“Όταν αισθάνθηκα την ανάσα του φασισμού να διαπερνά την σπονδυλική μου στήλη…”

Το κείμενο γράφεται υποχρεωτικά σε πρώτο πρόσωπο, γιατί υπήρξα αυτόπτης μάρτυρας και εκ των πρωταγωνιστών των όσων έγιναν το βράδυ του Σαββάτου στην Εθνική Λυρική Σκηνή, στην παράσταση «Οtello». Εχω υπάρξει μάρτυρας ή και συμμέτοχος σε παρεμβάσεις στη διάρκεια καλλιτεχνικών παραστάσεων, αλλά τέτοιο πράγμα δεν έχω ξαναδεί. Παρά το θυμό και την ένταση, αισθάνθηκα την ανάσα του φασισμού να διαπερνά τη σπονδυλική μου στήλη.

Πριν από την έναρξη της παράστασης και ενώ είχαν σβήσει τα φώτα και ο μαέστρος είχε πάρει τη θέση του στο πόντιουμ, εμφανίστηκε από το αριστερό τμήμα του προσκήνιου ευειδής νεαρός τυλιγμένος με μια ουκρανική σημαία στους ώμους. Κρατούσε μικρόφωνο και τον φώτιζε προβολέας-κανόνι. Είπε το όνομά του (Γιάννης Μητράκης), ότι είναι χορευτής, μέλος του μπαλέτου της Λυρικής και πως ο πατέρας του είναι Ελληνας και η μάνα του Ουκρανή. Αυτά, δε, που θα πει, εκφράζουν όλους τους καλλιτέχνες και εργαζόμενους της ΕΛΣ. Είπε συγκεκριμένα: «Εκ μέρους όλων των εργαζομένων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής θα ήθελα να σας πω ότι η αποψινή παράσταση αφιερώνεται στην Ουκρανία και τους κατοίκους της».

Με το που άρχισε να απαγγέλλει το δυτικοϊμπεριαλιστικό… ποίημα, με μπόλικο συναίσθημα, διακόπηκε από ενθουσιώδες χειροκρότημα. Μόλις κόπασε το πρώτο χειροκρότημα και ετοιμαζόταν να ξαναρχίσει, σηκώθηκα από τον τρίτο εξώστη και του φώναξα: «Πες και για τους Αμερικάνους». Σάστισε, κοίταξε να δει από πού έρχεται η φωνή, αλλά τον διέκοψε και πάλι το κοινό, που αυτή τη φορά ούρλιαζε, αποδοκιμάζοντας τη δική μου παρέμβαση. Μιλάμε για ανατριχιαστικά ουρλιαχτά αφιονισμένου όχλου. Προσπάθησα να ξαναμιλήσω, αλλά δεν υπήρχε περίπτωση να ακουστώ. Ο όχλος ούρλιαζε και ο ομιλητής είχε μικρόφωνο.

Θα μπορούσα να το κάνω στη διάρκεια της «ενός λεπτού σιγής», αλλά επέλεξα να μην ρίξω λάδι στη φωτιά (ακόμα αμφιβάλλω αν έκανα σωστά). Για να καταλάβετε πόσο… φιλειρηνικό ήταν το μήνυμα: μόλις τέλειωσε και ο όχλος χειροκροτούσε ξέφρενα (μετά βίας μπορούσες να διακρίνεις ελάχιστα «ουουουου!» (μεταξύ των οποίων και τα δικά μας), ο νεαρός σήκωσε ψηλά την ουκρανική σημαία και με τα δυο του χέρια και φώναξε «Σλάβο Ουκραΐνα» (Ζήτω η Ουκρανία).

