Είχα μια απορία όταν είδα το πρόγραμμα του Φεστιβάλ: αναρωτήθηκα για τις τελευταίες βραδινές εκδηλώσεις της ημέρας, 10 με 11 το βράδυ μες στο καλοκαίρι, και μάλιστα με παράλληλες εκδηλώσεις, πόσος κόσμος θα τις παρακολουθούσε… Η απάντηση από την παρουσία του κόσμου ήταν αποστομωτική: αίθουσες γεμάτες, ενδιαφέρον αμείωτο, ζωηρός διάλογος, ακόμα και διαμαρτυρία με τη λήξη της συζήτησης στις 11 τη νύχτα: «μα γιατί δεν συνεχίζετε»…
Είναι προφανές ότι το 1ο Φεστιβάλ Βιβλίου στα Χανιά, που πραγματοποιήθηκε το πενθήμερο 29 Ιουνίου με 3 Ιουλίου, με κεντρικό θέμα και τίτλο «Στις γραμμές των συνόρων», είχε τεράστια επιτυχία και υπερέβη τις προσδοκίες. Στο Ενετικό Λιμάνι και γύρω από τα εμβληματικά κτίρια της πόλης όπου πραγματοποιήθηκαν οι εκδηλώσεις του, το Θέατρο Μίκης Θεοδωράκης, το Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου (Μεγάλο Αρσενάλι) και το Γιαλί Τζαμί, δημιουργήθηκε ένας πυρήνας όλο ζωντάνια, ανταλλαγή, ενδιαφέρον: κόσμος με βιβλία στα χέρια, συγγραφείς από την Ελλάδα και από το εξωτερικό που γνωρίζονταν και συζητούσαν μεταξύ τους αλλά και με τον κόσμο (σε μια κατάσταση που πραγματικά δεν είχε σύνορα), οι φωτογραφίες που προβάλλονταν στον τοίχο του Μίκης Θεοδωράκης δημιουργούσαν ένα ιδιαίτερο κλίμα, συζητήσεις που συνεχίζονταν και μετά την έξοδο από τον χώρο των εκδηλώσεων.
Το 1ο Φεστιβάλ Βιβλίου στα Χανιά είχε τόλμη, πλούσιο πρόγραμμα, καλή οργάνωση («γενναιόδωρη» την αποκάλεσε ο Μπερνάρντο Ατσάγα), σωστή κλίμακα, κέφι. Και –το βασικό– ο κόσμος της πόλης το στήριξε. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των διοργανωτών, πάνω από 5.000 άτομα από όλη την Ελλάδα παρακολούθησαν τις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ. Την ευθύνη της διοργάνωσης την είχε αναλάβει μια έμπειρη ομάδα, με μεράκι και τεχνογνωσία, ενώ το πλαίσιο του φεστιβάλ αποτυπώθηκε στην εναρκτήρια ομιλία του διευθυντή του, Μανώλη Πιμπλή: «Ένα φεστιβάλ βιβλίου δεν είναι απλώς παρουσιάσεις βιβλίων. Είναι γνωριμία με έναν ολόκληρο κόσμο, τον κόσμο των συγγραφέων, των μεταφραστών, των επιμελητών, βέβαια των εκδοτών, των βιβλιοπωλών και των ίδιων των αναγνωστών. Είναι μία από τις σπάνιες ευκαιρίες να συναντηθούν όλοι αυτοί οι άνθρωποι σε κοινό χώρο και χρόνο, και όχι μόνο σε φανταστικούς κόσμους μέσω μοναχικών αναγνώσεων. Είναι μια ευκαιρία να ενταχθεί κάποιος σε μια ατμόσφαιρα διαφορετική, σε μια κοινωνική δραστηριότητα που ξεφεύγει από τα συνήθη και που τον καλεί να γίνει κομμάτι μιας άλλης ζωντανής πραγματικότητας, διαφορετικής από την καθημερινότητά του. Μιας πραγματικότητας που ξεφεύγει από τις σελίδες των βιβλίων και ξεδιπλώνεται ολοζώντανη μπροστά του». Το οικονομικό βάρος της διοργάνωσης το σήκωσαν ο Δήμος Χανίων και η Περιφέρεια Κρήτης, ενώ το υπουργείο Πολιτισμού συνέβαλε με ένα μικρό, συμβολικό ποσό.
