Την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου του 1945, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούσβελτ συναντήθηκε με τον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας Αμπντούλ Αζίζ Ιμπν Σαούντ στο αμερικανικό καταδρομικό USS Quincy. Ήταν η αρχή μιας από τις σημαντικότερες γεωπολιτικές συμμαχίες των τελευταίων 70 ετών, στην οποία η ασφάλεια των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή ανταλλάχθηκε με το πετρέλαιο να συνδέεται με το δολάριο.
Οι καιροί όμως αλλάζουν και το 2023 μπορεί να μείνει στην ιστορία ως η χρονιά που αυτή η μεγάλη συμφωνία άρχισε να αλλάζει, καθώς διαμορφώθηκε μια νέα παγκόσμια ενεργειακή τάξη μεταξύ της Κίνας και της Μέσης Ανατολής.
Ενώ η Κίνα αγόραζε εδώ και αρκετό καιρό αυξανόμενες ποσότητες πετρελαίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου από το Ιράν, τη Βενεζουέλα, τη Ρωσία και μέρη της Αφρικής στο δικό της νόμισμα, η συνάντηση του προέδρου Σι Τζινπίνγκ με τους ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας και του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου τον Δεκέμβριο σηματοδότησε “τη γέννηση του πετρογιουάν”, όπως το έθεσε ο αναλυτής της Credit Suisse Ζόλταν Πόζαρ σε σημείωμα προς πελάτες.
Σύμφωνα με τον Πόζαρ, “η Κίνα θέλει να ξαναγράψει τους κανόνες της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας”, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προσπάθειας για την αποδολάριοποίηση των λεγόμενων Bric χωρών της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας και της Κίνας, καθώς και πολλών άλλων περιοχών του κόσμου μετά την οπλοποίηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων του δολαρίου μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Για αρχή, πολύ περισσότερες συναλλαγές πετρελαίου θα γίνονται σε ρενμίνμπι. Ο Σι ανακοίνωσε ότι, κατά τα επόμενα τρία έως πέντε χρόνια, η Κίνα όχι μόνο θα αυξήσει δραματικά τις εισαγωγές από τις χώρες του ΣΣΚ, αλλά θα εργαστεί προς την κατεύθυνση της “πολυδιάστατης ενεργειακής συνεργασίας”. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να περιλαμβάνει κοινή εξερεύνηση και παραγωγή σε μέρη όπως η Θάλασσα της Νότιας Κίνας, καθώς και επενδύσεις σε διυλιστήρια, χημικά και πλαστικά. Η ελπίδα του Πεκίνου είναι ότι όλα αυτά θα πληρωθούν σε ρενμίνμπι, στο Χρηματιστήριο Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου της Σαγκάης, ήδη από το 2025.
Αυτό θα σηματοδοτούσε μια τεράστια αλλαγή στο παγκόσμιο εμπόριο ενέργειας. Όπως επισημαίνει ο Πόζαρ, η Ρωσία, το Ιράν και η Βενεζουέλα αντιπροσωπεύουν το 40% των αποδεδειγμένων αποθεμάτων πετρελαίου του Opec+ και όλες τους πωλούν πετρέλαιο στην Κίνα με μεγάλη έκπτωση, ενώ οι χώρες του ΣΣΚ αντιπροσωπεύουν άλλο ένα 40% των αποδεδειγμένων αποθεμάτων. Το υπόλοιπο 20% βρίσκεται σε περιοχές εντός της ρωσικής και κινεζικής τροχιάς.
Όσοι αμφισβητούν την άνοδο του πετρογιουάν και τη σμίκρυνση του χρηματοπιστωτικού συστήματος που βασίζεται στο δολάριο γενικότερα, επισημαίνουν συχνά ότι η Κίνα δεν απολαμβάνει το ίδιο επίπεδο παγκόσμιας εμπιστοσύνης, κράτους δικαίου ή ρευστότητας αποθεματικού νομίσματος που απολαμβάνουν οι ΗΠΑ, γεγονός που καθιστά απίθανο άλλες χώρες να θέλουν να κάνουν συναλλαγές σε ρενμίνμπι.
Ίσως, αν και στην αγορά πετρελαίου κυριαρχούν χώρες που έχουν περισσότερα κοινά με την Κίνα (τουλάχιστον όσον αφορά την πολιτική οικονομία τους) παρά με τις ΗΠΑ. Επιπλέον, οι Κινέζοι έχουν προσφέρει κάτι σαν οικονομικό δίχτυ ασφαλείας καθιστώντας το ρενμίνμπι μετατρέψιμο σε χρυσό στα χρηματιστήρια χρυσού της Σαγκάης και του Χονγκ Κονγκ.
