Τα ΜΜΕ, πρώτα μας βομβαρδίζουν με μηνύματα ψυχραιμίας και αποφυγής του πανικού και έπειτα με όλες εκείνες τις αναφορές που δεν μπορούν παρά να προκαλέσουν τον πανικό. Η κατάσταση μοιάζει με αυτή που θυμάμαι από τα νεανικά μου χρόνια σε κάποια κομμουνιστική χώρα: Κάθε φορά που κυβερνητικοί αξιωματούχοι διαβεβαίωναν το κοινό ότι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, ήταν σαν να μας λένε ότι ήταν οι ίδιοι σε πανικό. Είναι πολύ σοβαρό το να χάσετε χρόνο με τον πανικό
Ο πανικός έχει μια δική του λογική. Το γεγονός ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο, ακόμη και το ρολό χαρτιού τουαλέτας έχει εξαφανιστεί από τα καταστήματα, εξαιτίας του πανικού του κορωνοϊού, μου θυμίζει ένα περιστατικό από τα νιάτα μου στη σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία. Ξαφνικά, άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες ότι δεν υπήρχε αρκετό χαρτί υγείας στα σούπερ μάρκετ. Οι αρχές εξέδωσαν αμέσως διαβεβαιώσεις ότι υπήρχε αρκετό χαρτί υγείας για κανονική κατανάλωση και αυτό δεν ήταν απλώς αλήθεια, αλλά επιπλέον οι άνθρωποι πίστεψαν ότι ήταν αλήθεια.
Ωστόσο, ο μέσος καταναλωτής εκλογίκευσε την κατάσταση με τον ακόλουθο τρόπο: Ξέρω ότι υπάρχει αρκετό χαρτί υγείας και η φήμη είναι ψευδής, αλλά τι θα συμβεί εάν ορισμένοι άνθρωποι πάρουν στα σοβαρά αυτές τις φήμες και -όντας σε πανικό- αρχίσουν να αγοράζουν υπερβολικά αποθέματα χαρτιού υγείας, προκαλώντας με αυτόν τον τρόπο μια πραγματική έλλειψη χαρτιού τουαλέτας; Γι ‘αυτό, καλύτερα να πάω και να αγοράσω τώρα ώστε να έχω αποθέματα για τον εαυτό μου.
Δεν είναι καν απαραίτητο να πιστέψουμε ότι κάποιοι άλλοι λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους τη φήμη – αρκεί να υποθέσουμε ότι κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι υπάρχουν άνθρωποι που παίρνουν σοβαρά τη φήμη – το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο, δηλαδή θα προκύψει πραγματική έλλειψη χαρτιού υγείας στα καταστήματα. Δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο στο Ηνωμένο Βασίλειο (και επίσης στην Καλιφόρνια) σήμερα;
Το παράξενο είναι ότι το αντίθετο σε αυτό το είδος πανικού είναι η παντελής έλλειψη πανικού εκεί όπου θα ήταν πλήρως δικαιολογημένη. Τα τελευταία δύο χρόνια, μετά τις επιδημίες SARS και ebola, μας είπαν ξανά και ξανά ότι μια νέα πολύ ισχυρότερη επιδημία είναι απλώς θέμα χρόνου να συμβεί. Οτι το ερώτημα δεν είναι αν, αλλά πότε θα συμβεί. Παρόλο που ήμασταν ορθολογικά πεπεισμένοι για την αλήθεια αυτών των προβλέψεων, δεν τις αντιμετωπίσαμε σοβαρά και δεν ήμασταν πρόθυμοι να προχωρήσουμε σε σοβαρές προετοιμασίες – το μόνο πεδίο στο οποίο μας απασχόλησε ήταν σε αποκαλυπτικές ταινίες όπως το Contagion.
