Το τέλος της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα έχει αλλάξει τον κόσμο μας. Η δεκαετία της κρίσης τελειώνει και ετοιμαζόμαστε να υπάρξουμε σε έναν κόσμο όπου φυσικό, βιολογικό και ψηφιακό περιβάλλον συγχωνεύονται, οι (οικονομικές, μορφωτικές, υγειονομικές, ασφαλιστικές κ.α.) ανισότητες διευρύνονται, τα ποσοστά της οικονομικής ανάπτυξης είναι ανεπαρκή για την αναπαραγωγή του συστήματος, η περιβαλλοντική κρίση θα αναπτυχθεί πλήρως, οι μεταναστευτικές ροές θα αυξηθούν προς το δυτικό κόσμο περισσότερο από ποτέ και η αποπαγκοσμιοποίηση θα γίνει πραγματικότητα λόγω του ανταγωνισμού ΗΠΑ-Κίνας.
Κι από την άλλη, σε ότι αφορά αυτά που έγιναν, οι στατιστικές δε μπορούν να μετρήσουν ποιοτικά τις αλλαγές στη δομή των συναισθημάτων ή τις αλλαγές στις αξίες, άντε το πολύ πολύ να δείχνουν τάσεις. Ίσως όμως μπορούν να αποτυπωθούν κάποια από αυτά που έγιναν και από αυτά που μέλλεται να συμβούν.
– Συντελέστηκε, λοιπόν, η απομάκρυνση από τα παραδοσιακά ΜΜΕ και η ταυτόχρονη αμφισβήτηση της εγκυρότητας τους, η απίστευτη διάδοση του ίντερνετ (ως κείμενο φωτογραφία βίντεο και πώληση – αγορά, platform capitalism), η τηλεόραση ως μη εξελίξιμο μέσο που ακόμα έχει επιρροή και ο αργός θάνατος των εφημερίδων.
– Πλέον τα ταξίδια με αεροπλάνο είναι φθηνότερα από ποτέ, υφίσταται πυκνή αλλά συχνά ρηχή πολιτισμική, τουριστική αλληλόδραση. Οι ανθρώπινες ροές αφορούν και τις οι τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών λόγω πολέμου ή φτώχειας, καθώς και την ευκολότερη εργασιακή μετανάστευση και εναλλαγή εργασίας.
– Κατανοητή έγινε (ακόμα και για τους Financial Times) η οικονομική και πολιτική αποτυχία του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού λόγω της κρίσης και η μη ύπαρξη εναλλακτικής, η καθιέρωση του κινεζικού αυταρχισμού ως το επιτυχές μοντέλο της επόμενης περιόδου, η προσωρινή, μάλλον, μείωση της ηγεμονίας της λατινοαμερικάνικης αριστεράς και η ακροδεξιά ως ανερχόμενη πολιτική δύναμη είτε στη τζιχαντιστική της εκδοχή στον μουσουλμανικό κόσμο, είτε στη νεοφασιστική της εκδοχή στο δυτικό. Οι ΗΠΑ παραμένουν ηγέτιδα δύναμη με σοβαρό πλέον ανταγωνισμό και οι πόλεμοι γίνονταν μέσω αντιπροσώπων.
– Στο δυτικό κόσμο, η έμφαση στο εφήμερο, το παροντικό, η επιτρεπτικότητα και η επιδίωξη του ευδαιμονισμού περίπου ως μανία, η κούφια εξατομίκευση («εγώ είμαι εγώ»), η αύξηση της χρήσης ναρκωτικών, η γλυκανάλατη σχετικότητα αξιών, η περισσότερη σεξουαλική απελευθέρωση και ως μελαγχολία, η μη ανεκτικότητα στις προσωπικές σχέσεις γιατί πάντα υπάρχουν αλλού επιλογές, το τέλος του αυθεντικού και η απίστευτη αύξηση της κατάθλιψης είναι σημεία που καταδεικνύουν τις αλλαγές στη δομή των συναισθημάτων. Η εργασιακή ανασφάλεια, η περισσότερη μόρφωση, η περαιτέρω απίσχανση του παραδοσιακού μοντέλου οικογένειας και πολιτικά η φεμινιστική έμφαση.
– Η τεράστια αμφισβήτηση των πολιτικών συστημάτων και των μερών τους (κράτος, κόμματα, συνδικάτα, εκλογές) δηλαδή η παθητική, εσωτερική αμφισβήτηση τους χωρίς επαρκή ανάληψη δράσης για αλλαγές (ούτε λόγος για επαναστάσεις), η αναπότρεπτη κλιματική αλλαγή βιωμένη με post apocalyptic, θεαματικούς όρους και οι εξεγέρσεις παντού, αλλά ως ξεσπάσματα. Η τραγική έλλειψη εναλλακτικής από την Αριστερά, είτε στην κομμουνιστική, είτε στη σοσιαλιστική, είτε στην αναρχική της εκδοχή.
– Η ψηφιακή εκδοχή του εαυτού είναι μια ξεχωριστή και τεράστια αλλαγή που πριν το 2010 υπήρχε σε μειοψηφικές κοινότητες στη Δύση. Οι άνθρωποι αναπόδραστα αφήνουν το ψηφιακό τους αποτύπωμα σχεδόν κάθε στιγμή, παρακολουθούνται για στοχευμένες διαφήμισης «που τους αφορούν» και φαίνεται πως, τουλάχιστον στην Κίνα, το project αξιολόγησης, βαθμολόγησης του κάθε πολίτη ψηφιακά θα οδηγήσει σε μια εκδοχή Μεγάλου Αδελφού. Από την άλλη σε μεγάλο βαθμό επήλθε η ομογενοποίηση λόγων, συμπεριφορών και στάσεων εξαλλοσύνης -όχι μόνο πολιτικά- και συχνά η εμπορευματοποίηση των όποιων δεξιοτήτων των υποκειμένων μέσω των social media.
Πολλά από τα παραπάνω, που στην έκταση ενός μικρού άρθρου είναι αδύνατον να αναλυθούν, φαίνονται, και ίσως είναι, απαισιόδοξα. Η ιστορία όμως δεν τελειώνει όπως πολλές γενιές ανθρώπων νόμιζαν στο παρελθόν ή ακόμα και τώρα. Ούτε με την κλιματική κρίση πρόκειται να τελειώσει.
Ζούμε την περίοδο της ιστορίας όπου οι μεταβλητές της συνάρτησης της πραγματικότητας έχουν μεγάλο βαθμό απροσδιοριστίας και από την πλευρά των υποκειμένων. Τι μπορούν να κάνουν και να σκεφτούν δε θα το ορίσει νομοτελειακά η εποχή και οι ιδέες της μιας και είναι ο καιρός όπου ιδέες, πρακτικές και στάσεις ζωής επικοινωνούνται περισσότερο από ποτέ. Έτσι κι αλλιώς, οι άνθρωποι ήταν πάντα ικανοί να φανταστούν και να πραγματώσουν ρήξεις ενάντια στα κυρίαρχα.
