Τη 12η Δεκεμβρίου του 1969, η αιματηρή βομβιστική ενέργεια στην Αγροτική Τράπεζα της Πιάτσα Φοντάνα στο Μιλάνο κόστισε τη ζωή σε 17 ανθρώπους και τραυμάτισε άλλους 88. Είχε προηγηθεί ο μακρύς Ιταλικός Μάης και η μεγαλύτερη εργατική κινητοποίηση στην Δυτική Ευρώπη, το θερμό φθινόπωρο της Ιταλίας το 1969. Περίοδος που το εργατικό κίνημα με πάνω από 500 εκατ. εργατοώρες χαμένες σε απεργίες κατάφερε να κερδίσει σημαντικές νίκες και να απειλήσει την εξουσία. Είναι όμως και η περίοδος που δίνει τη σκυτάλη στην περίοδο της «στρατηγικής της έντασης» και στα χρόνια του μολυβιού που όρισε την ιστορία της Ιταλίας.
Το σύνθημα ήταν «Τι ζητάμε; Τα πάντα!» και συνόψιζε τα αιτήματα των εργατών. Ουσιαστικές αυξήσεις στους μισθούς, καλύτερα ωράρια, καλύτερες συνθήκες εργασίας και επίλυση των στεγαστικών τους προβλημάτων.
Εργάτες και φοιτητές, αλλά και κοινωνικές ομάδες που οργανώνονταν για πρώτη φορά (ομοφυλόφιλοι, φεμινίστριες) πραγματοποιούσαν απεργίες, αυτομείωση τιμών και μαζικές καταλήψεις στέγης και στεκιών.
Τα συνδικάτα στις μεγάλες ιταλικές αυτοκινητοβιομηχανίες αναστέλλουν τη λειτουργία των εργοστασίων ζητώντας μείωση του ωραρίου και αύξηση των μισθών. Την ενδυνάμωση του κινήματος δίνει η διασταύρωση των εργατικών αγώνων με τους φοιτητικούς τον Ιούλιο του 1969, που συγκροτούν κοινό αντικυβερνητικό μέτωπο. Ταυτόχρονα αναπτύσσεται μια ιδιότυπη άνθηση των κομμουνιστικών και αναρχικών επαναστατικών ιδεών, όπου αναδύεται η ιταλική Αυτονομία ως ηγεμονικό ρεύμα του ιταλικού επαναστατικού κινήματος, κόντρα στην επίσημη γραμμή του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Οι Αρχές έκαναν αποτυχημένες προσπάθειες κατάπνιξης αυτών των κινημάτων. Το Δεκέμβρη του 1969 η ιταλική κυβέρνηση βρίσκεται σε διάλογο με τα μεγαλύτερα συνδικάτα εργαζομένων για την υπογραφή νέας συλλογικής σύμβασης εργασίας, η οποία θα ήταν ακόμα πιο ευνοϊκή για τους εργάτες.
Στις 12 Δεκεμβρίου εκρήγνυται βόμβα στην Αγροτική Τράπεζα στην Πιάτσα Φοντάνα του Μιλάνο. 17 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους και 88 τραυματίζονται . Ταυτόχρονα τρεις ακόμα βόμβες εκρήγνυνται στην Ρώμη με αποτέλεσμα τον τραυματισμό 18 ατόμων.
«Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού»
Από την πρώτη στιγμή της επίθεσης στην Πιάτσα Φοντάνα, οι Αρχές αναζητούν αγωνιστές του ιταλικού κινήματος, γίνονται πολυάριθμες συλλήψεις ενώ οι εκρήξεις προβλήθηκαν από το κράτος ως ενέργεια αναρχικής τρομοκρατικής οργάνωσης. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν ο αναρχικός εργάτης σιδηροδρόμων Τζιουσέπε (Πίνο) Πινέλι, γνωστός στην αστυνομία.
Ο Πινέλι κρατήθηκε παραπάνω από τις επιτρεπόμενες 48 ώρες στο τμήμα για ανάκριση. Τα ξημερώματα της 16ης Δεκεμβρίου μάρτυρες τον είδαν να πέφτει από παράθυρο του τέταρτου ορόφου και να χτυπά στο έδαφος. Ο Πινέλι πέθανε στο νοσοκομείο Φαντεμπενεφρατέλι την ίδια νύχτα. Οι πρώτες «επίσημες εκδοχές» μιλούν για «αυτοκτονία». Η επίσημη εκδοχή -ακόμη και σήμερα- μιλάει για «ατύχημα». Ο αστυνομικός επιθεωρητής Λουίτζι Καλαμπρέζι που ανέκρινε τον Πινέλι θεωρήθηκε υπεύθυνος, αλλά απαλλάχθηκε λόγω μη επαρκών στοιχείων.
Ο Ντάριο Φο έγραψε το «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» με αφορμή την ιστορία του. Οι Yu Kung γράφουν το «Luna Rossa» (που αργότερα διασκευάζουν σε μια πιο γνωστή εκτέλεση οι Banda Bassotti) με αφορμή τα γεγονότα στην piazza Fontana. Και η «Ballata del anarchico Pinelli» ήχησε στα μεγάφωνα της πορείας και συγκέντρωσης μνήμης στο κέντρο του Μιλάνο, λίγες μέρες πριν.