Αυτό που μας λέει αυτή η αντίθεση είναι ότι ο πανικός δεν είναι ο σωστός τρόπος αντιμετώπισης μιας πραγματικής απειλής. Όταν αντιδρούμε με πανικό, δεν παίρνουμε την απειλή πολύ σοβαρά. Αντίθετα, τη μειώνουμε.
Σκεφτείτε μόνο πόσο γελοία είναι η υπερβολική αγορά ρολών χαρτιού τουαλέτας: σαν το να έχεις αρκετό χαρτί υγείας να έχει σημασία στην εξέλιξη μιας θανατηφόρας επιδημίας. Επομένως, ποια θα ήταν η κατάλληλη αντίδραση στην επιδημία του κορωνοϊού; Τι πρέπει να μάθουμε και τι πρέπει να κάνουμε για να τον αντιμετωπίσουμε σοβαρά;
Τι εννοώ με τον κομμουνισμό
Όταν είπα ότι η επιδημία του κορωνοϊού μπορεί να δώσει νέα ώθηση στην ιδέα του κομμουνισμού, ο ισχυρισμός μου αντιμετωπίστηκε με χλευασμό, όπως αναμενόταν. Παρόλο που είναι σαφές ότι η αποφασιστική αντιμετώπιση της κρίσης από το κινεζικό κράτος είχε αποτελέσματα- σίγουρα πολύ καλύτερα από όσα βλέπουμε να συμβαίνουν στην Ιταλία- η παλιά αυταρχική λογική των κομμουνιστών κομμάτων που βρίσκονται στην εξουσία έδειξε και αυτή τα όρια της.
Ένας από τους περιορισμούς της είναι ότι ο φόβος να πας τα κακά νέα στην εξουσία (και στο κοινό) είναι μεγαλύτερος από τα πραγματικά γεγονότα – αυτός ήταν προφανώς ο λόγος για τον οποίο οι πρώτοι που μετέδωσαν πληροφορίες για νέο ιό συνελήφθησαν ενώ υπάρχουν αναφορές ότι κάτι παρόμοιο συμβαίνει και τώρα.
«Η πίεση που ασκείται προκειμένου να επιστρέψει η Κίνα στην παραγωγή μετά το κλείσιμο του κορωνοϊού επαναφέρει έναν παλιό πειρασμό: να πειραχτούν τα ιατρικά δεδομένα, ώστε να δοθεί στους ανώτερους υπαλλήλους η εικόνα που θέλουν να δουν”, όπως αναφέρει το Bloomberg. “Αυτό το φαινόμενο εμφανίστηκε στην επαρχία Zhejiang, έναν βιομηχανικό κόμβο στην ανατολική ακτή, με τη μορφή της χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας. Τουλάχιστον τρεις πόλεις έδωσαν στο τοπικό εργοστάσιο στόχους κατανάλωσης ενέργειας το επόμενο διάστημα. Χρησιμοποιούν δηλαδή τα δεδομένα για να επιδείξουν μια αναζωπύρωση της παραγωγής, όπως λένε εκείνοι που γνωρίζουν το θέμα. Αυτό λειτούργησε ως ώθηση για μερικές επιχειρήσεις ώστε να θέσουν σε λειτουργία μηχανήματα ακόμα και αίθουσες κενές, αναφέρουν οι ίδιοι».