Πλήθος εκδηλώσεων
Πάνω από 60 εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια του φεστιβάλ: συζητήσεις και παρουσιάσεις βιβλίων, γύρω από τον (τολμηρό) κεντρικό άξονα για τα σύνορα ως «σημείο επαφής και διάδρασης παρά φραγμού και αποκλεισμού», για τα σύνορα ανάμεσα στη λογοτεχνία και την ιστορία αλλά και την πολιτική, για τα σύνορα που πέφτουν και όχι για τις τάφρους που ανοίγονται. Ο πλούτος των συζητήσεων και των απόψεων είναι πραγματικά αδύνατον να αποτυπωθεί στο σύνολό του μέσα σε λίγες γραμμές.
Παρακολουθήσαμε τον Ερίκ Βυιγιάρ, στο συναρπαστικό ταξίδι του στην ιστορία και στη λογοτεχνία του, καθώς και στη ζωηρή συζήτησή του με τη Μάρω Δούκα για τη σχέση της μυθοπλασίας με την εξουσία. Ιδιαίτερη η παρουσία της Ζυράννας Ζατέλη, καθώς η συγγραφέας εξομολογούνταν στο κοινό πως μόνο όταν γράφει είναι πραγματικά ο εαυτός της και μιλούσε για την τέχνη, που είναι κάτι και πέρα από την πραγματικότητα, καθώς περιλαμβάνει και τον κόσμο της φαντασίας. Ο Ουκρανός Αντρέι Κούρκοφ, σε μια «απρόσμενη» συνάντηση με τον πρόεδρο του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης Σταύρο Ζουμπουλάκη, μίλησε για τον πόλεμο αλλά και για την ουκρανική λογοτεχνία και ταυτότητα, πυροδοτώντας μια σειρά από συζητήσεις κατόπιν.
Ο βάσκος συγγραφέας Μπερνάρντο Ατσάγα μίλησε για τον ιδιαίτερο κόσμο της λογοτεχνίας του αλλά και για το τι σημαίνει να γράφει ένας συγγραφέας σε μια γλώσσα όπως τα βάσκικα, ενώ πολύ ενδιαφέρουσα ήταν η συζήτηση ανάμεσα σε δύο νέους συγγραφείς, την Νάσια Διονυσίου, από την Κύπρο, και τον Μιχάλη Μαλανδράκη, για την προσφυγιά, τον ξεριζωμό, τη μετανάστευση. Ο Πέτρος Μάρκαρης, όπως πάντα, άνοιξε τον φακό της συζήτησης πέρα από την παρουσίαση του βιβλίου του, μιλώντας ακόμα και για τις διαφορετικές γενιές των αγωνιστών, ενώ μίλησε και για το επόμενο βιβλίο του. Η Ιωάννα Μπουραζοπούλου, η Πέλα Σουλτάτου, η Νίκη Τρουλλινού και ο Σπύρος Γιανναράς συζήτησαν για την πολλαπλότητα των στοιχείων που εμπλουτίζουν τη σύγχρονη λογοτεχνία, ενώ τα τελευταία τους βιβλία παρουσίασαν ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος, ο Ηλίας Μαγκλίνης και ο Μιχάλης Μοδινός.
Πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις για το εκδοτικό τοπίο στην Ελλάδα και για την αστυνομική λογοτεχνία και τον πόλεμο, ενώ σε εκδηλώσεις συμμετείχαν ο Ίαν Κόλινς και η Ρουθ Παντέλ. Ο Παντελής Μπουκάλας μίλησε για τον Διονύσιο Σολωμό, ενώ ο Σαντιάγο Ρονκαλιόλο συζήτησε το καινούργιο του βιβλίο, με θέμα τα σκάνδαλα σεξουαλικής κακοποίησης σε θεσμούς που συνδέονται με την Καθολική Εκκλησία, αλλά και για τον ρατσισμό στο Περού και για τη λατινοαμερικάνικη αστυνομική λογοτεχνία.
Ξεχωριστή και πολύ συγκινητική στιγμή του φεστιβάλ η συζήτηση με τη Μάρω Δούκα για το καινούργιο της βιβλίο, μετά από την οποία η χανιώτισσα συγγραφέας τιμήθηκε με ειδική πλακέτα από τον Δήμο Χανίων για την τόσο σημαντική προσφορά της στη λογοτεχνία.
