτα κτίρια του Δημοσίου, της εκκλησίας και ΝΠΙΔ κοινωφελούς χαρακτήρα, καθώς και με κενά εγκαταλελειμμένα κτίρια ιδιωτών από τους δήμους, που θα παραχωρούνται για αγορά η ενοικίαση, ανάλογα με τα εισοδήματα του νοικοκυριού.