Μπορούμε να μαντέψουμε τι θα ακολουθήσει όταν αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία καταλάβουν την εξαπάτηση: οι τοπικοί διαχειριστές θα κατηγορηθούν για σαμποτάζ και θα τιμωρηθούν αυστηρά, αναπαράγοντας έτσι έναν φαύλο κύκλο δυσπιστίας… Θα χρειαζόταν ένας Κινέζος Τζ. Ασάνζ να αποκαλύψει στο κοινό αυτήν την κρυφή πλευρά του πώς η Κίνα αντιμετωπίζει την πανδημία. Επομένως, εφόσον αυτό δεν είναι ο κομμουνισμός που έχω κατά νου, τι εννοώ με τον κομμουνισμό; Για να το καταλάβετε αρκεί να διαβάσετε τις δημόσιες δηλώσεις του ΠΟΥ:
Ο επικεφαλής της ΠΟΥ, Δρ. Tedros Adhanom Ghebreyesus, δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι, παρόλο που οι αρχές δημόσιας υγείας σε ολόκληρο τον πλανήτη έχουν την ικανότητα να καταπολεμήσουν με επιτυχία την εξάπλωση του ιού, ο οργανισμός ανησυχεί ότι σε ορισμένες χώρες το επίπεδο πολιτικής δέσμευσης δεν ταιριάζει με το επίπεδο απειλής. «Δεν πρόκειται για υποθετική απειλή. Δεν είναι ώρα να εγκαταλείψουμε την προσπάθεια. Δεν είναι ώρα για δικαιολογίες. Είναι ώρα να αφήσουμε στην άκρη όλες τις αναστολές. Όλες οι χώρες έχουν σχεδιάσει τέτοια σενάρια εδώ και δεκαετίες. Τώρα είναι η στιγμή να εφαρμόσουμε αυτά τα σχέδια», δήλωσε ο Tedros. «Αυτή η πανδημία μπορεί να υποχωρήσει, αλλά μόνο με μια συλλογική, συντονισμένη και ολοκληρωμένη προσέγγιση που δεσμεύει ολόκληρο τον κυβερνητικό μηχανισμό».
Θα μπορούσε κανείς να προσθέσει ότι μια τέτοια σφαιρική προσέγγιση πρέπει να υπερβαίνει τον κρατικό μηχανισμό: θα πρέπει να περιλαμβάνει την τοπική κινητοποίηση των πολιτών εκτός κρατικού ελέγχου καθώς και ισχυρό και αποτελεσματικό διεθνή συντονισμό και συνεργασία. Εάν χιλιάδες νοσηλευτούν για αναπνευστικά προβλήματα, θα χρειαστεί ένας πολύ μεγάλος αριθμός αναπνευστικών μηχανημάτων. Για να τα πάρει, το κράτος πρέπει να μπορεί να παρεμβαίνει άμεσα, όπως παρεμβαίνει σε συνθήκες πολέμου όταν χρειάζονται χιλιάδες όπλα και τότε χρειάζεται να βασιστεί στη συνεργασία άλλων κρατών.
Όπως και σε μια στρατιωτική εκστρατεία, οι πληροφορίες πρέπει να διαμοιραστούν και τα σχέδιά να συντονιστούν πλήρως. Αυτό εννοώ όταν μιλάω για έναν «κομμουνισμό» που απαιτείται σήμερα ή, όπως εξηγεί ο Will Hutton: «Σήμερα, εκείνη η μορφή απορυθμισμένης παγκοσμιοποίησης της ελεύθερης αγοράς με τάση για την παραγωγή κρίσεων και τις πανδημίες που εμφανίζονται, σίγουρα πεθαίνει. Ωστόσο, γεννιέται μια άλλη μορφή που αναγνωρίζει την αλληλεξάρτηση και την πρωτοκαθεδρία της συλλογικής δράσης που βασίζεται σε πραγματικά στοιχεία».
Απαιτείται παγκόσμιος συντονισμός και συνεργασία
Αυτό που εξακολουθεί να συμβαίνει σήμερα είναι η στάση «κάθε χώρας για τον εαυτό της»: «Μπαίνουν εθνικοί περιορισμοί στις εξαγωγές βασικών αγαθών, όπως είναι τα ιατρικά υλικά, με τις ίδιες τις χώρες να ανατρέπουν τελικά τη δική τους ανάλυση της κρίσης εν μέσω ελλείψεων και τυχαίων προσεγγίσεων», γράφει ο Will Hutton στο Guardian.