Η Κλαούντια Πινέλι, η κόρη του Ιταλού αναρχικού Τζιουζέπε «Πίνο» Πινέλι, σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «Αυγή» ανέφερε, μεταξύ άλλων: «Οι αναρχικοί είναι οι εύκολοι αποδιοπομπαίοι τράγοι. Ο πατέρας μου, ο Πίνο, αποτέλεσε το γρανάζι που μπλόκαρε αυτό τον μηχανισμό. Ένας δικαστής είχε πει μια μέρα στη μητέρα μου ότι δεν φαντάζονταν ότι ένας αναρχικός μπορούσε να έχει τόσους φίλους. Ο Πίνο ήταν δραστήριος συνδικαλιστής των σιδηροδρομικών, έκανε πολιτική με τα νεολαιίστικα κινήματα που ήταν ισχυρά εκείνη την εποχή, αποτελούσε τη γέφυρα μεταξύ αυτών των δημιουργικών και θετικών κινημάτων και τους παλιούς αναρχικούς.
Ήταν γνωστός σε όλους. Είχε στενές σχέσεις με τους καθολικούς και το κίνημα των αντιρρησιών συνείδησης και της μη βίας, γιατί εκείνα τα χρόνια τους αντιρρησίες συνείδησης τους έκλειναν φυλακή. Κανείς από αυτούς δεν αποδέχθηκε την επίσημη εκδοχή για τα γεγονότα της βόμβας στην Πιάτσα Φοντάνα. Συνέλαβαν όλους τους αναρχικούς του Μιλάνου. Ο πατέρας μου πέθανε «πέφτοντας» από τον δεύτερο όροφο της Ασφάλειας του Μιλάνου και έπειτα από τρεις ημέρες παράνομων ανακρίσεων. Η μητέρα μου βρέθηκε μόνη της με δύο κόρες οκτώ και εννέα ετών. Ο πατέρας μου πήγε με το μηχανάκι του στην Ασφάλεια για να μη γυρίσει ποτέ. Γνωρίσαμε την αλληλεγγύη των φίλων του, που διαρκώς αυξάνονταν. Έδειξαν μεγάλο κουράγιο, λέγοντας ένα «όχι» στην επίσημη θέση του κράτους».
Η «στρατηγική της έντασης» και η «επιχείρηση Gladio»
Επί τρία χρόνια οι αστυνομικές αρχές επέμεναν να κατηγορούν ως υπεύθυνο για τη βόμβα τον αναρχικό Πιέτρο Βαλπρέντα, ο οποίος αργότερα απαλλάχθηκε. Η επίμονη εκστρατεία της Αριστεράς οδήγησε στην αποκάλυψη της ενοχής της νεοφασιστικής οργάνωσης «Νέα Τάξη», η οποία είχε διασυνδέσεις με ιταλικές μυστικές υπηρεσίες. Η καταδικαστική απόφαση για τα μέλη της «Νέας Τάξης» εκδόθηκε μόλις το 2005.
Η πολύνεκρη επίθεση σήμανε για την Ιταλία την έναρξη μίας περιόδου «Στρατηγικής της Έντασης» και κυβερνητικής συγκάλυψης, με τις μυστικές υπηρεσίες να καθοδηγούν τρομοκρατικές ενέργειες με τη βοήθεια ακροδεξιών-φασιστικών οργανώσεων, ενοχοποιώντας την Αριστερά. Σκοπός η ανακοπή της δυναμικής της αριστεράς που αναπτύσσονταν ραγδαία και απειλούσαν την εξουσία του κατεστημένου. Ο κομμουνιστικός κίνδυνος για την Ευρώπη ήταν η αιτία της ύπαρξης μυστικών νατοϊκών στρατευμάτων στην Ιταλία, στην Ελλάδα και στη Γερμανία. Στρατευμάτων που θα αναλάμβαναν την άμυνα απέναντι σε μια σοβιετική στρατιωτική επίθεση.
H «επιχείρηση Gladio» αποτέλεσε την κωδική ονομασία των κατά τόπους τμημάτων του μυστικού σχεδίου του NATO με το όνομα «stay-behind» («μένουμε πίσω») στην Ευρώπη, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Στόχος του «stay behind» ήταν να προετοιμαστεί η συνεχιζόμενη ένοπλη αντίσταση σε ενδεχόμενη σοβιετική εισβολή και κατοχή δυτικών χωρών. Αν και με το όνομα Gladio κυρίως, πλέον αναφερόμαστε στις ιταλικές επιχειρήσεις που πραγματοποιήθηκαν με τη σύμπραξη CIA, παρακρατικών φασιστικών ιταλικών ομάδων και των μυστικών υπηρεσιών της Ιταλίας, η ονομασία χρησιμοποιήθηκε για όλες τις stay-behind οργανώσεις – συνωμοσίες του ΝΑΤΟ.
Το όνομα του ελληνικού τμήματος της νατοϊκής Gladio ήταν «Kόκκινη Προβιά».
Πολλές τρομοκρατικές επιθέσεις ακολούθησαν την Πιάτσα Φοντάνα, με αποκορύφωμα την έκρηξη στο σιδηροδρομικό σταθμό της Μπολόνια το 1980, με 85 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Επρόκειτο για τη μέχρι τότε μεγαλύτερη τρομοκρατική πράξη στην Ευρώπη τον 20ο αιώνα.