Αν και αυτό δεν καθιστά το ρενμίνμπι υποκατάστατο του δολαρίου ως αποθεματικό νόμισμα, το εμπόριο πετρογιουάν έχει ωστόσο σημαντικές οικονομικές και χρηματοπιστωτικές επιπτώσεις για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους επενδυτές.
Το θέμα είναι ότι η προοπτική φθηνής ενέργειας ήδη προσελκύει δυτικές βιομηχανικές επιχειρήσεις στην Κίνα. Σκεφτείτε την πρόσφατη κίνηση της γερμανικής BASF να μειώσει το μέγεθος του κύριου εργοστασίου της στο Ludwigshafen και να μεταφέρει τις δραστηριότητες χημικών προϊόντων στο Zhanjiang. Αυτό θα μπορούσε να είναι η αρχή αυτού που ο Πόζαρ αποκαλεί τάση “από το αγρόκτημα στο τραπέζι”, κατά την οποία η Κίνα προσπαθεί να κατακτήσει περισσότερη παραγωγή προστιθέμενης αξίας σε εθνικό επίπεδο, χρησιμοποιώντας τη φθηνή ενέργεια ως δέλεαρ. (Ορισμένοι ευρωπαίοι κατασκευαστές έχουν επίσης αυξήσει τις θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ λόγω του χαμηλότερου ενεργειακού κόστους εκεί).
Η πετροπολιτική συνοδεύεται από οικονομικούς κινδύνους αλλά και από πλεονεκτήματα. Αξίζει να θυμηθούμε ότι η ανακύκλωση των πετροδολαρίων από τα πλούσια σε πετρέλαιο κράτη σε αναδυόμενες αγορές όπως το Μεξικό, η Βραζιλία, η Αργεντινή, το Ζαΐρ, η Τουρκία και άλλα, από τις αμερικανικές εμπορικές τράπεζες από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και μετά, οδήγησε σε αρκετές κρίσεις χρέους των αναδυόμενων αγορών. Τα πετροδολάρια επιτάχυναν επίσης τη δημιουργία μιας πιο κερδοσκοπικής οικονομίας που τροφοδοτείται από το χρέος στις ΗΠΑ, καθώς οι τράπεζες που πλημμύρισαν με μετρητά δημιούργησαν κάθε είδους νέες χρηματοοικονομικές “καινοτομίες” και η εισροή ξένων κεφαλαίων επέτρεψε στις ΗΠΑ να διατηρήσουν μεγαλύτερο έλλειμμα.
Αυτή η τάση μπορεί τώρα να αρχίσει να αντιστρέφεται. Ήδη, υπάρχουν λιγότεροι ξένοι αγοραστές για τα κρατικά ομόλογα των ΗΠΑ. Αν το πετρογιουάν απογειωθεί, θα τροφοδοτήσει τη φωτιά της απο-δολαριοποίησης. Ο έλεγχος από την Κίνα περισσότερων ενεργειακών αποθεμάτων και των προϊόντων που προέρχονται από αυτά θα μπορούσε να είναι ένας σημαντικός νέος παράγοντας που θα συμβάλει στον πληθωρισμό στη Δύση. Πρόκειται για ένα βραδείας καύσεως πρόβλημα, αλλά ίσως όχι τόσο βραδείας καύσεως όσο νομίζουν ορισμένοι συμμετέχοντες στην αγορά.
Τι πρέπει να κάνουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι επιχειρηματίες; Αν ήμουν διευθύνουσα σύμβουλος μιας πολυεθνικής εταιρείας, θα προσπαθούσα να συγκεντρώσω όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για να αντισταθμίσω μια πολυπολική αγορά ενέργειας. Θα έκανα επίσης περισσότερη καθετοποίηση για να αντισταθμίσω τον αυξημένο πληθωρισμό στις αλυσίδες εφοδιασμού.
Αν ήμουν υπεύθυνη χάραξης πολιτικής στις ΗΠΑ, θα σκεφτόμουν τρόπους για να αυξήσω την παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου της Βόρειας Αμερικής βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα (και να προσφέρω στους Ευρωπαίους έκπτωση γι’ αυτό), επιταχύνοντας παράλληλα την πράσινη μετάβαση. Αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο οι Ευρωπαίοι δεν θα πρέπει να διαμαρτύρονται για τον νόμο περί μείωσης του πληθωρισμού, ο οποίος επιδοτεί την παραγωγή καθαρής ενέργειας στις ΗΠΑ. Η άνοδος του πετρογιουάν θα πρέπει να αποτελέσει κίνητρο τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για την Ευρώπη να απομακρυνθούν από τα ορυκτά καύσιμα όσο το δυνατόν γρηγορότερα.
Rana Foroohar
Μετάφραση: Κώστας Ψιούρης