Η επιδημία του κορωνοϊού δεν σηματοδοτεί μόνο το όριο της παγκοσμιοποίησης της ελεύθερης αγοράς, αλλά σηματοδοτεί και το ακόμα πιο θανατηφόρο όριο του εθνικιστικού λαϊκισμού που επιμένει στην πλήρη κρατική κυριαρχία: Τέλος με το «Πρώτα η Αμερική» (ή οποιοσδήποτε άλλος) αφού η Αμερική θα σωθεί μονάχα με παγκόσμιο συντονισμό και συνεργασία. Δεν είμαι ουτοπικός, δεν απευθύνομαι σε μια εξιδανικευμένη αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων – αντίθετα, η παρούσα κρίση καταδεικνύει με σαφήνεια πώς η παγκόσμια αλληλεγγύη και συνεργασία είναι προς το συμφέρον της επιβίωσης όλων και καθενός από μας, πώς είναι το μόνο λογικό εγωιστικό πράγμα να κάνεις.
Και δεν είναι μόνο ο κορωνοϊός: Η ίδια η Κίνα υπέστη γιγαντιαία κρίση από την γρίπη των χοίρων πριν από μερικούς μήνες και τώρα απειλείται από μια επιδρομή από ακρίδες. Επιπλέον, όπως επεσήμανε ο Owen Jones, η κλιματική κρίση σκοτώνει πολύ περισσότερους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο από τους κορωνοϊούς, αλλά δεν υπάρχει πανικός γι ‘αυτό. Από μια κυνική άποψη επιβίωσης, θα μπορούσαμε να μπούμε στον πειρασμό να δούμε τον κορωνοϊό ως ευεργετική μόλυνση που επιτρέπει στην ανθρωπότητα να ξεφορτωθεί το παλιό, αδύναμο και άρρωστο, σαν να πετάει το μισό σάπιο ζιζάνιο και έτσι να συμβάλλει στην παγκόσμια υγεία.
Η ευρεία κομμουνιστική προσέγγιση που υποστηρίζω εδώ είναι ο μόνος τρόπος να αφήσουμε πραγματικά πίσω μας μια τέτοια πρωτόγονη στάση επιβίωσης. Τα σημάδια μιας περιορισμένης μεν, αλλά άνευ όρων αλληλεγγύης είναι ήδη εμφανή στις συζητήσεις που διεξάγονται. Για παράδειγμα στην ακόλουθη σημείωση σχετικά με το ρόλο των «τριών σοφών» που θα κληθούν να αναλάβουν δράση, εφόσον οι επιδημίες πάρουν μια πιο καταστροφική τροπή στο Ηνωμένο Βασίλειο: «Το NHS θα μπορούσε να αρνηθεί τη φροντίδα ορισμένων ασθενών κατά τη διάρκεια μιας σοβαρής επιδημίας κορωνοϊού στη Βρετανία, εάν οι μονάδες εντατικής θεραπείας αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν το σύνολο των κρουσμάτων, προειδοποιούν οι γιατροί. Σύμφωνα με το λεγόμενο πρωτόκολλο των «τριών σοφών», τρεις ανώτεροι σύμβουλοι σε κάθε νοσοκομείο θα αναγκαστούν να λάβουν αποφάσεις σχετικά με την περίθαλψη, όπως αναπνευστήρες και κρεβάτια, σε περίπτωση που τα νοσοκομεία είναι γεμάτα με ασθενείς».
Σε ποια κριτήρια θα βασίζονται οι «τρεις σοφοί»; Θα θυσιάσουν τους πιο αδύναμους και τους πιο ηλικιωμένους; Αυτή η εξουσία δεν ανοίγει χώρο για τεράστια διαφθορά; Δεν δείχνουν οι διαδικασίες αυτές ότι είμαστε έτοιμοι να θεσπίσουμε την πιο βάναυση λογική της επιβίωσης του πιο δυνατού; Έτσι και πάλι, η τελική επιλογή που έχουμε είναι: είτε το δίκαιο του ισχυρού ή κάποιος ανανεωμένος κομμουνισμός.
Slavoj Zizek