Επιπλέον, υπήρξε μια σειρά από μουσικές εκδηλώσεις (με τον Κώστα Γανωτή και τον Χάικ Γιαζιτζιάν, την Ντόρα Μπακοπούλου, την Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, με δουλειές πάνω σε έργα Ελλήνων ποιητών), ο Δημήτρης Καταλειφός απάγγειλε ποιήματά του, προβλήθηκε η ταινία «Latin noir» του Ανδρέα Αποστολίδη, παρουσιάστηκε το έργο της Χριστιάνας Λαμπρινίδη για τα σύνορα, πραγματοποιήθηκαν αναγνώσεις κειμένων, θεατρικά αναλόγια, εκθέσεις…
Υποθήκη για το μέλλον
Ο κόσμος του βιβλίου είχε ανάγκη από ένα τέτοιο μήνυμα αισιοδοξίας, ειδικά σε μια εποχή αρκετά δύσκολη για τον χώρο, με ένα υπουργείο κραυγαλέα αδιάφορο για το βιβλίο, και μάλιστα μετά από την επιεικώς προβληματική διοργάνωση της τελευταίας έκθεσης βιβλίου στη Θεσσαλονίκη. Δεν υπάρχει αμφιβολία, λοιπόν, πως η επιτυχία του 1ου Φεστιβάλ Βιβλίου στα Χανιά έβαλε μια σημαντική υποθήκη για το μέλλον, βάζοντας μάλιστα εξαρχής ψηλά τον πήχη. Οι τοπικές αρχές το αντιλήφθηκαν αυτό κι έτσι η δέσμευσή τους για τη συνέχιση του Φεστιβάλ ήταν ένα πραγματικά πολύ αισιόδοξο μήνυμα.
Μάρω Δούκα: «Οι λίγοι έγιναν πολλοί»
Η χανιώτισσα συγγραφέας Μάρω Δούκα, που παρουσίασε το καινούργιο βιβλίο της στο πλαίσιο του 1ου Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων και τιμήθηκε όπως της αξίζει από τον Δήμο Χανίων, γεμίζοντάς μας με μεγάλη συγκίνηση, μίλησε στη Ζωή Γεωργούλα και την Εποχή για το τι σημαίνει για τον κόσμο του βιβλίου και για την πόλη των Χανίων αυτή η νέα διοργάνωση.
«Το Φεστιβάλ έχω τη βεβαιότητα ότι ήταν επιτυχημένο πέρα από κάθε φαντασία. Έβλεπα με πολλή συγκίνηση τους λίγους να γίνονται πολλοί επειδή σήμαινε προσκλητήριο. Περπατούσα στον δρόμο και ενώ οι καφετέριες και οι ταβέρνες ήταν γεμάτες, ωστόσο και εκεί που έπρεπε να είναι οι άνθρωποι, ήταν. Λίγοι που γίνονταν πολλοί καθώς συγκεντρώνονταν. Είδα κόσμο που δεν φανταζόμουν ότι θα δω και ο κόσμος που συγκεντρώθηκε θα λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά. Ο κόσμος κινητοποιήθηκε και έδωσε την παρηγορητική αίσθηση ότι οι άνθρωποι διαβάζουν. Θα ήταν παράλειψη αν δεν τονίζαμε τη συνεχή παρουσία των βιβλιοπωλών που ήταν συγκινητική. Όλοι όσοι εμπλέκονται με αυτό που μπορεί να είναι μια γιορτή του βιβλίου, συμμετείχαν.
Όλες οι εκδηλώσεις ήταν, κατά το μέτρο του δυνατού, επιτυχημένες. Το διεθνές κομμάτι της διοργάνωσης συνέβαλε ώστε το Φεστιβάλ να είναι τόσο πλούσιο που έβγαινες από τη μία εκδήλωση και έμπαινες στην άλλη. Επίσης, επειδή τα Χανιά είναι μια πολύ όμορφη πόλη, όπου κι αν έριχνα τη ματιά μου κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων, αναδεικνυόταν ένα μαγευτικό από κάθε άποψη τοπίο. Παράλληλα, αναδείχθηκε και η λειτουργικότητα υποδομών, όπως το Μεγάλο Αρσενάλι.
Η ευχή και το στοίχημα είναι αυτό το Φεστιβάλ να γίνει θεσμός. Οι άνθρωποι φεύγουν αλλά το Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων πρέπει να μείνει. Αυτό που ξεκίνησε το χρωστάμε στον Μανώλη Πιμπλή και στους ανθρώπους που στάθηκαν δίπλα του αλλά και στην τοπική ηγεσία που ανταποκρίθηκε. Η δημοτική και η περιφερειακή αρχή χρειάζεται να συνεχίζουν να υποστηρίζουν αυτήν την προσπάθεια. Το βιβλίο είναι το παράθυρο που μας ανοίγεται για τον κόσμο, χωρίς αυτό είμαστε τυφλοπόντικες.»