Η παράσταση άρχισε και εξελισσόταν κανονικά (μεγάλη απογοήτευση, αλλά το σημείωμα δεν αφορά κριτική στο καλλιτεχνικό μέρος). Στο τέλος του διαλείμματος ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη πράξη, ανέβηκε στο προσκήνιο μια πολυπληθής αντιπροσωπεία μελών της χορωδίας. Χωρίς προβολέα και χωρίς μικρόφωνο αυτοί. Ο χορωδός και πρόεδρος του Σωματείου Εργαζομένων ΕΛΣ, Νεκτάριος Σαμαρτζής, προσπάθησε να πει δυο λόγια εκ μέρους της πλειοψηφίας της χορωδίας, όπως δήλωσε. Το κείμενο που θα διάβαζε (το πήραμε από την ιστοσελίδα του σωματείου, γιατί δεν ακούστηκε ποτέ), είναι το εξής:

«Εκφράζουμε την αντίθεσή μας στην κίνηση που έκανε η διοίκηση, χωρίς να ερωτηθούμε για ένα τόσο σοβαρό θέμα, να βγάλει μια ανακοίνωση που δείχνει μια μονομέρεια με το θέμα του πολέμου που γίνεται στην Ουκρανία. Εμείς δεν τασσόμαστε με καμία πλευρά του πολέμου. Η τέχνη πρέπει να ενώνει τους ανθρώπους. Είμαστε υπέρ της ειρήνης. Να σταματήσει τώρα ο πόλεμος. Είμαστε αλληλέγγυοι με τον ουκρανικό λαό και τους λαούς της περιοχής. Δεν αποδεχόμαστε την κυβερνητική προπαγάνδα για να νομιμοποιηθεί στη συνείδηση του κόσμου η εμπλοκή της χώρας μας στον πόλεμο. Λέμε τώρα να σταματήσει ο πόλεμος».

Ακούστηκαν μόνο οι πρώτες λέξεις. Με το που ακούστηκε η λέξη «μονομέρεια», κάποιοι αρχίσαμε να χειροκροτάμε. Ο όχλος ξεσηκώθηκε και πάλι, ουρλιάζοντας. Ελάχιστα «μπράβο» από διάφορες πλευρές της τεράστιας αίθουσας πνίγηκαν από τα ουρλιαχτά του όχλου. Οι χορωδοί δεν είχαν μικρόφωνο. Ολοκλήρωσαν την παρέμβασή τους χωρίς να ακούγονται και αποσύρθηκαν. Μόλις ησύχασαν, σηκώθηκα πάλι και φώναξα: «Οταν οι Αμερικάνοι εισέβαλαν στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν δεν κάνατε εκδηλώσεις». Οπως αντιλαμβάνεστε, ακολούθησε νέο πανδαιμόνιο. Στον εξώστη που καθόμασταν ένα νεαρό ζευγάρι αποχώρησε αηδιασμένο, βρίζοντας τον όχλο για τη στάση του. Κάποιοι στράφηκαν ευθέως εναντίον μας, αλλά πήραν την απάντηση που τους χρειαζόταν (και με ολίγα… γαλλικά, αναγκαστικά) και το βούλωσαν.

Κι ενώ το πανδαιμόνιο συνεχιζόταν, εμφανίστηκε στην άκρη του προσκήνιου ο διάσημος Αλεξάντρς Αντονένκο, ο τενόρος που έπαιζε τον Οθέλλο. Είπε μια καλησπέρα σε σπαστά ελληνικά και συνέχισε στ’ Αγγλικά: «Είμαι κι εγώ Ουκρανός» (ο Αντονένκο έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στη Λετονία, αλλά από το όνομά του φαίνεται πως είναι ουκρανικής καταγωγής). Ο όχλος άρχισε να χειροκροτεί και ο Αντονένκο συνέχισε: «Εχω συγγενείς στην Ουκρανία αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι εδώ και οχτώ χρόνια». Τι ήταν να το πει; Ο όχλος μεταστράφηκε αμέσως και άρχισε να τον γιουχάρει! Εντρομος αποσύρθηκε. Κι εμείς απορούμε πώς κατάφερε να ολοκληρώσει την παράσταση, ιδιαίτερα στις πιο απαιτητικές τρίτη και τέταρτη πράξη.