Πέτρος Μάρκαρης: «Να απλωθούν τέτοια φεστιβάλ σε όλη τη χώρα»
O συγγραφέας Πέτρος Μάρκαρης, ιδιαίτερα αγαπητός προσκεκλημένος πληθώρας λογοτεχνικών φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο, συμμετείχε στο 1ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων, σε δύο πολύ ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις, και μίλησε στην Ζωή Γεωργούλα και την Εποχή για τη σημασία της δημιουργίας αυτού του θεσμού.
«Πρώτα από όλα και πάνω από όλα, είμαι ενθουσιασμένος με το 1ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων. Δεν περίμενα ότι ένα Φεστιβάλ την πρώτη φορά που υλοποιείται θα είχε τέτοια οργάνωση και τέτοια επιτυχία. Ο ενθουσιασμός μου επεκτείνεται και στο γεγονός της αγάπης που έδειξε το κοινό των Χανίων για το Φεστιβάλ. Οι άνθρωποι το αγκάλιασαν από την πρώτη στιγμή και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία. Η πρώτη μου ευχή και απαίτηση είναι να συνεχιστεί οπωσδήποτε αυτό το Φεστιβάλ. Είμαι αισιόδοξος γιατί διαπίστωσα ότι καί από την πλευρά του Δήμου Χανίων καί από την πλευρά της Περιφέρειας Κρήτης υπήρξε αισθητή διάθεση να υπάρξει συνέχεια. Αυτό μου δίνει αισιοδοξία και ελπίδα.
Θέλω επίσης να σημειώσω ότι η επιτυχία του είναι υποδειγματική. Αυτή η επιτυχία εύχομαι να γίνει αφορμή να δημιουργηθούν στην περιφέρεια της Ελλάδας και άλλα φεστιβάλ βιβλίου. Είναι απαραίτητα, διότι δεν προωθούν μόνο τους συγγραφείς, αλλά κερδίζουν αναγνώστες για τα βιβλία. Το να γίνεται μια έκθεση βιβλίου στη Θεσσαλονίκη και κάποιες εκδηλώσεις για βιβλία στην Αθήνα, δεν είναι αρκετό. Πρέπει συστηματικά και με προσπάθεια να απλωθούν τέτοια φεστιβάλ σε όλες τις περιοχές. Το Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων μπορεί να είναι ένα πρότυπο για αυτό.»
Μπερνάρντο Ατσάγα: «Kαλά οργανωμένο και με μεγάλη γενναιοδωρία»
Ο βάσκος συγγραφέας Μπερνάρντο Ατσάγα, με αφορμή την έκδοση του νέου του βιβλίου «Σπίτια και τάφοι» μίλησε στον Αντώνη Φράγκο και στην Εποχή για το 1ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων, στο οποίο συμμετείχε μιλώντας για το βιβλίο του.
«Το Φεστιβάλ των Χανίων μού άρεσε πάρα πολύ. Πιστεύω ότι γενικά το πρόβλημα με τα φεστιβάλ είναι το μέγεθός τους. Το Φεστιβάλ στα Χανιά είχε τις σωστές διαστάσεις. Πιστεύω ότι μπορεί να έχει πολύ μέλλον. ‘Ήταν πάρα πολύ καλά οργανωμένο και υπήρχε μεγάλη γενναιοδωρία προς στους συγγραφείς από τους οργανωτές του. Νομίζω πως η πόλη των Χανίων ταιριάζει απόλυτα με το Φεστιβάλ γιατί υπάρχει εμπλοκή με τον κόσμο της πόλης. Γενικά, σε όλο τον πλανήτη, φεστιβάλ που διοργανώνονται σε πόλεις τέτοιου μεγέθους είναι πολύ πιο ωραία σε σχέση με αυτά στις μεγάλες πόλεις, όπου πολλές φορές χάνονται μέσα στα πολλά που συμβαίνουν. Θα μπορούσα να πω μόνο πως θα ήταν ίσως καλό ανάμεσα στις εκδηλώσεις και τις συζητήσεις να υπάρχουν περισσότερες αναγνώσεις λογοτεχνικών κειμένων».
Κώστας Αθανασίου