Οπως αναφέρουν οι χορωδοί, προτού βγει στο προσκήνιο για να απευθυνθεί στο κοινό, ο Αντονένκο τους είπε «ότι δε θέλει η τέχνη να μπλέκεται με την πολιτική». Από λίγο που τον ψάξαμε, κάθε άλλο παρά αριστερός είναι. Ομως, είναι προφανές ότι δεν αντέχει τον μακαρθισμό ενάντια στους ρώσους ομοτέχνους του, όπως και ότι γνωρίζει πως στην Ουκρανία ο «κακός» δεν είναι μόνο η Ρωσία. Ο όχλος τον τιμώρησε στο τέλος με ένα επιδεικτικά χλιαρό χειροκρότημα (εν αντιθέσει με τους υπόλοιπους σολίστ), μολονότι αυτός ήταν το μεγάλο όνομα της παράστασης (θεωρείται ο καλύτερος διεθνώς «Οθέλλος» της σημερινής περιόδου).

Ο όχλος αυτός σίγουρα δεν αντιπροσωπεύει τον ελληνικό λαό. Είναι ο γνωστός εσμός της μπουρζουαζίας και της αστικής διανόησης, οι αμερικανοτσολιάδες της σημερινής εποχή. Σε τέτοιους χώρους είναι -δυστυχώς- πλειοψηφικός. Η συμπεριφορά του μας θύμισε τις περιγραφές για τις μαντάμες της γαλλικής μπουρζουαζίας, που όταν οι Βερσαλλιέροι μετέφεραν στους δρόμους του Παρισιού τους αιχμάλωτους Κομμουνάρους, δεν περιορίστηκαν στις βρισιές και τα φτυσίματα αλλά ορμούσαν να τους βγάλουν τα μάτια με τις μύτες από τα ομπρελίνα τους.

Τον νεαρό ελληνο-ουκρανό που παρίστανε τον συντετριμμένο και τον δακρύζοντα (πολύ κακός υποκριτής) δεν θα τον σχολιάσουμε παραπέρα. Ξεμπροστιάστηκε μόνος του με την εθνικιστική κίνησή του στο τέλος του σόου του. Προφανώς, δεν τον διάλεξαν τυχαία. Κι αυτός ήξερε καλά ότι συμμετείχε σε μια συνωμοσία. Και εν πλήρη συνειδήσει είπε ψέματα στο κοινό, ότι δήθεν εκφράζει τους συναδέλφους του, οι οποίοι δεν είχαν ιδέα. Την κυβέρνηση των αμερικανοτσολιάδων εκπροσωπούσε, το Ιδρυμα Νιάρχου και τους υποτακτικούς του που διοικούν το μοναδικό κρατικό λυρικό θέατρο της χώρας.

Γιατί συνωμοσία; Γιατί ήξεραν πολύ καλά ότι θα υπήρχαν αντιδράσεις από τους εργαζόμενους. Οχι μόνο τους χορωδούς, αλλά και τους μουσικούς και τους τεχνικούς. Και δεν ήθελαν να πάθουν το κάζο του Μπακογιάννη. Ο οποίος διέταξε τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων να ανοίξει τη συναυλία της με τον… εθνικό ύμνο της Ουκρανίας. Μοίρασαν και παρτιτούρες, μάλιστα. Οι μουσικοί της ορχήστρας και οι χορωδοί έκαναν συνέλευση μετά από πρόβα και μειοψηφούντων μόνο δύο αποφάσισαν να μην ακούσουν την εντολή του Μπακογιάννη. Περίπου 100 συντελεστές αποφάσισαν να βρουν διαφορετική μορφή έκφρασης της αλληλεγγύης τους στα θύματα του πολέμου.

Γνωρίζοντας αυτό το προηγούμενο, στη Λυρική αποφάσισαν να κάνουν ένα φασιστικού τύπου προνουντσιαμέντο, χρησιμοποιώντας τον νεαρό χορευτή ως όργανό τους. Και το κράτησαν κρυφό, για να αιφνιδιάσουν τους μουσικούς, τους χορωδούς και τους τεχνικούς. Μάλλον το αντίθετο πέτυχαν. Μπορεί ο αφιονισμένος όχλος να τους χειροκρότησε, μπορεί τα παπαγαλάκια να έγραψαν τα γεγονότα διαστρεβλωμένα, όμως οι αντιδράσεις υπήρξαν και ο κόσμος θα τις μάθει. Ως μια μικρή συμβολή στην αλήθεια ας θεωρηθεί κι αυτό το σημείωμα.